1. POJĘCIE KRAJOZNAWSTWA.

Karol Rittera - niemiecki geograf (XVIII/XIX) - wprowadził pojęcie krajoznawstwa.

Gustaw Wódke:

Krajoznawstwo to znamię kraju.

Wacław Nałkowski:

Krajoznawstwo nie jest to ani nauka, ani sztuka lecz informacja, źródło, z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiału do swoich opracowań.

Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Gutenberga:

Krajoznawstwo to zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Są to wiadomości z różnych dziedzin jak archeologia, historia, geografia, geologia, biologia, etnografia, statystyka a nawet ekonomia. Ponieważ są to wiadomości z różnych dziedzin zatem krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki a oznacza praktyczną działalność jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy.

Wielka Encyklopedia Powszechna 1965r. dr Mieczysław Orłowicz:

Krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości geograficznych, historycznych, etnograficznych i innych o kraju lub regionie między innymi przez organizowanie wycieczek.

Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK:

Krajoznawstwo to wielostronna, kompleksowa znajomość kraju, jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu a tą znajomość rozwija się i osiąga indywidualnie jak i zespołowo w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełnia lekturą i innymi środkami.

Międzynarodowy Słownik Turystyczny (Akademia Turystyki w Monte Carlo):

Krajoznawstwo to opis szczegółowy kraju bądź jego regionu lub wszechstronna wiedza o kraju rodzinnym a w szczególności o swoim regionie.

Kazimierz Deinet:

Krajoznawstwo posiada znaczenie:

• funkcjonalne - krajoznawstwo to działanie zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju czy regionu i jest to najczęściej działanie amatorskie wykonywane w czasie wolnym wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej jak i pasji

• instytucjonalne - krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju czy też o regionie. Ruch ten skupia działaczy (krajoznawców), posiada określony system organizacji prac oraz gromadzenia informacji

• kulturowo-społeczne - krajoznawstwo to dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej, sumę wytworzonych nowych wartości wraz z wynikami tej działalności.

Krzysztof Mazurski:

Krajoznawstwo to nauka w sensie dydaktycznym ponieważ uczy ono znajomości i pojmowania całokształtu określonego regionu.

2. HISTORIA KRAJOZNAWSTWA.

Jan Długosz (XVw.) - pierwszy polski krajoznawca; „Chorografia regni poloniae”

Marcin Kromer (XIVw.) „Poloniae” - encyklopedyczny opis Polski

OKRES OŚWIECENIA

• Komisja Edukacji Narodowej (1793r.) - pierwsze w Europie i na świecie ministerstwo oświaty.

• Kierunek krajoznawczo-turystyczny - Minasowicz

• zbiory muzealne - Czartoryska, Mniszch

• współzałożyciel Towarzystwa Nauk - Czacki

• Staszic - ojciec polskiego krajoznawstwa

• Ursyn-Niemcewicz

OKRES ROMANTYZMU

• nurt poetycko-opisowy - W.Pol, A.Mickiewicz, J.Damejko, Lelewel

• Wincenty Krasiński

• Adam Czarnocki

• stowarzyszenie filomatów - Józef Chodzko

• nurt wycieczkowy

• Wojciech Jastrzębowski - pierwsze wycieczki naukowe i krajoznawcze w dziejach szkolnictwa wyższego w Polsce

• Józef Lompa - krajoznawstwo na Górnym Śląsku

• Antoni Schneider

• Oskar Kolberg

XIXw./XXw.

• Tytus Chałubiński - współzałożyciel Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego

• krajoznawstwo patriotyczne

• Towarzystwo Tatrzańskie (1873r.) w Nowym Targu

• Towarzystwo Szkoły Ludowej (1891r.) w Krakowie

• Akademicki Klub Turystyczny (1906r.) - Mieczysław Orłowicz

Okres Królestwa Polskiego

• Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie (1878r.)

• Warszawskie Towarzystwo Cyklistów (18844.)

• Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1906r.) - A. Janowski

OKRES MIĘDZYWOJENNY

• kierunek regionalny - A. Patkowski, T. Lenartowicz, S. Żeromski, W. Reymont, H. Sienkiewicz, W. Tetmajer, E. Zegadłowicz

• kierunek turystyczny - M. Orłowicz, Sanicki, Węgrzynowicz

• Polskie Stowarzyszenie Schronisk Młodzieżowych (1926r.)

• pierwsze schronisko w Krakowie (1937r.)

OKRES POWOJENNY

• powstanie PTTK (1950r.)

• Węgrzynowicz

• Peretiatkowicz

• Ernest Braun

XXIw.

• antropocentryzm - nastawienie się na poznawanie człowieka i jego relacje w środowisku przyrodniczym i kulturowym

• zmiana krajoznawstwa na światoznawstwo - czyli rozszerzenie zasięgu poza granice własnego kraju i otwarcie się na poznanie innych kultur

• istnieje trwały związek turystyki z krajoznawstwem

3. POLSKIE ORGANIZACJE KRAJOZNAWCZE.

TOWARZYSTWO TATRZAŃSKIE

Powstało w 1873r. w Galicji z siedzibą w Nowym Targu. Należało do nurtu krajoznawstwa patriotycznego.

