dr Katarzyna Wójtowicz/dr Grzegorz Matysek
wyk. Kinga Chmielewska
Finanse i rachunkowośd 2012/2013
Spis treści
28.10.2012r. ............................................................................................................................................ 2
25.11.2012r. ............................................................................................................................................ 8
1
28.10.2012r.
Literatura:
Gomułowicz A. Małecki J. Podatki i prawo podatkowe Poznao 2011 rozdz. XIV Funkcje systemu
podatkowego, s. 268-278
W. Wójtowicz Prawo podatkowe  część ogólna i szczegółowa Warszawa 2009: System podatkowy i
klasyfikacja podatków, s. 19-24 oraz funkcje systemu podatkowego, s. 27-29
Teoria opodatkowania  zagadnienia ogólne
1. Pojęcie i rodzaje danin publicznych
2. Współczesne rodzaje publicznych danin pieniężnych: podatki, opłaty, dopłaty i cła
3. Definicja podatku  cechy stałe
4. Cechy zmienne podatku  elementy techniki podatkowej
Danina publiczna  wszelkie formy przejmowania wartości materialnych (bądz
usług) przez paostwo
od mieszkaoców (bądz
też osób czasowo przebywających na jego terytorium) oraz różnych
organizacji działających (lub mających siedzibę) na jego terytorium.
Współczesne rodzaje danin publicznych:
·ð Podatki
·ð OpÅ‚aty
·ð DopÅ‚aty
·ð CÅ‚a
Pojęcie podatku (cechy stałe podatku)  świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego
(paostwa lub samorzÄ…du) o charakterze:
·ð Publicznoprawnym  pobierajÄ…c ten podatek wykorzystuje siÄ™ przez przepisy prawa
publicznego
·ð Jednostronnie przez ten podmiot ustalonym
·ð Ogólnym  jednakowe i ogólne zasady, od caÅ‚ej grupy, która speÅ‚nia okreÅ›lone warunki
·ð Zasadniczym  głównÄ… funkcjÄ… podatku powinna byd funkcja fiskalna (dostarczenie
wydajnych z
ródeł dochodu paostwu do realizacji jego zadao)
·ð Przymusowym  podatki pobierane sÄ… w drodze zastosowania Å›rodków egzekucyjnych
·ð Bezzwrotnym  raz uiszczony na rzecz paostwa, nigdy nie zostanie podatnikowi zwrócony
·ð NieodpÅ‚atnym  opÅ‚acajÄ…c podatki nie mamy prawa oczekiwad od paostwa jakiegokolwiek
świadczenia wzajemnego
Ordynacja podatkowa w art. 6 stwierdza iż podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne,
przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Paostwa, województwa,
powiatu lub gminy, wynikajÄ…ce z ustawy podatkowej.
2
Opłata  danina publiczna posiadająca wszelkie cechy podatku poza jedną  w przeciwieostwie do
podatku ma charakter odpłatny. Podmiot wnoszący opłatę otrzymuje od związku publicznoprawnego
świadczenie wzajemne w postaci określonej usługi.
Dopłata  forma przymusowej finansowej partycypacji użytkowników inwestycji publicznych w
kosztach realizacji tych inwestycji (np. budowa wodociągu, drogi, kanalizacji). Od podatku odróżnia ją
celowy charakter.
Cło  świadczenie pobierane przez uprawnione organy w związku z przekroczeniem przez towar
granicy celnej. Świadczenie: pieniężne, obowiązkowe, nieodpłatne, bezzwrotne, ogólne.
