9576709544

•obie dość duże wpływy wir ód młodzieży białoruskie), nie posiadającej własnych odpowiednich związków młodzieżowych Wałka o rozwój kultury narodowej przybierała nieraz skrajne formy, zwłaszcza na terenach zamieszkałych w większości przez ludność ukraińską. Pewne wpływy zdobyły tu sobie ugrupowania nacjonalistyczne, zwłaszcza Ukraińska Wojskowa Organizacja (UWO). prowadząca akcje terrorystyczne wobec przedstawicieli polskiej administracji jak również szkolnictwa. Jesicnią 1926 roku członkowie UWO zamordowali lwowskiego kuratora szkolnego Stanisława Sobińskiego, któremu zarzucano wydawanie „wyroków śmierci na ukraińskie szkolnictwo"¹. 29 sierpoia 1931 r. zamordowano Tadeusza Hołówko, dyrektora Instytutu Badań Spraw Narodowościowych, zwolennika ustępstw i kompromisów wobec mniejszości niepolskich na wschodzie 25 lipca 1934 r. laki sam los spotkał dyrektora gimnazjum ukraińskiego we Lwowie Iwana Babija, atakowanego niqednokrotme przez ugrupowania nacjonalistyczne za metody wychowawcze, stosowane przez niego w szkole, a w szczególności za zwalczanie wszelkich przejawów konspiracji wśród młodzieży ukraińskie).

Wśród ludności białoruskiej, a także w Towarzystwie Szkoły Białoruskiej zaznaczyły się w latach 1926-1927 wpływy prokomunisty-cznej Hroroady. co spowodowało, że władze polskie zawiesiły w sierpniu 1928 r. w czynnościach Olówny Zarząd Towarzystwa Szkoły Białoruskiej w Wilnie pod zarzutem, że opanowany on został przez skrajne politycznie żywioły. Było to poważoym ciosem dla rozwoju białoruskiej kultury. Pewną działalność prowadził Białoruski Instytut Gospodarki i Kultury w Wilnie, urządzając odczyty na lematy naukowe, literackie i gospodarcze. Instytut ten cierpiał na dotkliwy brak środków materialnych i stąd słaby był zakres jego działalności. Niemniej czasopismo białoruskie „Sialanskaja Niwa" pisało optymistycznie 5 maja 1928 r.: Uświadomienie narodu (białoruskiego) tak głęboko zapuściło korzenie, te żaden system polonlzacji ani otwartej, ani ukrytej nie da żadnego rezultatu... Liczba Inteligencji białoruskiej wzrasta..• Były to jednak raczej pobożne życzenia nie mające pokrycia w rzeczywistości. Właśnie wśród ludności białoruskiej polityka polooizacji przyniosła oajwiększe rezultaty, czego dowodem los szkolnictwa białoruskiego.

Akcja polooizacyjna przebiegała również na polu religijnym. Kościół rzymskokatolicki na Kresach Wschodnich utożsamiany był od dawna z polskością, podczas gdy większość ludności ukraińskiej i białoruskiej wyznawała prawosławie Katolicyzm wyznawała też część ludności białoruskiej i prawie wyłącznie ludność litewska. Dlatego istotną sprawą była obsada parafii na terenach zamieszkałych przez ludność mieszaną O sytuacji Kościoła na Wileńszczyźnie tak pisano w „Sprawach Narodowościowych": Jeśli chodzi o obszary litewskie na terenie województwa wileńskiego, to niemal wszystkie parafie są dziś obsadzone przez księży o wyraźnym obliczu nacjonalistycznym. W związku z tvm obecnie daje się zaobserwować pewne objawy, ii punkt ciężkości walki o obsadę parafii stopniowo zaczyna się przesuwać na teren powiatu lidzkiego. Nie zważając na to. te we wszystkich gminach lego powiatu Litwini są w znakomitej mniejszości. już zaczęty nadchodzić (...) do Kurii arcybiskupiej petycje o obsadę przez księży. znąjącvch język litewski (a więc przeważnie Litwinów), tych parafii, w których Litwini stanowią nawet zupełnie drobny odsetek¹. Kler litewski, który prowadził działalność dwóch największych w Polsce instytucji kulturalno-oświatowych wśród mniejszości litewskiej, bardzo dbał o obsadę parafii przez proboszczów pochodzenia litewskiego; o liturgię kościelną w języku litewskim. W walce o „litwinizację" Kościoła oa terenach, gdzie skupiła się ludność litewska, duchowieństwo litewskie odnosiło duże sukcesy. Większość duchowieństwa prawosławnego (ukraińskiego i białoruskiego) zachowała lojalną postawę wobec władz polskich. Natomiast kościół greckokatolicki związany był z narodowymi organizacjami ukraińskimi i wykorzystywany do szerzenia świadomości narodowe) wśród ludności ukraińskiej.

