Arystoteles:

Niektóre znowu czyny spotykają się nie pochwała, lecz z pobłażaniem, mianowicie kiedy ktoś popełnia coś, czego nie powinien, z obawy przed czymś, co przechodzi siły ludzkie i czego nikt nie może wytrzymać. Są wreszcie niektóre czyny, do których popełnienia nie należy dać się zmusić, lecz raczej umrzeć wśród najstraszniejszych mąk.

W pewnych sytuacjach przymus zewnętrzny może jednak uniemożliwić zachowanie wolności zewnętrznej, np. zastosowanie tzw. „prania mózgów, środków psychotropowych, czy inne grozą przejmujące metody zmierzające do zniszczenia warunków cielesnych (organicznych), jakie muszą istnieć aby duch mógł spełniać rzeczywiste bycie-w-świecie”

Wolność wewnętrzna jako upraktycznienie się rozumu

W odniesieniu do człowieka, który jest jednością transcendentalności i animalności, pojawia się następujące pytanie:
Czy również ludzka aktywność roztapia się w naturalistycznej przyczynowości motywacji przez przyjemność i nieprzyjemność?

KANT pyta następująca: […] czy czysty rozum sam przez się wystarcz do motywowania woli, czy też może być determinującym ją powodem tylko jako empiryczne uwarunkowany (tzn. zdeterminowany motywacją przez przyjemności nieprzyjemność)

Samo powyższe pytanie nie jest pytaniem empirycznym nie mogą na nie odpowiedzieć żadne nauki szczegółowe. Ponieważ ramy, w których prowadzą one swe badania są ramami naoczności, objaśnij, to co empiryczne, przez inne elementy empiryczne w ich wyjaśnieniach każda przyczyna i skutek są empiryczne.

Refleksja transcendentalna ukazuje jednak różnicę transcendentalną między całą sferą empiryczną a podmiotem transcendentalnym jako warunkiem tego co empiryczne.

Jeśli czysty rozum może sam z siebie stać się praktycznym, to wchodziłaby tutaj w grę przyczynowość, którą należałoby radykalnie odróżnić od przyczynowego wyjaśnienia w obrębi sfery empirycznej.

KANT odróżnia:
- przyczynowość naturalną = empiryczna przyczyna empiryczny skutek nauki szczegółowe, zachowanie motywowane przez przyjemność, nieprzyjemność
- przyczynowość na zasadzie wolności:
tutaj: przyczyna nie jest empiryczna a transcendentalna (rozum jako czynnik determinujący wolę)

Czy istnieje ten drugi rodzaj przyjemności?

Na razie wiemy, że istnieje różnica transcendentalna, przestrzeń przyczynowości na zasadzie wolności zostałą zarysowana i usunięta ze sfery empirycznej

Nie JEST TO JESZCZE DOWÓD, ŻE TAKA PRZYCZYNOWOŚC ISTNIEJE

KANT powiada rzecz następującą: Przyczynowość na zasadzie byłaby niewątpliwym faktem wtedy, gdybyśmy mogli wykazać, że istnieje czyste, nie-empiryczne prawo rozumu, które po prostu działa bezwzględnie (kategorycznie) jako czynnik determinujący wolę.

Imperatyw kategoryczny odnosi dowolne maksymy postępowania do czystej formy powszechności. Nakazuje sprawdzić nasze maksymy.

Pod jakim względem?
spełniania wymogów prawa powszechnego

Imperatyw kategoryczny jest czysty, ponieważ empirycznie (motywacja/przyjemnośc/ nieprzyjemność)…

Imperatywy:
- kategoryczne
- hipotetetyczne

KANT wskazuje też, co w pytaniu o możliwość uniwersalności jest punktem decydującym:
postępuj tak, być człowieczeństwa w twej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zaraze jako celu, nigdy jako środka.

Chodzi o wzajemne uznanie osób ludzkich jako celu samego w sobie, czyli o uniwersalizację godności osoby ludzkiej.

„Nie czyń drugiemu…” i przykazanie miłości bliźniego są bliskie temu sformułowaniu.

Tak rozumiany imperatyw kategoryczny stanowi aprioryczny fakt rozumu, aprioryczna wiedza o prawie moralnym jest konstytuowana dla ludzkiego sumienia.

W tym sensie czysty rozum jest sam z siebie a priori praktyczny i nadaje sobie z konieczności prawo moralne jako moralną zasadę

Ludzka praktyka nie rozpływa się zatem w naturalnej przyczynowości motywacji przez przyjemność i nieprzyjemność, lecz w prawie moralnym, jako prawie rozumu, rozum okazuje się wystarczającym czynnikiem determinującym wolę, tzn. w ludzkiej praktyce ma istotne znaczenie przyczynowość na zasadzie wolności

Ścisły wzajemny związek dwóch podstawowych aktów ducha: poznawania i chcenia dowodzi, że duch ludzki jest wolny w sensie wolności wewnętrznej.

Może on sam sienie motywować do działania.

Samostanowienie na zasadzie wolności jest źródłem przyczynowości, która przekracza wszelką (empiryczną) przyczynowość naturalną.

KANT:

A zatem prawo moralne jest ty, co bezpośrednio sobie uświadamiamy […]…

Dobro i zło

Czysty rozum może sam z siebie staćsię rozumem praktyczny. Jest on wystarczającym czynnikiem determinującym wolę. Wystarczającym ale nie koniecznym

Różnicę powyższą zilustrujemy przykładami z rachunku zdań:
implikacja pq

Równoważność p <-->q

Dlaczego ludzkie działanie wynika z imperatywu rozumu nie w sensie równoważności, lecz implikacji?

Ponieważ wola może się kierować nie tylko motywami rozumu, lecz także innymi.

Wyróżniamy dwie klasy czynników determinujących wolę:
- motywy rozumowe: mają charakter imperatywów kategorycznych, nazywamy je obowiązkami
- motywy przyjemności i nieprzyjemności: mają charakter empiryczny, nazywamy je: skłonnościami.