Cele Towarzystwa Tatrzańskiego:

• badanie gór w Polsce

• utworzenie muzeum tatrzańskiego w Zakopanem

• badania meteorologiczne

• penetracje jaskiń (spekologiczne)

• zorganizowanie studiów z osadnictwa, ochrony przyrody

• wydanie wielu map, materiałów informacyjnych

POLSKIE TOWARZYSTWO KRAJOZNAWCZE

Powstało w 1906r. z inicjatywy Aleksandra Janowskiego. Współzałożyciele to m.in.: Mikołaj Wisznicki, Karol Hoffam, Kazimierz Kulwieć, Zygmunt Gloger (pierwszy prezes towarzystwa).

Symbolem była odznaka - zamek w Ogrodzieńcu.

Wydawało czasopismo „Ziemia” - publikowali w nim swoje prace E. Romer i L. Sawicki.

Organizowało szereg muzeum - Nowogród Łomżycki, Sandomierz, Ostrów Świętokrzyski, Suwałki, Łowicz.

Cele Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego:

• zbieranie wiadomości krajoznawczych i ich szerzenie

• gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich

• urządzanie wystaw krajoznawczych

• organizowanie wycieczek po kraju

• roztaczanie opieki nad zabytkami

POLSKIE TOWARZYSTWO SCHRONISK MŁODZIEŻOWYCH

Powstało w 1926r. w okresie międzywojennym.

Cel PTSM-u to tworzenie taniej bazy noclegowej dla turystyki szkolnej.

POLSKIE TOWARZYSTWO TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZE

Powstało z połączenia PTK i PTT w 1950r.

• główny kreator turystyki kwalifikowanej w Polsce

• corocznie organizuje 26tysięcy imprez (rajdy, spływy, złazy, itp.),

• wytyczyło 53tys.km szlaków turystycznych (góry, niziny, rzeki, jeziora),

• prowadzi muzea, schroniska, biblioteki, pracownie fotograficzne, regionalne pracownie krajoznawcze, obejmuje komisje narodowe,

• posiada własną bazę noclegową - 183obiekty turystyczne (hotele, domy wycieczkowe, schroniska górskie, ośrodki kempingowe, pola namiotowe, domy turysty, zajazdy, stanice wodne, itp.) - łącznie 19tys. miejsc noclegowych.

• 290komisji krajoznawczych - 29 pracowni regionalnych

Kadra turystyczno-krajoznawcza:

• przewodnicy turystyczni,

• piloci wycieczek,

• przodownicy,

• instruktorzy różnych dyscyplin turystyki kwalifikowanej,

• instruktorzy krajoznawstwa regionalnego,

• społeczni opiekunowie zabytków,

• społeczni opiekunowie przyrody,

• strażnicy ochrony przyrody.

4. KADRA KRAJOZNAWCZO-TURYSTYCZNA

PRZEWODNICY TURYSTYCZNI

Zapoczątkowali swą działalność w górach, na początku XIXw. doszły Sudety i Tatry; za najstarszego przewodnika w Europie uważa się Franza Pabla z Karłowa (u stóp Sudetów) - w 1813r. został przewodnikiem. W Tatrach zajęło się przewodnictwem Towarzystwo Tatrzańskie - opracowało pierwszy regulamin przewodnicki - Urządzenie Służb Przewodnickich (należą: Szymon Tatar Starszy, Jędrzej Wala Starszy, Wojciech Roj, Gąsienicowie, Krzeptowscy)

• przewodnicy górscy | muszą posiadać wykształcenie średnie, mieć miłą

• przewodnicy miejscy | prezencję, warunki kondycyjne, odbyty kurs

• przewodnicy terenowi | zakończony egzaminem przed komisją

• osoby oprowadzające wycieczki po zakładach pracy, muzeach, terenach chronionych (parkach, rezerwatach) - spełniają role przewodników, przeważnie pracownicy wyżej wymienionych zakładów

PRZODOWNICY TURYSTYCZNI

Nauczanie zasad działalności turystycznej, prowadzenie i opracowywanie programów wycieczek (imprez krajoznawczych), rozwijają turystykę kwalifikowaną, prowadzą ją. Wywodzą się z Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (Przodownicy Górskiej Odznaki Turystycznej) - tytuł ten jest nadawany wysoko wykwalifikowanym i doświadczonym turystom - zaradnym i umiejętnym współżyć z ludźmi, posiadającym wiedzę teoretyczną i praktyczną z zakresu organizowania wycieczek, biorącym czynny udział w ochronie środowiska, opiece nad zabytkiem a także posiadającym odznakę turystyczną (stopień srebrny lub złoty).