Konstrukcja wewnętrzna (struktura, cechy zmienne, technika podatkowa, elementy techniczne)
podatku:
1. Podmiot podatku
2. Przedmiot podatku
3. Podstawa opodatkowania o podstawa obliczania podatku
4. Skala podatkowa
5. Stawka podatkowa
6. Ulgi, zwolnienia, wyłączenia
7. Tryb i warunki płatności podatku
Podmiot podatku
1. Podmiot bierny
·ð Podatnik
·ð PÅ‚atnik
·ð Inkasent
üð NastÄ™pca prawny
3
üð Osoby trzecie
üð Przedstawiciel podatkowy
üð Przedstawiciel, kurator, peÅ‚nomocnik
2. Podmiot czynny (organy podatkowe)
·ð Paostwowe
üð Naczelnik US
üð Naczelnik UC
üð Dyrektor izby skarbowej
üð Dyrektor izby celnej
üð Minister Finansów
·ð SamorzÄ…dowe
üð Wójt, burmistrz, prezydent miasta
üð Starosta
üð MarszaÅ‚ek województwa
üð SKO
Podatnik  osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej  na
której ciąży obowiązek podatkowy
Płatnik  pośrednik pomiędzy podmiotem czynnym a biernym, na którym ciążą 3 obowiązki:
1. Obliczyd
2. Pobrad podatek
3. Odprowadzid
Inkasent pełni dwie funkcje:
1. Pobiera podatek
2. Odprowadza go do odpowiedniego organu podatkowego
Wyróżniamy:
·ð Podatnika formalnego  wskazany w ustawie
·ð Podatnik rzeczywisty  ponosi faktyczny ekonomiczny ciężar podatku
Rozszczepienie osoby podatnika rzeczywistego i formalnego:
·ð W przypadku tzw. podatku poÅ›redniego
·ð Przy zjawisku  przerzucalnoÅ›ci podatku tj. żywioÅ‚owym, czÄ™sto wbrew woli podmiotu
czynnego przerzucaniu ciężaru ekonomicznego podatku przez podatnika formalnego na inny
podmiot
Następcy prawni  podmioty, które wstępują we wszelkie prawa i obowiązki podatnika (np.
spadkobiercy).
Osoby trzecie  członkowie rodziny, dzierżawca lub najemca nieruchomości
Przedstawiciel podatkowy  podmiot wyznaczany przez podatnika, który solidarnie z podatnikiem
odpowiada za zobowiÄ…zania podatkowe (w podatku VAT)
4
Przedstawiciel, kurator, pełnomocnik  reprezentant podatnika w stosunkach przed organem
podatkowym (rodzice, opiekunowie prawni).
Przedmiot podatku  stan prawny lub faktyczny (zdarzenie, czynnośd lub rzecz), z którymi
ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Może nim byd np.:
·ð Uzyskanie dochodu
·ð Dokonanie obrotu, posiadanie kamienicy, samochodu, psa
·ð Przeniesienie prawa wÅ‚asnoÅ›ci
·ð Umowa darowizny
·ð Nabycie spadku, itd.
Podstawa opodatkowania  ilościowo lub wartościowo skonkretyzowany przedmiot podatku (np.
powierzchnia gospodarstwa rolnego w ha przeliczeniowych lub wartośd spadku w zł, powierzchnia
mieszkania w m2).
Podstawa obliczenia podatku  konkretna wielkośd przyjęta przez organ podatkowy w decyzji
wymierzajÄ…cej podatek lub przez podatnika zobowiÄ…zanego od samodzielnego wyliczenia podatku w
deklaracji, uwzględniająca wszystkie odliczenia i pomniejszenia podstawy opodatkowania.
Z podstawą opodatkowania łączą się 3 pojęcia:
·ð Minimum podatkowego: w ujÄ™ciu szerokim (sensu stricte)- przyjÄ™cie ograniczonej wielkoÅ›ci
podstawy opodatkowania, poniżej której nie pobiera się podatku, np. podatek od spadków i
darowizn lub w ujęciu wąskim (sensu largo)  przyjęcie stałej wielkości, o którą ulega
zmniejszeniu wielkośd podatku
·ð Kumulacji podatkowej  sumowanie podstaw opodatkowania
·ð RyczaÅ‚tu podatkowego  rezygnujemy z ustalenia podstawy opodatkowania, podatek
ustalany jest w stałych kwotach niezależnych od wielkości podstawy opodatkowania, np.
