Przeniesienie kompetencji na organy niższe nazywane jest dekoncentracją terytorialną. Ma ona kierunek pionowy w odróżnieniu od dekoncentracji poziomej ~ nazywanej resortową - w której kompetencje organów jednego resortu przechodzą na organy tego samego stopnia w innym resorcie. Wyodrębnić można także dekoncentrację skośną, gdy kompetencje z organów jednego
resortu przekładane są na organy niższego stopnia organizacyjnego w drugim 1 resorcie.
Sposób dekoncentrowania jest różnoraki; dekoncentrować można jednak tylko wtedy, gdy prawo na to pozwala. W wypadku przekazywania kompetencji organom bezpośrednio niższym przekazującym może być organ bezpośrednio wyższy. Wtedy korzysta on z tej formy aktu normatywnego, jaka mu l prawnie przysługuje
Przekazanie kompetencji może mieć różną trwałość czasową: cofnięcie 1 kompetencji przez organ bezpośrednio zwierzchni zależy od jego woli,
Dekoncentracja nie zmienia stosunków zależności hierarchicznej, choć l zmienia ich zasięg, co polega na poszerzeniu podporządkowania hierarchicznego na obszary realizacji nowo przekazanych kompetencji.
Jedna z trudniejszych kwestii dotyczy granic dekoncentracji. Wydaje się, | że w rozkładzie kompetencji nie ma stałej równowagi ilościowej. Badając j kształtowanie się tego rozkładu, dostrzegamy znaczne jego zróżnicowanie: raz | organy niższego stopnia są węziej wyposażone w kompetencje, drugi raz l szerzej. Obecnie naczelne (centralne) organy administracji państwowej rzadko | upoważnione są do rozstrzygania w I instancji w drodze decyzji indywidualnych spraw z zakresu administracji państwowej.
Rozkład kompetencji i tendencje jego rozwoju są wypadkową różnych kierunków budowy administracji, których treść wynika z ogólnej koncepcji budowy administracji, a zwłaszcza uwzględnia: rozdział na administrację
rządową i samorządową, skuteczność kontroli i nadzoru, nowoczesne wskazania w organizacji pracy, rolę samorządów w rozwoju gospodarczym i społecznym oraz dbałość o zaspokajanie potrzeb obywatela. Jednakże rozwój dekoncentracji nigdy nie przekroczy granic zapewniających jednolite i całościowe kierownictwo organów naczelnych, a także gwarantowanej prawem samodzielności organów samorządowych.
c) Hierarchiczne podporządkowanie
Pojęcie hierarchicznego podporządkowania jako elementu dekoncentracji, a tym samym centralizacji, jest ugruntowane w literaturze. Wyraża ono jednostronną zależność organu niższego stopnia od organu stopnia wyższego lub
podmiotu podległego od podmiotu zwierzchniego. Na tę zależność składają się dwa elementy: zależność osobowa i służbowa.
182
Zależność (osobowa rozpoczyna się z chwilą nawiązania stosunku pracy osoby pełniącej funkcje organu, a kończy w momencie jego ustania. Jej treścią jest regulowanie stosunków osobowych w czasie trwania stosunku pracy (awansowanie, nagradzanie, przeniesienie na inne stanowisko, odpowiedzialność służbowa, porządkowa, odpowiedzialność dyscyplinarna). W. Dawidowicz rozszerza pojęcie zależności osobowej przez włączenie do niej dyspozycyjności pracownika, tzn. takiego stanu prawnego, „który pozwala przełożonemu możliwie swobodnie dysponować pracą podwładnego, ustalać jego obowiązki, zlecać zadania itp."
Czynności podejmowane przez organ zwierzchni (pośrednio lub bezpośrednio) są wyrazem kształtowania się oceny zachowań w obrębie zależności służbowej (np. awans) albo są od niej niezależne (np. przejście na emeryturę). Tym samym zależność osobowa łączy się ściśle z zależnością służbową. Zależność (podległość) służbowa w systemie hierarchicznego podporządkowania wyraża się w możliwości wydawania poleceń służbowych przez organ wyższy organowi niższemu. Kierowanie organem niższym w obrębie zależności służbowej odbywa się za pomocą aktów dwojakiego rodzaju: aktów generalnych (okólników, wytycznych, instrukcji, zarządzeń) oraz aktów indywidualnych (poleceń służbowych, rozkazów). Prawu ich wydania przez organ wyższy odpowiada obowiązek ich respektowania przez organ niższy. Ponieważ w prawie brak zazwyczaj konkretnych postanowień co do zakresy i środków kierowania, ogólne postanowienia prawa ustalające
podległość, zwierzchnictwo czy nadzór dają organowi wyższemu znaczną lub pełną swobodę ingerencji w sprawy podległych organów oczywiście w granicach prawem określonych kompetencji obu tych organów.
stosunek Organizacyjny, wyrażający się w hierarchicznym podporządkowaniu, jest stosunkiem między organami administracji państwowej. Jego treść podobna jest do treści stosunków powstających między pracownikami urzę-