INSTRUKTORZY KRAJOZNAWSTWA

Każdy działacz krajoznawca, wymogi są określane w regulaminie (należy działać naukowo - publikuje z dziedziny krajoznawstwa, uczestniczy w prowadzeniu odczytów, organizuje wystawy i imprezy krajoznawcze).

Uprawnienia instruktora są dwustopniowe:

• instruktor krajoznawstwa regionu - można takie mianowanie uzyskać gdy ma się 21 lat, 4 lata działalności krajoznawczej (przynależność do PTTK), dobra znajomość walorów regionu i kraju

• instruktor krajoznawstwa Polski - posiada I stopień przez okres co najmniej 5 lat, dobra znajomość walorów Polski, organizacja co najmniej 2 imprez, działalność odczytowa, publicystyczna lub wystawiennicza na tematy krajoznawcze

SPOŁECZNI OPIEKUNOWIE ZABYTKÓW

Celem ich jest opieka nad powierzonym ich pieczy zabytkiem kultury przez co pomagają oni Państwowej Służbie Konserwatorskiej. Powinni prowadzić stałą obserwację stanu zachowania obiektu zabytkowego, kontrolować sposób jego użytkowania, powiadomić wojewódzkiego konserwatora zabytków w razie uszkodzeń i innych zagrożeń, zgłosić do administracji państwowej przez władzę PTTK obiekt zabytkowy nie użytkowany społecznie lub jeśli jego dotychczasowy użytkownik w rażący sposób go zaniedbuje, gromadzić wszystkie wiadomości historyczne i literackie, ryciny, fotografie i informacje odnoszące się do danego obiektu zabytkowego.

Powinni wysyłać raz w roku sprawozdania do Komisji Opieki nad zabytkami w danym terenie.

SOZ może zostać osoba, która jest aktywnym turystą, interesuj się zabytkami i posiada odpowiednią wiedzę krajoznawczą, ma ukończone 18 lat i odbyła kurs dla SOZ

SPOŁECZNI OPIEKUNOWIE PRZYRODY I STRAŻNICY OCHRONY PRZYRODY

Ich celem jest roztaczanie opieki nad powierzonymi obiektami przyrody.

STRAŻ OCHRONY PRZYRODY PTTK

Na wniosek PTTK powołuje ją wojewoda. Może nim zostać doświadczony i aktywny członek PTTK po ukończeniu 18 lat, mający co najmniej 2letni staż w PTTK i ukończony odpowiedni kurs.

5. ŹRÓDŁA WIEDZY KRAJOZNAWCZEJ

Wywiad - badania ankietowe; to inaczej rozmowa czyli uzyskujemy informacje w oparciu o bezpośredni kontakt z osobami które udzieliły informacji na dany temat.

Rodzaje wywiadu:

• z uwagi na sposób przygotowania wywiadu

1. wywiad swobodny - polega na nieskrępowanej wymianie zdań, można się w nim posługiwać gotowymi pytaniami, ale korzystanie z nich jest całkowicie dowolne

2. wywiad skategoryzowany - nakazuje pytającemu posługiwanie się kwestionariuszem, ankietą zestawioną z pytań zamkniętych. Pytającemu nie wolno niczego zmieniać w kwestionariuszu, mogą wybierać odpowiedzi spomiędzy podanych mu możliwości

• z uwagi na sposób przeprowadzenia

1. wywiad jawny - jest wtedy gdy informatora zawiadamia się o celu nawiązania kontaktu słownego. Wywiad jawny może mieć charakter nieformalny gdy pytający nie notuje ani nie nagrywa wypowiedzi, bądź charakter formalny gdy wypowiedzi notuje się szczegółowo lub nagrywa w jego obecności. Na robienie notatek lub nagrywanie zawsze musi być zgoda.

2. wywiad ukryty - to każda rozmowa z osobami związanymi z problematyką. Jeśli w jej trakcie uzyskujemy jakieś dane użyteczne.

• z uwagi na treść

1. wywiad dokumentacyjny - przeprowadza się w celu ustalenia prawdziwości jakiegoś faktu; rozmówca był świadkiem jakiś wydarzeń.

2. wywiad opiniodawczy - rozmówca daje opinię o kimś lub o czymś.

Rodzaje pytań:

• otwarte - to pytania zestawiające odpowiadającemu całkowitą swobodę odpowiedzi

• zamknięte - to pytania sugerujące z góry, przemyślane przez autora ankiety, gotowe odpowiedzi; pytani mogą wybrać jeden z wariantów

• alternatywne - dopuszczają odpowiedzi: tak, nie, nie wiem

• dysjunktywne - obok pytania zestawia się możliwe odpowiedzi, pytany wybiera właściwą

• koniunktywne - wymagają od odpowiadającego więcej niż jednej odpowiedzi

• filtrujące - pozwalają sprawdzić, czy w ogóle orientuje się w danej kwestii, czy może coś wnieść w danym temacie

Obserwacje - coś z autopsji. Obserwacje zabytków, życia społeczno-gospodarczego, kulturalne - mieszkańców wsi, miast. Obserwujemy jakie jest zainteresowanie, jakie formy spędzania wolnego czasu. To co obserwujemy należy spisać. Np. zabytek: lokalizacja, nazwa, krótka historia (jaki styl), stan zachowania, wnętrze, wyposażenie, co jest wokół, jak jest obecnie wykorzystywany.