karta podatkowa (prowadzenie działalności w niewielkich rozmiarach), podatek jest zależny
od wielkości miejscowości w jakiej mieści się zakład, ilu pracowników zatrudniamy, rodzaj
działalności
Stawka podatkowa (t)  relacja pomiędzy podatkiem wymierzonym (T) a podstawą opodatkowania
(M):
t=T/M
Rodzaje stawek:
·ð Kwotowe
·ð Procentowe
·ð UÅ‚amkowe
·ð WielokrotnoÅ›ciowe
5
Skale podatkowe:
·ð Proporcjonalne (staÅ‚e, liniowe)  staÅ‚a stawka podatkowa, wielkoÅ›d podatku roÅ›nie
proporcjonalnie w stosunku do podstawy opodatkowania t=T/M=const
·ð Nieproporcjonalne  nieproporcjonalne zmiany wysokoÅ›ci podatku w stosunku do zmiany
wielkości opodatkowania:
üð Progresja  przeciÄ™tna stawka podatku (t) roÅ›nie wraz ze wzrostem podstawy
opodatkowania (M): przyspieszona  delta T> del M, liniowa del t = del M, opóz
niona
del t < del M
o Globalna (skokowa)  stosuje się jedną stawkę dla całej podstawy
opodatkowania
o Szczeblowana (ciągła)  całą podstawę opodatkowania dzieli się na odcinki i
dla każdego z nich stosuje się wynikającą ze skali stawkę
üð Degresja  wraz ze spadkiem podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa
üð Regresja  wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa
Ulgi podatkowe  zmniejszenie wielkości podatku w trakcie lub po dokonaniu jego wymiaru
Rodzaje ulg podatkowych:
·ð Ulgi od podstawy opodatkowania
·ð Obniżka stawki podatkowej (karta podatkowa)
·ð Ulgi od podatku
Ulgi w spłacie podatku  nie są tożsame z pojęciem ulgi podatkowej
Różnica:
·ð Ulgi podatkowe należą do elementów techniki podatkowe, majÄ… charakter generalny i
zawarte są w poszczególnych przepisach podatkowych
·ð Ulgi w spÅ‚acie podatku sÄ… natomiast preferencjami, które dotyczÄ… jedynie dokonywania
płatności podatku
Do ulg w spłacie podatku zaliczyd możemy:
·ð Odroczenie terminu pÅ‚atnoÅ›ci podatku
·ð RozÅ‚ożenie pÅ‚atnoÅ›ci podatku na raty
·ð Zaniechanie poboru
·ð Umorzenie zalegÅ‚oÅ›ci podatkowej
Obowiązek podatkowy  przewidziana prawem ogólna powinnośd podatku przez wskazane w
przepisach prawa podmioty w określonej przez prawo sytuacji.
Zobowiązanie podatkowe  konkretyzacja obowiązku podatkowego, stosunek prawy pomiędzy
podmiotem czynnym podatku a imiennie wskazanym podatnikiem, w którym pierwszy jest
wierzycielem a drugi dłużnikiem.
6
Wyłączenie podatkowe  brak obowiązku podatkowego, przepisy podatkowe nie mają zastosowania
do określonych podmiotów lub przedmiotów opodatkowania
Zwolnienie podatkowe  brak zobowiązania podatkowego, sytuacja, w której występuje obowiązek
podatkowy, nie powstaje zobowiÄ…zanie podatkowe
Terminy płatności podatku:
·ð Terminy kalendarzowe
·ð Termin 14 dni od daty dorÄ™czenia decyzji ustalajÄ…cych
Sposoby zapłaty podatku:
·ð Zaliczka  nie jest znana ostateczna wielkoÅ›d zobowiÄ…zania podatkowego
·ð Rata - znana jest kwota podatku do zapÅ‚aty
Forma zapłaty podatku:
·ð Forma bezgotówkowa
·ð Forma gotówkowa
7
25.11.2012r.
dr Grzegorz Matysek
[e-mail]
p. 403 czwartek 10-12
test + pytania opisowe  egzamin
Egzamin  3.02.2012 godz. 9
System podatkowy  to całośd podatków obowiązujących w danym paostwie w określonym czasie.
