RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA – wykład I 11.10.2014
Program:
I. Istota i zakres rachunkowości zarządczej.
II. Informacje kosztowe w zarządzaniu.
III. Podział kosztów na stałe i zmienne.
IV. Rachunek kosztów zmiennych.
V. Analiza progu rentowności.
VI. Krótkookresowe rachunki decyzyjne.
VII. Wykorzystanie informacji kosztowych w kalkulacjach cenowych.
VIII. Budżetowanie kosztów jako metoda zarządzania przedsiębiorstwem.
Literatura:
1. K. Czubakowska, W. Gabruszewicz, E. Nowak „Podstawy rachunkowości zarządczej” PWE, Wa-wa 2008.
2. A. Piosik „Zasady rachunkowości zarządczej” PWN, Wa-wa 2006.
3. Jarga, Nowak, Szychta „Rachunkowość zarządcza” Łódź 1999 (lub nowsze).
4. „Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza” praca zb. pod redakcją G.K. Świederskiej, SKwP, Wa-wa 2004.
Egzamin:
pytania testowe (1-krotnego wyboru; dobra odp +2pkt; zła odp -1pkt), 2-3 zadania sytuacyjne (każde po 10 pkt)
I. ISTOTA RACHUNKOWOŚCI ZARZĄDCZEJ
Rachunkowość zarządcza – proces generowania informacji finansowych i niefinansowych dla potrzeb zarządzania przedsiębiorstwem, a w szczególności w celu ułatwienia podejmowania decyzji operacyjnych i strategicznych przez kierowników różnych szczebli zarządzania.
| CECHA | RACHUNKOWOŚC FINANSOWA | RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA |
|---|---|---|
| Użytkownicy | Głównie zewnętrzni, informacje są przeznaczane dla akcjonariuszy, urzędów bankowych, potencjalnych inwestorów. | Głównie wewnętrzni - zarząd przedsiębiorstwa oraz kierownicy funkcjonalnych komórek organizacyjnych. |
| Podstawa prawna | Jest regulowana prawnie przez kodeks handlowy, prawo spółek, prawo podatkowe, ustawą o rachunkowości oraz standardy międzynarodowe i krajowe. Jej prowadzenie jest obligatoryjne. | Nie jest regulowana prawem wobec tego prowadzenie rachunkowości zarządczej nie jest obligatoryjne, a zależne od przedsiębiorstwa. W pewny, stopniu opiera się ona na danych rachunkowości finansowej. |
| Cechy informacji | Zachowuje wymagane cechy, dokładności, rzetelności, wiarygodności, ciągłości, sprawozdawczości, danych liczbowych. | Jest zorientowana na istotności i szybkości pozyskiwania danych w zależności od celu „mogą być różne koszty dla różnych celów”. |
| Wymiar czasowy sprawozdań | Emituje standardy ex post przedstawiające dane o zaszłościach gospodarczych. | Koncentruje się zarówno na informacjach ex ante i ex post. Proces podejmowania decyzji wiąże się z przyszłością dlatego ważniejsze są wariantowe projekcje przyszłych przychodów, kosztów, wyników. |
Jeżeli spółka przekroczy ponad 1mln euro to wpada w obowiązek prowadzenia ksiąg (rachunkowość finansowa). Rachunkowość zarządcza występuje w dużych jednostkach, tutaj informacje pozyskiwane są w zależności od potrzeb, stwarza swoje algorytmy, tworzona tylko dla własnych celów.