Fotografia krajobrazu - jest bardzo ważną dokumentacją. Formy krajobrazu: powinna podkreślać i uwzględniać charakterystyczne cechy danego regionu.

W architekturze - fotografii krajobrazu nazywa się: przestrzeń otwarta i zamknięta:

• otwarcie architektoniczne szczelinowe

• otwarcie architektoniczne szerokie

• zamknięcie architektoniczne szczelinowe

• zamknięcie architektoniczne szerokie

6. METODY STOSOWANE W KRAJOZNAWSTWIE.

1. Metody i środki popularyzacji wiedzy krajoznawczej.

• metody poglądowe:

1. bezpośrednie - poglądowość autentyczna, jest związana z bezpośrednią obserwacją terenu, z autopsji poprzez kontakt z zabytkiem, przyrodą, ludnością

2. pośrednie - poglądowość obrazowa, poznawanie treści krajoznawczych poprzez film, fotografie, multimedia

• metody słowne - popularyzacja poprzez pogadanki, odczyty, gawędy, prelekcje, opisy, sprawozdania, wykłady i posługiwanie się literaturą

• metody praktyczne - połączenie metody poglądowej i słownej, obserwacja dokonywana w środowisku geograficznym, społecznym

2. Metody kształtowania potrzeb i zainteresowań krajoznawczych

Potrzeby:

• podstawowe - biologiczna struktura organizmu i wykształcona struktura osobowości

• pochodne - szukanie środków do zaspokajania potrzeb podstawowych

Podział wg Kłoskowskiej:

• potrzeby biologiczne

• potrzeba regeneracji sił w dobrych warunkach klimatycznych niż w miejscu przebywania

• potrzeba przebywania w świecie słonecznym, wywołana zmęczeniem i złymi warunkami oświetlenia dziennego i słonecznego

• potrzeba ciszy wywołana hałasem i zaburzeniami w układzie nerwowym

• potrzeba wypoczynku fizycznego i aktywizacji ruchowej całego organizmu

• potrzeba kontaktu z zielenią, przyrodą

• potrzeba zmiany miejsca na środowisko przyrodnicze optymalne do regeneracji

• potrzeby psychiczne

• potrzeba ograniczenia kontaktów towarzyskich

• potrzeba zmiany środowiska przestrzennego i społecznego

• potrzeba nawiązywania i kultywowania nowego typu stosunków i sytuacji społecznych

• potrzeba możliwości tworzenia sytuacji w których działa się jak antidotum na ciągłe podporządkowania, np. w pracy, w domu

• potrzeba akceptacji i afirmacji życia

• potrzeby kulturalne

• potrzeba poczucia piękna

• potrzeba poznania

• potrzeba przeżycia przygody, doznania nowych wrażeń i zmian

• potrzeba kontaktu społecznego

• potrzeba zwiększanie zakresu doświadczeń

3. Inwentaryzacja krajoznawcza

Inwentaryzacja krajoznawcza to spisywanie, rejestracja, ewidencjowanie z natury, inaczej to opis i rejestracja aktualnego stanu obiektów i walorów krajoznawczych mających znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze.

Formy inwentaryzacji krajoznawczej:

1. Rejestrowa - zawiera wykaz miejscowości wraz z opisem walorów krajoznawczych (np. inwentaryzacja województwa)

2. Profilowa (specjalistyczna) - zawiera informacje o jednym rodzaju obiektów wraz z ilustracjami i bibliografią

3. Kompleksowa - zawiera pełną wielostronną rejestrację walorów krajoznawczych w następującym składzie:

a) ogólny opis terenu

b) opis miejscowości wg następującego klucza:

- nazwa, typ, położenie

- krajobraz

- przyroda ożywiona

- przyroda nieożywiona

- dzieje miejscowości

- kultura ludowa

- obiekty zabytkowe, budownictwo

- gospodarka

- zagospodarowanie turystyczne

c) dokumentacja

• tabele, mapy, tablice zbiorcze, plansze, zdjęcia

• indeks miejscowości, nazwisk

• bibliografia

4. Metody tworzenia źródeł naukowych

1. zebranie wszelkich materiałów źródłowych publikowanych i niepublikowanych (w urzędach wojewódzkich, oddziałach PTTK, wydziałach kultury fizycznej, turystyki, wydziałach kultury, u głównego konserwatora zabytków, u głównego konserwatora przyrody, szukamy katalogów zabytków, rejestru zabytków, ogrodów, wykazu twórców cepelii, katalogów wystaw, wykaz zakładów przemysłowych udostępnionych do zwiedzania)

