9914713880

*+

Recenzje

W rozdziale Sposoby istnienia krytyki autorka przeszła od ujęcia statystyczno-opisowego do charakterystyki przemian i przewartościowań w literaturze dla dzieci i młodzieży oraz w krytyce literackiej, która towarzyszyła jej rozwojowi. Opisując powojenną myśl krytyczną, podzieliła przy tym jej rozwój na 3 okresy. Okres pierwszy — obejmujący powojenne pięciolecie do Zjazdu Szczecińskiego Pisarzy w 1949 r. — był czasem odbudowy' naszego życia literackiego i kontynuacji dawnej tradycji literackiej. W literaturze i krytyce literackiej charakteryzował się autentycznym pluralizmem światopoglądowym i estetycznym.

Przeprowadzona przez Marię Ostasz analiza wypowiedzi krytycznych o literaturze dla dzieci i młodzieży z lat 1945-1949 jest wnikliwa i trafna. Autorka pracy wyeksponowała najistotniejsze problemy, które były przedmiotem literackich dyskusji i polemik, jakie toczyły się wtedy na łamach pism codziennych oraz czasopism społeczno-literackich i kulturalnych. Wyeksponowała przy tym główne kryteria, jakimi posługiwali się krytycy (m.in. K. Kuliczkowska, K. Wyka, W. Oster-loff, St. Wortman, A. Mikucka i in.) w ocenie książek dla dzieci i młodzieży.

Drugi okres w rozwoju powojennej krytyki literatury dla dzieci i młodzieży, przypadający na lata 1949-1953 (od Zjazdu Szczecińskiego Pisarzy, do pierwszych oznak „odwilży” w ówczesnym życiu politycznym) był okresem uniformizacji życia literackiego i wyraźnego regresu w rozwoju współczesnej myśli krytycznej. Przeszczepiona na nasz grunt, jako jedynie słuszna, metoda realizmu socjalistycznego zubożyła literaturę dla dzieci i młodzieży i zunifikowała myśl krytyczną.

Autorka pracy, analizując wątpliwe „osiągnięcia” literatury dla dzieci i młodzieży tych lat oraz ówczesną myśl krytyczną związaną z tym piśmiennictwem, pisze m.in. o propa-gandowo-perswazyjnym jej charakterze, o preferowaniu tematyki budownictwa socjalistycznego i procesów produkcyjnych, o tendencyjnym i klasowym oświetlaniu zjawisk życia współczesnego i propagowaniu walki z „wrogiem klasowym”, mówi także o schematycznej konstrukcji postaci literackich, które dzielono na pozytywne — uczestniczące w budowie socjalizmu — i negatywne, do których zaliczano przeciwników politycznych nowego ładu społecznego. Informuje o eliminacji pierwiastka psychologicznego w kreacji losów ludzkich, które — zdaniem teoretyków realizmu socjalistycznego — zdeterminowane były jedynie uwarunkowaniami ekonomicznymi i polityczno-ideologicznymi. Zwraca również uwagę na zjawiska negowania całej prawie naszej tradycji literackiej, z której eksponowano jedynie to, co służyło prymitywnie pojmowanemu postępowi społecznemu, pisze wreszcie o preferowaniu przekładów z literatury radzieckiej.

Oceniając trzeci okres w rozwoju powojennej krytyki literatury dla dzieci i młodzieży, który przypadł na lata 1953-1956, Maria Ostasz spostrzega korzystne zmiany zachodzące w ówczesnym życiu społeczno-politycznym oraz w polityce kulturalnej państwa. W okresie tzw. „odwilży” w literaturze i krytyce literackiej pojawiły się tendencje do przełamywania ograniczeń i barier zbudowanych przez obowiązującą wszechwładnie poetykę socrealistyczną [...]. Zdaniem autorki pracy, wszystkie pozytywne zjawiska — dbałość o dobry warsztat literacki, o pogłębienie psychologiczne kreowanych postaci literackich i o zaspokojenie potrzeb psychicznych dzieci — zostały zauważone i pozytywnie odnotowane w ówczesnej krytyce literatury dla dzieci i młodzieży. Świadczą o tym wypowiedzi K. Kuliczkowskiej, W. Sadkowskiego, I. Słońskiej, W. Natansona, J. Brzechwy i innych.

Najwartościowszym w sensie poznawczym jest rozdział Język krytyki. Charakteryzując cechy swoiste tego języka, w^r sposób przekonywający udowodniła, że dominowała w nim — głównie w okresie socrealizmu — „nowomowa”. Był to język publicystyki, polityki i propagandy, nastawiony na realizację celów wychowawczo-perswazyjnych. Kwestii