Statystyka kosztów:
KLASYFIKACJA KOSZTÓW
Dla potrzeb wewnętrznych Dla potrzeb sprawozdawczych
Podejmowanie Kontrola Prawo Prawo Statystyka
decyzji kosztów bilansowe podatkowe (GUS)
| KRYTERIUM KLASYFIKACJI | |
|---|---|
| Rodzaj działalności | Koszty działalności operacyjnej, Koszty działalności finansowej, Koszty działalności inwestycyjnej, Koszty związane z funduszami specjalnymi |
| Strefa działalności, cel ponoszenia | Koszty: zakupu, produkcji, zarządzania, sprzedaży |
| Działalność gospodarcza | Koszty normatywnej (zwykłej) działalności operacyjnej, Pozostałe koszty operacyjne, Koszty finansowe |
| Struktura wewnętrzna kosztów | Koszty: proste, złożone |
| Rodzaj koszów | Zużycie materiałów i energii, Usługi obce, Wynagrodzenia, Świadczenia na rzecz pracowników, Podatki i opłaty, Pozostałe koszty |
| Miejsce powstania kosztów | Koszty wydziałów podstawowych, wydziałów pomocniczych, Koszty zarządu, Koszty zakupu, Koszty sprzedaży |
| Sposób odnoszenia kosztów na produkty | Koszty: bezpośrednie, pośrednie |
| Sposób ujęcia w sprawozdaniu finansowym | Koszty produktów (aktywa bilansów), Koszty okresu (rachunek wyników) |
| Stopień zależności o wielkości produkcji | Koszty: stałe, złożone |
| Istotność kosztów przy podejmowaniu decyzji | Koszty: decyzyjne, niedecyzyjne |
Koszt złożony – np. usługa remontowa (dużo czynników)
Koszt prosty – np. zużycie jednego składnika, czynnika (koszty rodzajowe)
Klasyfikacja kosztów dla potrzeb podejmowania decyzji
a) Koszty istotne (decyzyjne) i nieistotne (niedecyzyjne)
Koszty istotne – to takie, które są w sposób oczywisty zależne od danej decyzji (przyszłe wydatki) oraz różnicują rozpatrywane warianty.
Koszty nieistotne – wynikają z decyzji wcześniejszych bądź nie różnicują rozpatrywanych wariantów.
b) Koszty utracone – zapadłe, przesądzone; to takie koszty, które są efektem decyzji wcześniejszych, na które obecnie nie mamy wpływu.
c) Koszty alternatywne – koszty utraconych korzyści; koszty te występują zawsze gdy wybór jednej możliwości działania wymaga rezygnacji z innej.
To utracone korzyści w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.
d) Koszty średnie (przeciętne) i marginalne (krańcowe)
Koszty średnie – ustala się poprzez podzielenie kosztów całkowitych przez liczbę jednostek produktów wytworzonych.
Koszty marginalne – to przyrost kosztów całkowitych wynikających z przyrostu jednej jednostki produkcji.
km = $\frac{\mathbf{\ }\mathbf{}\mathbf{\text{KC}}}{\mathbf{X}}$
e) koszty stałe i zmienne (zajmiemy się nimi w dalszej części wykładu)
II. INFORMACJE KOSZTOWE W ZARZĄDZANIU
Rachunek kosztów – stanowi wyodrębniony podsystem w systemie informacyjnym rachunkowości. Celem jest dostarczenie różnym użytkownikom wieloprzekrojowych informacji ekonomicznych dotyczących kosztów działalności przedsiębiorstwa.
Informacje dostarczane przez rachunek kosztów są wykorzystywane przez 2 grupy użytkowników:
- zewnętrznych (z otoczenia przedsiębiorstwa)
- wewnętrznych (w ramach przedsiębiorstwa)
W ten sposób rachunek kosztów jest powiązany zarówno z rachunkowością finansową jak i z rachunkowością zarządczą.
Podstawowym zadaniem rachunku kosztów w odniesieniu do rachunkowości zarządczej jest dostarczenie odpowiednich informacji ekonomicznych niezbędnych w zarządzaniu.
Rachunek kosztów powinien generować informacje, które umożliwiają menedżerowi realizację 4-ch ważnych zadań:
- podejmowanie decyzji ekonomicznych
- kontrolę działalności przedsiębiorstwa
- ocenę rentowności działalności
- dokonywanie kalkulacji cenowych
Ważnym zadaniem rachunku kosztów jest umożliwienie menedżerowi podejmowania racjonalnych decyzji ekonomicznych w zakresie:
- ustalenie wielkości produkcji i sprzedaży
- wybór struktury asortymentowej produkcji
- wybór źródeł zaopatrzenia
- wybór sposobu produkcji
- wybór między zakupem a produkcją
- wybór wariantu projektu inwestycyjnego
- lokalizacja działalności gospodarczej
W miarę rozwoju rachunku kosztów oraz zmian zachodzących w kierunkach wykorzystywania informacji na temat kosztów wykształciły różne modele.
Modele rachunku kosztów powinien obejmować:
- rozwiązania ewidencyjne kosztów
- procedury rozliczeniowe tych kosztów
- pozaewidencyjne rachunki problemowe dostosowane do potrzeb przedsiębiorstwa.