2. sporządzanie wykazu zebranej literatury i materiałów

3. opracowanie planu pracy kameralnej lub badań terenowych

4. badania terenowe (obserwacja z autopsji, wywiady z miejscową ludnością, lokalizacja obiektów na podkładzie kartograficznym, opisy i fotografia, ocena stanu zachowania zabytków)

5. opracowanie redakcyjne zebranego materiału w trakcie badań terenowych i ze źródeł pisanych, opis i nadanie mu ostatecznej formy broszury lub kolekcje

7. POJĘCIE KRAJOBRAZU, KRAJOBRAZ PIERWOTNY, NATURALNY I KULTUROWY.

Pojęcie krajobrazu funkcjonuje w różnych dyscyplinach nauki. Najczęściej posługują się nim geografowie i biolodzy, także architekci i geochemicy.

Smoleński (1912r.) - Krajobraz naturalny jest zespołem zjawisk reprezentujących środowisko przyrodnicze i pozostających ze sobą we wzajemnej zależności i uwarunkowaniach wytworzonym w długim rozwoju jako wynik swobodnego działania sił przyrody (zmiana jednego elementu powoduje zmianę drugiego).

A. Wodziczko (1845r.) - Krajobraz naturalny to całość przyrody na naturalnie ograniczonym odcinku Ziemi, na której dzięki procesowi samoregulacji panuje równowaga.

T. Szczęśny (1982r.) - Krajobraz naturalny to całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi. Jest to też układ warunków przyrodniczych, reprezentujących określone zewnętrzne cechy estetyczno-widokowe.

Krajobraz pierwotny

Jest wynikiem działalności czynników wyłącznie naturalnych (przyrodniczych), bez ingerencji człowieka.

Odmiany krajobrazu pierwotnego:

• płaski

• sfalowany

• górski

Ze względu na sieć hydrograficzną:

• nadmorski

• pojezierny

• rzeczny

• pustynny

Pokrycie terenu:

• stepowy

• zadrzewiony

• leśny

Formy krajobrazu pierwotnego rzadko występują samodzielnie, tworzą tzw. krajobraz o formach złożonych (górzysto-leśny, równinno-stepowy). W Polsce jest bardzo niewiele obszarów krajobrazu pierwotnego, występują nielicznie tworząc małe obszary podlegające ochronie, parki narodowe, rezerwaty lub elementy składowe parków krajobrazowych.

Krajobraz naturalny

Powstał w wyniku przekształcenia przez człowieka krajobrazu pierwotnego. Naturalne właściwości przeważają. Zmiany są jeszcze niewielkie. W ramach tego krajobrazu można wydzielić formy związane z pierwotnymi cywilizacjami: zbieracką, łowiecką, pasterską czy też prymitywnego rolnictwa.

Gospodarka zbieracka - nie wykształciła w krajobrazie praktycznie żadnej formy, tego typu krajobraz na terenie Polski nie zachował się wcale.

Łowiectwo - nie wpłynęło w wyraźniejszy sposób na krajobraz. Jedyną formą antropogeniczną wyraźnie zaznaczoną w krajobrazie są osady rybackie w formie osad palftowych (nadwodnych).

Gospodarka pasterska - wprowadziła do krajobrazu wyraźne formy. W zależności od krajobrazu pierwotnego, w którym rozwinęło się pasterstwo jak również od rodzaju hodowli krajobraz mógł przybierać różnorodne formy krajobrazu prymitywnego rolnictwa.

Formy krajobrazu prymitywnego rolnictwa składały się z wsi o nieregularnym kształcie zabudowy, skupiającego się w niewielkich osadach.

Krajobraz kulturowy - zmiany wprowadzone przez człowieka są tak duże że istnienie takiego krajobrazu jest możliwe dzięki wszystkim stałym zabiegom człowieka.

• harmonijny - sposób użytkowania jest dostosowany do charakteru środowiska przyrodniczego i geograficznego

• kulturowy zdegradowany - to taki, w którym człowiek poprzez swoje działanie gospodarcze świadomie lub z chęci nadmiernego wykorzystania zasobów środowiska narusza naturalną równowagę w tym środowisku. Zmiany takie są trwałe, niekiedy postępujące progresywnie, ale zawsze wywołują niekorzystne zmiany w środowisku.

8. PODZIAŁ I RODZAJE SKAŁ.

SKAŁY MAGMOWE

Powstałe przez zastyganie magmy czyli ognistopłynnej masy skalnej.

Dzielą się na:

• głębinowe - jeśli magma zastygała powoli w głębi ziemi, budowa jawnokrystaliczna (granity, sjenity, gabra, dioryty, perydotyty)

• wylewne - jeśli magma wylała się na powierzchnię i stygła szybko, budowa skrytokrystaliczna (bazalt) lub budowa porfirowa (porfir, andezyt, melafir)

• żyłowe - jeśli magma krzepła na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi (doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt)

SKAŁY OSADOWE

Powstałe z osadzenia rozkruszonych wcześniej skał (okruchów skalnych), szczątków roślin lub zwierząt, czy z wytrącenia skał z roztworów.