To całokształt prawno-organizacyjnych form opodatkowania. To wielośd podatków, które łączy jedna
myśl przewodnia nadająca podatkom cechy jedności. Z systemem podatkowym mamy do czynienia
wówczas, gdy zespół podatków ma charakter uporządkowany i stanowi pewną liczbę podatków,
które można w określony sposób sklasyfikowad, przy uwzględnieniu różnych kryteriów. Zespół
podatków można określid systemem podatkowym, jeżeli w sensie konstrukcji prawnej i powiązao w
zakresie treści ekonomicznych, tworzy wewnętrznie spójną, jednolitą logicznie całośd zgodną z
zasadami konstytucyjnymi. System podatkowy jest układem charakteryzującym się istnieniem
sprzężeo zwrotnych, w którym dzięki tym sprzężeniom zostaje osiągnięta określona wartośd, czy też
założony cel. System podatkowy jest zbiorem strukturalnym oraz dynamicznym, złożonym z
różnorodnych części stanowiących jego podsystemy.
Wymogi prawne dotyczÄ…ce budowy systemu podatkowego:
1. Przejrzystośd poszczególnych aktów prawnych składających się na system podatkowy
2. Wewnętrzna zwartośd tych aktów prawnych
3. Logiczna konstrukcja
Wymogi ekonomiczne systemu podatkowego:
1. Wybór właściwych z
ródeł podatkowych
2. Wybór odpowiedniej formy procesu ekonomicznego do opodatkowania
3. Ustalenie podmiotu podatkowego
4. Ustalenie granic opodatkowania
Zasady podatkowe racjonalnego systemu podatkowego:
1. Efektywnośd w dziedzinie podziału dochodu narodowego
2. Efektywnośd koniunkturalna
3. Neutralnośd podatkowa
4. Taniośd wymiaru i poboru podatku
5. Wewnętrzna zwartośd podatków
6. Ochrona z
ródeł opodatkowania
7. A
agodzenie ciężaru podatkowego
8
Zalety podatku jedynego:
1. Uproszczenie systemu podatkowego
2. Zmniejszenie kosztów wymiaru i poboru podatku
3. Uproszczenie kontroli podatkowej
4. Redukcja możliwości uchylania się od opodatkowania
Wady podatku jedynego:
1. Brak elastyczności podatku
2. Skoncentrowanie ciężaru podatkowego w jednym miejscu
3. Brak możliwości sprawiedliwego rozłożenia ciężaru podatkowego pomiędzy podatników,
którzy znajdują się w różnej sytuacji
4. Niedostosowanie podatku do zdolności podatkowej podatnika
II poł. XVIII w.  próby wprowadzenia podatku jedynego, objęcie podatkiem jedynym właścicieli
ziemskich, opodatkowana miała byd tylko ziemia, gdyż tylko praca na roli ma charakter produkcyjny
(fizjokraci)
W XX w.  podatek jedyny od surowców, w okresie uprzemysłowienia wszystkie produkty są
przetworzone z surowców
XX w.  od czynników energetycznych, węgiel, ropa naftowa, energia elektryczna, jądrowa, w erze
uprzemysłowienia, energia jest potrzebna do produkcji
Przesłanki budowy systemu podatkowego: 2 zasady  podstawa budowy
1. Zasada trwałej wydajności podatku  dotyczy fiskalnej wydajności podatku, czyli
wystarczalności podatku i zdolności podatku do wzrostu
a) Wybór z
ródła opodatkowania  musi byd dokonany w sposób racjonalny, tj. taki który
pozwoli uwzględnid zdolnośd podatkową podatnika, wybór z
ródła podatku ma charakter
ekonomiczny (gospodarczy), wiąże się bowiem z procesem powstawania i użytkowania
dochodu, w zależności od z
ródła podatku kształtuje się zakres podmiotowy, przedmiot
opodatkowania, podstawę podatku, stawki podatkowe, terminy płatności podatku