Nadrzędnym kryterium klasyfikacji modelu rachunku kosztów jest związek kosztów) z systemem ewidencyjnym rachunkowości. Zastosowanie tego kryterium pozwala wyróżnić 2 typy rachunku kosztów:
- systematyczny
- pozaewidencyjny (rachunkowość zarządcza)
Systematyczny rachunek kosztów – jest prowadzony okresowo w celu ustalenia wyniku finansowego jednostki oraz wyceny zapasu produktów. Podporządkowany jest wymogom obligatoryjnej sprawozdawczości zewnętrznej, a niekiedy też wewnętrznym potrzebom zarządzania przedsiębiorstwem.
Pozaewidencyjny rachunek kosztów – są prowadzone poza systemem ewidencyjnym rachunkowości. Rachunki te są podporządkowane różnym sytuacją decyzyjnym oraz kontrolnym a więc potrzebom wewnętrznym wynikającym z zarządzania przedsiębiorstwem.
Wg kryterium rodzaju i zakresu rozliczenia kosztów, rachunek kosztów dzieli się na:
- rachunek kosztów pełnych
- rachunek kosztów zmiennych
III. PODZIAŁ KOSZTÓW NA STAŁE I ZMIENNE
Rachunek kosztów pełnych – jest systematycznym rachunkiem kosztów, wykształcił się on historycznie jako pierwszy, jest uważany za tradycyjny system rachunku kosztów. Ma on zastosowanie głównie przy kalkulacji historycznego kosztu wytwarzania produktów wykorzystywany jest również przy sporządzaniu obligatoryjnych sprawozdań i ocenie rentowności produktów
KOSZTY
Koszty produkcji Koszty nieprodukcyjne
K. bezpośr. K. pośrednie
produkcji produkcji
K. materiałów K. wynagrodzeń Pozostałe
bezpośr. bezpośr. k. bezpośr.
Produkcja Wyroby Rachunek
niezakończona gotowe zysków i strat
Istnieją podstawowe ograniczenia zastosowania rachunku kosztów pełnych, które wiążą się z:
- systematycznym spadkiem udziału kosztów bezpośrednich w kosztach całkowitych na rzecz wzrostu udziału kosztów pośrednich
- ze zmniejszaniem się możliwości pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa.
Rachunek kosztów zmiennych – powstał gdy przedsiębiorstwa zostały zmuszone przez otoczenie do przedstawienia się z orientacji produkcyjnych na rynku gdzie nie produkcja a sprzedaż są źródłem powodzenia przedsiębiorstwa.
W rachunku kosztów zmiennych przyjmuje się założenie, że nie wszystkie koszty wytworzenia poniesione przez jednostkę gospodarczą są kosztami produktów, dlatego nie wszystkie koszty wytworzone są rozliczane na produkty.
Istotą rachunku kosztów zmiennych jest więc założenie, że jedynie część kosztów wytworzenia produktów zależy od wielkości produkcji.
Rachunek kosztów zmiennych dzieli się koszty na zmienne i stałe. Kosztami produktu są tylko koszty zmienne wytworzenia natomiast koszty stałe wytworzenia nie są składnikiem zapasów produktów i zostają bezpośrednio przyporządkowane przychodom (odnoszone na wynik)
KOSZTY
Koszty produkcji Koszty nieprodukcyjne
K. bezpośr. K. pośrednie
produkcji produkcji
K. zmienne K. stałe K. zmienne K. stałe
Produkcja Wyroby Rachunek
niezakończona gotowe zysków i strat
Z punktu widzenia zmian na wielkość produkcji ogół kosztów dzieli się na:
- koszty stałe
- koszty zmienne
Ścisły podział na koszty stałe i zmienne w praktyce jest bardzo trudny, gdyż część kosztów stałych ma charakter kosztów względnie stałych, reagując nieznacznie na zmiany rozmiaru produkcji.
Koszty stałe – pozostają na zbliżonym poziomie niezależnie od kształtowania się rozmiarów produkcji reagują one jedynie w sposób nieznaczny. Związane są one z zaangażowaniem zasobów czynnych i utrzymaniem normatywnych zdolności produkcyjnych. Koszty stałe dzielimy na:
koszty bezwzględnie stałe – są to koszty całkowicie niezależne od zmian wielkości produkcji lub działalności jednostki np. odpisy amortyzacyjne budynków.
koszty względnie stałe – pozostają bez zmian w określonym przedziale zmienności produkcji lub działalności jednak po przekroczeniu wyznaczonych progowych wielkości produkcji koszty te wzrastają skokowo aby potem kształtować się na nowym stałym poziomie.