Dzielą się na:

• organogeniczne - pochodzenia organicznego (wapienie, węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa)

• okruchowe - luźne lub spoiste (żwiry, muły, iły, piaskowce, mułowce, iłowce, lessy, zlepieńce)

• chemogeniczne - pochodzenia chemicznego (sól kamienna, sól potasowa, dolomity)

SKAŁY METAMORFICZNE (przeobrażone)

Powstałe w wyniku przemian zarówno skał magmowych jak i osadowych, pod wpływem wysokiej temperatury lub wysokiego ciśnienia oraz związanych z nimi procesów chemicznych.

Należą do nich:

• marmury powstałe z piaskowców

• łupki metamorficzne powstałe z iłowców

• granitognejsy powstałe z granitów.

9. CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PROGRAM TURYSTYCZNY.


















10. WALORY KRAJOZNAWCZE I ICH PODZIAŁ.

WALORY KRAJOZNAWCZE	Dobra kultury		Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki
					Zabytki techniki
					Zabytki archeologii
					Tradycyjna kultura ludowa
					Dzieła sztuk plastycznych
					Inne materialne dokumenty przeszłości
		Pamiątki historyczne		Upamiętnione i godne uwagi wydarzenia i miejsca historyczne, które zapisały się w dziejach narodu, związane z działalnością wybitnych i zasłużonych osób
					Miejsca pamięci narodowej
					Miejsca i obiekty związane z podaniami historycznymi i legendami
		Osiągnięcia współczesne		Wybitne osiągnięcia techniczne, gospodarcze i naukowe
					Ośrodki wielkomiejskie jako centra współczesnej cywilizacji
					Interesujące przejawy życia kulturalnego
		Przyrodnicze i krajobrazowe		Charakterystyczne zespoły krajobrazowe
					Parki i ogrody
					Osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej

11. POJĘCIE DZIEDZICTWA

DZIEDZICTWO KULTUROWE

Rozpowszechniło się w Europie w latach 70tych XXw. Milowym krokiem dla jego popularyzacji było ogłoszenie w 1975r. jako Roku Europejskiego Dziedzictwa Architektonicznego.

Jest to coś przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Hevison definiuje dziedzictwo jako to co przeszłe generacji które ocaliły i przeznaczyły nam i co znacząca liczba populacji pragnie ocalić dla przyszłości.

Dziedzictwo obejmuje zarówno obiekty, miejsca, obszary przyrodnicze i kulturowe, a także niematerialne formy kultury jak filozofię, tradycję, sztukę we wszystkich jej przejawach, różne style życia oraz edukację poprzez literaturę lub folklor.

Światowy Komitet Dziedzictwa wybierany jest przez UNESCO i Światowe Centrum Dziedzictwa z siedzibą w Paryżu.

Koordynuje on działalność poszczególnych rządów w celu pomocy i usprawniania zarządzania obiektami znajdującymi się na liście światowego dziedzictwa.

Światowy Komitet Dziedzictwa spełnia 3 podstawowe funkcje:

1. dokonuje wpisów na listę światowego dziedzictwa na podstawie nominacji przez rządy poszczególnych państw

2. decyduje które obiekty z listy światowego dziedzictwa są w niebezpieczeństwie czyli dla których potrzebna jest pomoc oraz odpowiednie środki przeznaczone na konserwację

3. określa w jaki sposób i na jakich warunkach środki i fundusze dziedzictwa powinny zostać wykorzystane przez rządy poszczególnych państw dla ochrony ich zabytków.

Konwencja z 1972r. - Genewa

Dziedzictwo kulturowe obejmuje:

• zabytki architektury, rzeźby i malarstwa

• przedmioty lub struktury archeologiczne

• inskrypcje

• jaskinie mieszkalne

• kombinacje elementów wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii sztuki lub nauki

• grupy budynków pojedynczych lub łączonych, które ze względu na swoją architekturę, jednorodność lub położenie w krajobrazie mają wyjątkową wartość z punktu widzenia historii, sztuki i nauki

• miejsca pracy ludzkiej lub tworzone przez naturę oraz obszary zawierające stanowiska archeologiczne o wyjątkowej uniwersalnej ilości i z historycznego, estetycznego, etnograficznego lub antropologicznego punktu widzenia

• artykuł z tej konwencji definiuje dziedzictwo kulturowe jako naturalne, normalne, złożone z fizycznych lub biologicznych form lub grup takich form o wyjątkowej i uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii, nauki i sztuki

• geologiczne i fizjograficzne formacje i precyzyjnie określone obszary, które stanowią siedliska zagrożonych gatunków zwierząt i roślin o wyjątkowym znaczeniu z punktu widzenia nauki, historii i sztuki