b) Przestrzeganie zasady ekonomiczności podatku  w opodatkowaniu jest wyraz
na
sprzecznośd między interesami ekonomicznymi i pozaekonomicznymi paostwa a
interesami podatników, paostwo chce zapewnid określonym grupom społecznym dostęp
do określonych dóbr lub usług społecznych, paostwo realizuje działalnośd non-profit,
paostwo postrzega poziom obciążeo podatkowych z punktu widzenia potrzeb
rozwojowych całego kraju, a podatnik w aspekcie jednostkowym (indywidualnym),
naruszenie zasady ekonomiczności podatku oznacza, że pobiera się podatki w wysokości
innej aniżeli pozwala na to obiektywnie realne z
ródło dochodów, naruszenie z
ródła
podatku, system staje się nieracjonalny i nieefektywny, poziom obciążenia podatkowego
nie powinien powodowad niskiej opłacalności bądz
deficytowości działalności
podlegajÄ…cej opodatkowaniu
c) Realnośd podstaw opodatkowania  podstawą opodatkowania z punktu widzenia
kryterium fiskalnego powinny byd takie stany faktyczne lub prawne ujęte wartościowo,
9
które pozostają w mniej lub bardziej bliskim, bezpośrednim związku z poziomem rozwoju
gospodarczego, podstawa podatku winna gwarantowad elastycznośd dochodów
budżetowych. Chodzi o osiągnięcie zbieżności między poziomem ciężaru podatkowego na
jaki wskazuje podstawa opodatkowania a poziomem rzeczywistej obiektywnej zdolności
płatniczej podatnika.
d) Wybór formy opodatkowania  wydajnośd podatku jest zróżnicowana w zależności od
rodzajów i form opodatkowania, takim podstawowym kryterium różnicującym formy
opodatkowania jest relacja jaka zachodzi między podatnikiem a rzeczywistym, ciężarem
ekonomicznym podatku: podatki pośrednie i bezpośrednie (dochodowe). Podatki
pośrednie stanowią istotne wydajne z
ródło dochodów budżetowych (podatki
konsumpcyjne). Podatki pośrednie są łatwiejsze w wyegzekwowaniu przez władzę
publicznÄ….
e) Zasada wewnętrznej spójności systemu podatkowego  wewnętrzna spójnośd pomiędzy
różnymi podatkami, jak również chodzi o spójnośd w zakresie ich szczegółowej
konstrukcji, chodzi o to, żeby nie dochodziło do nawarstwiania podatków nakładanych na
jeden przedmiot opodatkowania, chodzi o to aby ujęcie podstawy opodatkowania nie
wywierało negatywnego wpływu na dochód budżetowy z innych podatków, ta zasada
jest naruszana, gdy dochodzi do kumulowania różnego rodzaju podatków obciążających
to samo z
ródło, jest to wina ustawodawcy.
f) Zasada zewnętrznej spójności systemu podatkowego  system podatkowy danego
paostwa musi komponowad się z regulacjami międzynarodowymi i unijnymi,
synchronizacja prawodawstwa krajowego z prawodawstwem innych paostw i organizacji
międzynarodowych.
g) Ustrojowa legalnośd opodatkowania  system podatkowy musi znajdowad swoje
konstytucyjne umocowanie, art. 217 Konstytucji RP, władza poprzez podatek ingeruje w
nasz prywatny majątek. Podstawowym uzasadnieniem dla paostwa jest dobro wspólne,
publiczne. Władza publiczna jednocześnie nie może wykorzystywad swojej władczej
pozycji i przejmowad więcej niż jest to uzasadnione interesem publicznym. Istnieją
instytucjonalne rozwiązania (sądy, sądy administracyjne, TK), które zapobiegają
arbitralnośd w stanowieniu obowiązków wyznaczających poziom ciężaru opodatkowania.