k. bezwzględnie stałe k. względnie stałe
k k
o o
s s
z z
t t
y wielkość y wielkość
produkcji produkcji
Jednostkowe koszty stałe maleją kiedy produkcja rośnie, a rosną kiedy produkcja spada.
| PRODUKCJA W SZT. | CAŁKOWITE KOSZTY STAŁE (ZŁ) | JEDNOSTKOWY KOSZT STAŁY (ZŁ) |
|---|---|---|
| 10 | 600 | 60 |
| 20 | 600 | 30 |
| 40 | 600 | 15 |
| 60 | 600 | 10 |
k.. bezwzględnie stałe k. względnie stałe
jednostkowy jednostkowy
koszt 1200 koszt
zmienny zmienny
600 10 Kz
10 20
wielkość wielkość
produkcji produkcji
Koszty zmienne progresywne – to koszty rosnące w większym stopniu niż wzrost produkcji. Do kosztów progresywnych mogą być zaliczane koszty płac bezpośrednich w akordzie progresywnym.
Koszty zmienne degresywne – jeżeli w wyniku przyrostów wielkości produkcji następują coraz mniejsze przyrosty kosztów; np. koszty konserwacji i remontów maszyn produkcyjnych.
Koszty zmienne:
a) proporcjonalne - rosną proporcjonalnie do wzrostu produkcji; np. płace bezpośrednie systemu akordowego, materiały bezpośrednie, energia służąca do napędu maszyn.
b) progresywne – rosną szybciej (w większym stopniu) niż produkcja; np. koszty płac bezpośrednich przy zastosowaniu akordu progresywnego.
c) degresywne – rosną wolniej niż produkcja; np. zużycie niektórych materiałów pomocniczych, koszty konserwacji maszyn.
Zmienność kosztów charakteryzują wskaźniki zmienności (elastyczności) które wyrażają stosunek względnej zmiany danego kosztu do względnej zmiany rozmiaru działalności.
Wzk = $\frac{\frac{K}{K}}{\frac{X}{X}}$ czyli: Wzk = $\frac{\%\ \ K}{\%\ \ X}$ gdzie: k-koszty; x-rozmiary działalności
IV. RACHUNKOWOŚĆ KOSZTÓW ZMIENNYCH
Model rachunku kosztów zmiennych:
K = Kz + Ks
Kz = kz × x
| K = kz × x + Ks |
|---|
kz – jednostkowy koszt zmienny
x – wielkość produkcji
Założenia:
1) koszty zmienne to koszty zmienne proporcjonalne
2) wytwarzamy jeden asortyment produkcji x
3) y = a × x + b możemy to równanie przedstawić w formie funkcji liniowej
4) cała wytworzona produkcja jest sprzedana.
Przychody ze sprzedaży:
S = p × x
p – cena
x – ilość sprzedanych produktów
Zysk:
Z = S K (przychody – koszty; + zysk, − strata)
Z = (p × x) – (kz × x + Ks)
Z = (p – kz) × x – Ks
Marża pokrycia – nadwyżka ceny jaką uzyskaliśmy nad kosztem jednostkowym zmiennym; pokrycie Ks jeśli na plusie.
mp = p – kz
Mp = S – Kz
Mp = mp × x
Mp = (p – kz) × x
S – Kz = Mp – Ks = +Z ; - S
S
koszty K K = kz * x + Ks
przychody zysk
Ks
strefa
0 Xr produkcja
próg rentowności sprzedaż
Ilościowy próg rentowności:
Xr = $\frac{\text{Ks}}{p - kz}$
Wartościowy próg rentowności:
Xw = Xr × p
Przykład 1.
Zakład (jednoosobowa działalność gospodarcza) wytwarza i sprzedaje krzesła. Informacje o kosztach wytworzenia i przychodach:
- jednostkowy koszt zmienny: 31zł/szt
- koszty stałe (miesięczne): 2.800zł
- cena sprzedaży: 45zł/szt
- ilość produkcji wytworzonej i sprzedanej w danym miesiącu: 300szt
Oblicz:
- wynik ze sprzedaży
- ilościowy i wartościowy próg rentowności
Rozwiązanie:
Z = (p – kz) × x – Ks
Z = (45 – 31) × 300 – 2.800 = 1.400zł
Xr = $\frac{\text{Ks}}{p - kz}$
Xr = $\frac{2.800}{45 - 31}$ = 200szt
spr: Z = 14 × 200 – 2.800 = 0
Xw = Xr × p
Xw = 200 × 45 = 9.000zł