12. POMNIKI HISTORII

1. Biskupin - rezerwat archeologiczny

2. Bochnia - kopalnia soli

3. Chełmno - Stare Miasto

4. Częstochowa - Jasna Góra - zespół klasztorny oo. paulinów

5. Frombork - zespół katedralny

6. Gdańsk - miasto w zasięgu obwarowań XVIIw.

7. Gdańsk - pole bitwy na Westerplatte

8. Gniezno - katedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha

9. Góra Św. Anny - komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy

10. Kalwaria Zebrzydowska - krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego

11. Kazimierz Dolny

12. Kraków - historyczny zespół miasta

13. Krzemionki - kopalnie krzemienia z okresu neolitu

14. Krzeszów - opactwo cystersów

15. Legnickie Pole - pobenedyktyński zespół klasztorny

16. Leżajski Klasztor Ojców Bernardynów

17. Łęknica - Park Mużakowski

18. Malbork - zespół zamku krzyżackiego

19. Ostrów Lednicki - wyspa

20. Racławice - teren historycznej Bitwy Racławickiej

21. Srebrna Góra - Twierdza Srebrnogórska

22. Tarnowskie Góry - podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolnia „Czarnego Pstrąga”

23. Toruń - Stare i Nowe Miasto

24. Warszawa - historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem

25. Wieliczka - kopalnia soli

26. Wrocław - zespół historycznego miasta

27. Wrocław - Hala Stulecia

28. Zamość - historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIXw.

13. OBIEKTY POLSKIE ZNAJDUJĄCE SIĘ NA LIŚCIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO.

1. Puszcza Białowieska (na Liście znajduje się także część białoruska): wpisana w 1992r., kryterium N(3)³.

2. Historyczne centrum Krakowa: wpisane w 1972r., kryterium C(4).

3. Kopalnia soli w Wieliczce: wpisana w 1978r., kryterium C(4).

4. Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu: wpisany w 1980r., kryterium C(6).

5. Historyczne centrum Warszawy: wpisane w 1980r., kryteria C(2)(6).

6. Centrum Zamościa: wpisane w 1992r., kryterium C(4).

7. Średniowieczne miasto Toruń: wpisane w 1997r., kryteria C(1)(4).

8. Zamek w Malborku: wpisany w 1997r., kryteria C(1)(3)(4).

9. Kalwaria Zebrzydowska (manierystyczna architektura i kompleks parku krajobrazowego z kalwarią): wpisana w 1999r., kryteria C(2)(4).

10. „Kościoły pokoju” w Jaworze i Świdnicy: wpisane w 2001r., kryteria C(3)(4)(6).

11. Drewniane kościoły południowej Małopolski: wpisane w 2003r., kryteria C(3)(4).

14. TRASY I SZLAKI TURYSTYKI KRAJOZNAWCZEJ W POLSCE,

1. SZLAK PIASTOWSKI; Poznań - Swarzędz - Kostrzyn - Siedlec - Gułtowy - Giecz - Nekla - Czerniejewo - Gniezno - Trzemieszno - Wylatowo - Mogilno - Kwieciszewo - Strzelno - Kruszwica - Inowrocław - Kościelec - Pakość - Bracin - Lubostroń - Januszkowo - Żnin - Wenecja - Biskupin - Gąsawa - Rogowo - Gniezno - Ostrów Lednicki - Pobiedziska - Poznań

2. SZLAK KOPERNIKA

3. SZKLA ZAMKÓW KRZYŻACKICH

4. SZLAK RENESANSU POLSKIEGO

5. SZLAK GÓRNICTWA NAFTOWEGO W KARPATACH

6. SZLAK TATARSKI NA PODLASIU

7. SZLAK CMENTARZY Z I WOJNY ŚWIATOWEJ W KARPATACH

8. SZLAK PAPIESKI

9. WIELKA I MAŁA OBWODNICA BIESZKADZKA

10. TRASA ŚRÓDKARPACKA

11. SZLAK CERKIEW ŁEMKOWSKICH

12. SZLAK ZAMKÓW PIASTOWSKICH W SUDETACH

13. SZLAK DWORÓW SZLACHECKICH NA ZIEMI KRAKOWSKIEJ

14. SZLAK ZAMKÓW KARPACKICH

15. SZLAK ORLICH GNIAZD; Częstochowa - Olsztyn - Złoty Potok - Ostrężnik - Żarki - Mirów - Bobolice - G.Zborów - Skałki Rzędkowickie - Ogrodzieniec - Pilica - Smoleń - Wolbrom - Rabsztyn - Olkusz - Sułoszowa - Pieskowa Skała - Ojców - Brama Krakowska - Brama Bolechowicka - Kraków

