Koncepcje zachowań
zdrowotnych i zmiany
zachowań (część 2)
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 1
Pytania do przemyślenia
1. Czy zmiana postawy i intencja zawsze
poprzedza zmianę zachowania?
2. Czy można zidentyfikować wspólne dla
segmentu populacji etapy zmiany
zachowania?
3. Czy zachowania zdrowotne zawsze są
racjonalne i przemyślane?
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 2
1
4. Czy zachowania prozdrowotne są
uważane za  zdrowe przez wszystkich?
5. Czy zachowania zdrowotne są
wartościowane jednakowo w każdej
kulturze?
6. Czy jednostka zawsze decyduje sama o
swoich zachowaniach zdrowotnych?
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 3
Sekwencyjność zmiany
zachowania
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 4
2
Modele sekwencyjne zmiany
zachowania  klasyfikacja Valente,
Paredes, Poppe (1998)
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 5
Sekwencje zmiennych Postawa
(afektywna), Wiedza, Działanie
WPD Uczenie się (learning)
PWD Wpływ więzi (affinity)
WDP Wybór racjonalny (rational)
DWP Niechętna akceptacja (grudging
acceptance)
DPW Konflikt (dissonance)
PDW Impuls (emotional)
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 6
3
" Wywiady z 1680 kobietami i mężczyznami w
Peru
 Stosowanie antykoncepcji może poprzedzać dokładną
wiedzę nt. temat  w konsekwencji błędne stosowanie i
zaniechanie zachowania (DPW)
 Wiedza uzyskana z kampanii medialnych  poprawne
stosowanie, satysfakcja użytkowników, podtrzymanie
zachowania (WDP)
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 7
Przykłady
WPD  szczegółowa wiedza o antykoncepcji,
pozytywna postawa, działanie
PWD  przekazanie pozytywnej postawy wobec
antykoncepcji przez rodziców, wiedza, działanie
WDP  wiedza nt. szczepienia p/grypie, działanie,
pozytywna postawa
DWP  stosowanie pasów bezpieczeństwa pod
wpływem restrykcyjnych przepisów, wiedza o
skutkach stosowania i niestosowania, pozytywna
postawa
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 8
4
DPW  prawidłowe odżywianie pod wpływem
zmiany środowiska społecznego i fizycznego,
pozytywna postawa wobec zdrowej żywności,
wiedza
PDW  pozytywna postawa wobec odchudzania,
zmiana diety, szczegółowa wiedza nt. odchudzania
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 9
Etapowość zmiany zachowania
" Trudno zidentyfikować etapy dla złożonych
zachowań (aktywność fizyczna, żywienie)
 np., aktywności fizyczna  przemieszczanie się,
aktywność fizyczna związana z pracą, praca w
ogrodzie, zajmowanie się domem, aktywność
rekreacyjna
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 10
5
 Ludzie mogą mieć różne argumenty za i
przeciw aktywności fizycznej oraz różne
przekonania o własnej skuteczności zależnie od
typu aktywności
" Trudno ustalić wspólne kryteria etapów
zmiany
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 11
Racjonalność zachowań
" Nie wszystkie zachowania są racjonalne
" Większość zachowań rutynowa i
nieprzemyślana
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 12
6
" Badania Cullen (1991)
 respondenci podali, że 90% ich dnia nie
polegało na wyborach lecz na adaptacji do
względnie stałego, długotrwałego środowiska.