Najważniejszym problemem, jaki stawał przed mniejszościami niepolskimi był niewątpliwie problem oświaty i szkolnictwa. Na tym polu toczyła się walka o rząd dusz młodego pokolenia ukraińskiego, białoruskiego, litewskiego i wszystkich innych narodowości zamieszkujących Rzeczpospolitą Polską. Problem kulturalno-szkolny jest najistotniejszą dziedziną w całokształcie problemu narodowościowego. — pisały „Sprawy Narodowościowe" — Problem narodowościowy obraca się dookoła kwestii. Jak zapewnić mniejszościom swobodę rozwoju kulturalno--narodowego w uzgodnieniu z interesm państwowym... Walka prowadzona przez mniejszości narodowe o urzeczywistnienie postulatu o zachowanie i swobothy rozwój odrębności kułturalno-narodowych. mote się przejawiać w rozmaitych dziedzinach, ale niewątpliwie najważniejszą z nich jest dziedzina szkolna

Walka o szkolę narodową toczyła się także na forum Sejmu Rzeczypospolitej. 19 czerwca 1928 roku posłowie Klubu Ukraińskiego w Sejmie postawili „wniosek w sprawie szkół z ukraińskim, białoruskim względnie litewskim językiem nauczania". W gminach posiadających więcej niż 50% ludności ukraińskiej, białoruskiej względnie litewskiej mają być szkoły państwowe powszechne z językiem naucztmla ukraińskim, białoruskim względnie litewskim... — czytamy w tym „Wniosku" — w gminach posiadających mniejszy procent ludności ukraińskiej, białoruskiej względnie litewskiej, w których znajduje się 20 dzieci w wieku szkolnym ukraińskich, białoruskich względnie litewskich, ma być osobna powszechna szkoła państwowa z ukraińskim, białoruskim, względnie litewskim językiem nauczania. Dla mniejszej liczby dzieci ludnośći ukraińskiej, białoruskiej względnie litewskiej niż 20 ma być w istniejącej szkole państwowej prowadzona obowiązkowa nauka języka ukraińskiego, białoruskiego względnie litewskiego. Zasadnicza Ilość państwowych szkól średnich ogólnokształcących, seminariów nauczycielskich, szkól zawodowych i szkól zawodowych dokształcających z ukraińskim, białoruskim względnie litewskim językiem nauczania w stosunku do ogólnej ilości odnośnych szkól w państwie, winna odpowiadać stosunkowi procentowemu ludności ukraińskiej, białomskiej względnie litewskiej do ogólnej liczby ludności państwai¹\

Wniosek teo spotkał się z poparciem polskich posłów socjalistycznych. Nie przeszedł on jednak w Sejmie. Natomiast 20 kwietnia 1932 roku Sejm uchwalił Ustawę o prywatnych szkołach oraz zakładach naukowych i wychowawczych. Na mocy tej ustawy szkoły prywatne, zakłady naukowe i wychowawcze podporządkowano Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Szkoły prywatne można było zamykać na mocy zarządzenia ministra lub podległych mu władz szkolnych jeśli stwierdzono niski poziom nauczania, nieprzestrzeganie przepisów dotyczących statusu szkoły lub nauczanie i wychowanie młodzieży w duchu nielojalnym dla państwa. Dyrektorzy, kierownicy » nauczyciele mieli być zatwierdzani przez władze oświatowe, przy czym wymagano od nich świadectwa lojalności w stosunku do państwa, mogli być usuwani, jeżeli władze uznały, że wywierają na młodzież szkodliwy wpływ pod względem wychowawczym Usuwa U wywołała obawy i protesty przedstawicieli mniejszości narodowych w Sejmie, ponieważ właśnie przede wszystkim społeczności mniejszościowe prowadziły szkoły prywatne Posłanka Rudnicka w imieniu Klubu Ukraińskiego

■ -Sprawy Narodowoścłowt" 1932. nr 4-5. a. 4)9

“ -Sprawy Narodówo¹oowe" 1929. ar I. a. 66

77

76

1

   .Sprawy Narodowofc»owc~ 192$. ar 1-2, a 62.

*    Tuatr. a 225-226

*    -Sprawy Narodowościowe" 19)5. or 1-2. a. 71.