2. Sprawiedliwości opodatkowania  ma szczególne znaczenie w prawie podatkowym,
ponieważ ta zasada powinna rozstrzygad dylemat, który powstaje na styku dobra jednostki i
dobra publicznego. To są równouprawnione dobra, ale paostwo powoduje uszczerbek
dobra prywatnego na rzecz dobra publicznego. System podatkowy musi przestrzegad, żeby
realizacja interesu publicznego nie przysłaniała interesów indywidualnych, nie powodowała,
że korzyści wynikające z tej redystrybucji nie były mniejsze niż szkoda która powstaje w
majątku jednostki. Jedynie wtedy gdy korzyści będą wyższe to można mówid o zasadności
takiej redystrybucji. Sprawiedliwośd jest fundamentem budowy racjonalnego systemu
podatkowego, jest warunkiem uzyskania akceptacji społecznej działao władzy publicznej w
zakresie opodatkowania. Sprawiedliwośd w opodatkowania musi byd rozpatrywana w
kontekście problemu sprzeczności interesów. Ta sprzecznośd interesów występuje na dwóch
płaszczyznach: w relacji paostwo-podatnik i w relacji podatnik-podatnik. Redystrybucja
przekłada się na ekonomiczne skutki opodatkowania, władza publiczna ingeruje w podział
dóbr, zmieniając zakres zaspokajania prywatnych potrzeb. Opodatkowanie odbywa się
zawsze czyimś kosztem na czyjąś rzecz, opodatkowania oznacza przesunięcie dóbr
10
ekonomicznych ze sfery prywatnego posiada do sfery publicznej. Sprawiedliwośd dotyczy z
jednej strony właściwego rozdzielenia ciężarów podatkowych na podatników, z drugiej strony
dotyczy również korzyści uzyskiwanych w ramach świadczeo realizowanych przez paostwo
(dobra publiczne, społeczne).
krzywa użyteczności dóbr społecznych
dochody indywidualne
użytecznośd
Żeby zasada ta była realizowana podatki muszą byd powszechne, powinna byd
przestrzegana zasada równomierności opodatkowania.
Powszechnośd podatku  oznacza że podatki są ustanawiane nie dla poszczególnych
podmiotów, ale dla wszystkich, jeżeli znajdują się w identycznych okolicznościach rodzących
obowiązek podatkowy. Powszechnośd opodatkowania wynika z tego że na każdym z nas ciąży
obowiązek utrzymania paostwa jako dobra publicznego. Naruszenie powszechności
opodatkowania następuje poprzez stosowanie przywilejów podatkowych (zwolnienia i ulgi
podatkowe). Rozbudowa tych przywilejów narusza zasadę powszechności opodatkowania.
Realizacja tej zasady sprawiedliwości opodatkowania powinna odbywad się zgodnie z regułą:
takie same stany faktyczne ustawodawca ma traktowad tak samo, a istotnie podatkowo
odmienne stany faktyczne inaczej.
Równomiernośd opodatkowania  problem zdolności płatniczej podatnika (zdolności
podatkowej), zdolnośd ta oznacza, że podatnik powinien płacid podatki zgodnie z
indywidualnym poziomem możliwości ich poniesienia. Każdy ma odmienną zdolnośd
płatniczą, równe opodatkowanie oznacza odmienne opodatkowanie wg ekonomicznej
zdolności płatniczej.
Dzięki przestrzeganiu tych zasad władza może skutecznie realizowad zadania publiczne przy
jednoczesnym respektowaniu zdolności płatniczej podatnika.
Podatki powinny byd pobierane jedynie w takiej wysokości, w jakiej jest to niezbędne do realizacji
zadao paostwa. Poprzez opodatkowanie wolno władzy ograniczad zaspokojenie prywatnych potrzeb
podatnika tylko w takim zakresie, jaki jest koniecznie niezbędny do realizowania zadao publicznych.
Funkcje systemu podatkowego:
11
1. Fiskalna (dochodowa)  zapewnienie władzom publicznym potrzebnych środków do
realizacji zadao, zapewnienie paostwu wpływów budżetowych.
2. Redystrybucyjna  paostwo przejmuje częśd dochodów, majątku od jednych kategorii
podmiotów przesuwając te środki gdzie indziej.
3. Stymulacyjna  paostwo poprzez system podatkowy może dążyd do osiągnięcia określonych
celów (ulgi i zwolnienia podatkowe) gospodarczych i społecznych. Stymulowanie
przedsiębiorczości  specjalne strefy ekonomiczne. Korekta dochodów  wyrównywanie
dysproporcji w dochodach.
4. Informacyjno-kontrolna  za pośrednictwem sprawozdawczości podatkowej  informacje o
procesach gospodarczych i społecznych.
12