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 13
" Bremble (1991)  wywiady nt. zwyczajów
żywieniowych wśród osób w średnim wieku
 większość podawała jako jedyne uzasadnienie
wyboru żywności przyzwyczajenie i dobry
smak
 również gdy ich pytano dlaczego po raz
pierwszy spróbowali danego pożywienia
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 14
7
" Zmiana zachowań nie zawsze jest wynikiem
racjonalnego procesu decyzyjnego
" Zmiana zachowań jest możliwa jako skutek
zmiany rutyny zachowań
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 15
" Hunt i Martin (1988)  przerwanie
rutynowego zachowania i wymuszenie
procesów poznawczych może wystarczyć
do zmiany zachowania, np.:
 Zmiana ułożenia produktów żywnościowych w
supermarkecie
 Usunięcie popielniczek ze stołów w kawiarni
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 16
8
" Działania nieprzerywające rutynowego
zachowania nie wymuszają zmiany
zachowania
 np. ostrzeżenia o szkodliwości palenia
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 17
Większość osób przed-
rozważaniem zmiany zachowania
" Nie szuka informacji prowadzących do
zmiany zachowania
" Rozważa zmianę zachowania dopiero po
(wymuszonej) próbie zmiany zachowania
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 18
9
" Ingham i Zessen (1979)  badanie
dotyczące zachowań seksualnych
 36% próby młodych ludzi podało, że brali pod
uwagę ryzyko związane z niebezpiecznym
seksem dopiero po fakcie
 Rozważanie służyło radzeniu sobie z
postrzeganym ryzykiem
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 19
Alternatywna racjonalność
" Graham (1976) i Jacobson (1981)
 wiele kobiet z rodzin robotniczych pali
papierosy jako sposób na kontrolowanie stresu
związanego z trudnymi warunkami życia
 jednocześnie mając świadomość odległych
szkodliwych skutków zdrowotnych palenia
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 20
10
 większość podawała, że w ich sytuacji życiowej
nie mogą sobie pozwolić na rzucenia
" nie mają czasu
" nie chcą poświęcić wysiłku koniecznego do rzucenia
" lub nie jest to na liście ich priorytetów
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 21
Społeczne znaczenia zachowań
" Wiele zachowań ma znaczenia społeczne
(kulturowe, grupowe, symboliczne),
wykraczające poza czynności, z których się
składają
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 22
11
" Dorn (1983)  badanie picia alkoholu przez
nastolatków w W. Brytanii
 Stawianie sobie nawzajem drinka, czy
stawianie dla wszystkich, jest traktowane jako
zbiorowa reakcja na sytuację życiową.
 Demonstruje to niezależność i równość
wszystkich, oraz pozwala na wzajemną
wymianę społeczną.
 Kontrola spożycia jest przejęta przez grupę,
której jednostka musi się podporządkować.
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 23
" Ingham i Bennett (1990)
 napisy informujące o zagrożeniu zdrowia na
opakowaniach papierosów mogą sprzyjać
kontynuacji palenia w tych kręgach
społecznych, gdzie podejmowanie ryzyka jest
uznawane za sprzyjające odnoszeniu sukcesów.
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 24
12
" Pivnick (1993) i Sobo (1993)  wywiady z
kobietami nosicielkami wirusa HIV
 nie stosowały prezerwatyw ze stałymi
partnerami a stosowały z przypadkowymi
 ryzykowne zachowanie ze stałymi partnerami
miało wzmacniać związek, oznaczało
zobowiązanie długotrwałości tego związku
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 25
Wpływ lub kontrola innych osób
" Żywienie
 zazwyczaj kobiety kontrolują skład
poszczególnych posiłków w rodzinie,
 całość diety w rodzinie jest zwykle
wynegocjowanym kompromisem
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 26
13
" Zachowania seksualne są często
determinowane przez jednego z partnerów
Holland i wsp. (1990)
 decyzje dotyczące stosowania bezpiecznego
seksu są często podejmowane przez męskich
partnerów
 kobiety mają słabszą pozycję w negocjacjach
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 27
Podsumowanie
1. Zachowania zdrowotne nie zawsze są racjonalne
i przemyślane  wiele zachowań ma charakter
rutynowy lub posiada alternatywne
pozamedyczne uzasadnienie
2. Zmiana zachowania może poprzedzać zmianę
postawy
3. Rozumienie  zdrowotności zachowań jest
zróżnicowane indywidualnie
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 28
14
4.Grupy społeczne i kulturowe różnią się pod
względem wartości i znaczeń nadawanych
poszczególnym zachowaniom zdrowotnym
5.Wiele zachowań jest realizowanych pod
wpływem lub kontrolą innych
B. Jacennik Strategie zimowy 2011 29
15