9621686512

Zmiany historyczne dźwięków językowych. 133

D. Wiadomości z gfosowni historycznej.

I. ZMIANY HISTORYCZNE DŹWIĘKÓW JĘZYKOWYCH.

§ 79. Wymiany dźwięków językowych, wyzyskiwane nieraz dla wyrażania różnic funkcjonalnych, mają swe źródło w przeobrażeniach, które albo się opierają na współczesnych zwyczajach fonologicznych, albo pochodzą z dawniejszych epok historji językowej. Przeobrażenia żywe, związane ze współczesncmi zwyczajami fonologicznemi, nazwaliśmy przemianami fono-logicznemi, przeobrażenia odziedziczone, pochodzące z dawniejszych epok historji językowej, będziemy dla wyróżnienia nazywali zmianami fonologicznemi.

Zmiany dźwięków tak samo, jak przemiany, opierają się na pewnych tendencjach wymawianiowych, czyli zwyczajach fonologicznych; tylko, że zwyczaje, będące podstawą zmian histo-ryczno-dźwiękowych, nie są żywemi czynnikami współczesnego myślenia językowego, lecz sięgają w jego przeszłość. Zwyczaje fonologiczne, jak wszelkie wogóle zwyczaje, są składnikami określonych epok rozwoju historyczno-kulturalnego, tym razem epok historji językowej i oddziaływanie ich na te tylko epoki się rozciąga. To też t. zw. prawa głosowe, czyli formuły, ustalające w przebiegach przeobrażania się dźwięków stosunek między punktem wyjścia a wynikiem przeobrażenia, nie posiadają tej wartości powszechnej, która jest cechą znamienną praw fizyczno-chemicznych lub psychologicznych. Te, byleby tylko występowały określone przez nie warunki, działają z jednakową konsekwencją zawsze i wszędzie; prawa głosowe są zależne od miejsca i czasu, łącząc się stale z wyraźnem środowiskiem językowem i określoną epoką historji językowej.

Zmiana, naprzykład, fonematów V d' (zmiękczonych) w r Ś jest prawem, właściwem językowi polskiemu,i to tylko w pewnej epoce jego historji, mianowicie, w końcu wieku XII. Gdy pod wpływem tej tendencji wymaAvianiowej każde V d/ przeobraziło się w ć y, język polski zatracił f d' i prawo, które