16. DROGA KASZUBSKA

17. SZLAK GRUNWALDZKI

18. SZLAK KRUTYNI

19. ŚLADAMI MIŁOSZA

20. DROGĄ KRÓLEWSKĄ NA WAWEL

21. SZLAK BURSZTYNOWY

22. SZLAK DAWNYCH KULTUR (archeologiczny)

23. EUROPEJSKI SZLAK CYSTERSÓW (odcinki polskie)

24. MAŁOPOLSKI SZLAK BUDOWNICTWA DREWNIANEGO; Kraków - Sułkowice - Sucha Beskidzka - Zawoja - Jabłonka - Czarny Dunajec - Zakopane - Poronin - Łapsze Niżne - Dębno - Maniowy - Szczawnica - Krościenko - Stary Sącz - Nowy Sącz - Rytro - Piwniczna Zdrój - Muszyna - Krynica - Grybów - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Haczów - Zarszyn - Sanok - Lesko - Ustrzyki Dolne - Przemyśl

25. TRASA KÓRNICKA

26. SZLAK FRYDERYKA CHOPINA

27. SZLAK DWUDZIESTOPIĘCIOLECIA PTTK - 113,9km; Chorzów - Siemianowice Śl. - Czeladź - Grodziec - Pogoria - Maczki - Jaworzno - Słupna - Giszowiec - Starganiec - Załęska Halda - Chorzów

28. SZLAK HUSARII POLSKIEJ - 22,1km; Będzin - Bytom - Tarnowskie Góry - Rudy - Racibórz - Krzanowice

29. SLAK HISTORII GÓRNICTWA GÓRNOŚLĄSKIEGO - 66,2km; Łubianki - Siemianowice Śl. - Katowice - Giszowiec - Mikołów - Orzesze - Leszczyny - Rybnik

30. KATOWICKI SZLAK SPACEROWY - 24,3km; Chorzów - Katowice - Murcki - Hemerla

31. SZLAK OKRĘŻNY WOKÓŁ GLIWIC - 21,2km; Rudy - Sierakowice - Łącza - Toszek - Pyskowice - Łabędy - Makoszowy - Chudów - Szczygłowice - Rudy

32. SZLAK OBROŃCÓW POLSKIEJ GRANICY - 48,4km; Makoszowy - Witek - Paniowy - Zawiść - Paprocany

33. SZLAK KRAWĘDZIOWY GOP - 55,3km; Gliwice - Chudów - Mikołów - Tychy - Lędziny - Chełmek - Tarka

34. SZLAK IM. KS.WŁADYSŁAWA ROBOTY - 4,1km; Chudów - Gierałtowice

35. SZLAK BOHATERÓW WIEŻY SPADOCHRONOWEJ - 38,6km; Katowice - Mikołów - Chudów

36. SZLAK HALEMBSKI - 6,3km; Halemba - Śmiłowice

37. SZLAK IM. AUGUSTYNA CZARNYNOGI - 12,2km; Stara Kuźnica - Batory

38. SZLAK KOCHŁOWICKI - 4,4km

39. SZLAK ŻWAKOWSKI - 28,9km; Piotrowice - Starganiec - Żwaków - Paprocany

40. SZLAK OCHOJECKI - 5,1km

41. SZLAK PARKOWY - 2,6km; Park Kościuszki - Katowicki Park Leśny

42. SZLAK IM. MARIANA KANTORA - MIRSKIEGO - 19,0km; Jannina Barbara - Mysłowice

43. SZLAK HOŁDUNOWSKI - 24,1km; Giszowiec - Hołdunów - Jeleń

44. SZLAK WESOŁEJ FALI - 2,8km

45. SZLAK DOLINKI MURCKOWSKIEJ - 6,8km

46. SZLAK IM. KS.JANA KUNDERY - 20,6km; Brzezinka - Imielin - Bieruń Stary

47. SZLAK OKRĘŻNY WOKÓŁ JAWORZNA - 25,1km; Szczakowa - Byczyna - Jeleń - Dąbrowa Narodowa - Szczakowa

48. SZLAK METALURGÓW - 13,2km; Gołonóg - Strzemieszyce Wielkie - Stare Maczki

49. SZLAK ZAMONITU; Gołonóg - Ząbkowice - Niegowonice - Podzamcze - Kroczyce - Złoty Potok - Poraj

50. SZLAK POWSTAŃCÓW ŚLĄSKICH; Bytom - Zbrosławice - Toszek - Strzelce Opolskie - Góra św. Anny - Kędzierzyn Koźle - Kotlarnia - Gliwice

51. SZLAK TYSIĄCLECIA; Bytom - Świerklaniec - Łubianki - Siewierz - Podzamcze - Skarżyce

52. SZLAK ŚWIERKLANIECKI; Grodziec - Świerklaniec - Miasteczko Śląskie

53. SZLAK BEKSZAŃSKI; Gierałtowice - Beksza

54. SZLAK BYCZYŃSKI; Jaworzno - Byczyna

55. SZLAK BALIŃSKI; Jaworzno - Balin

56. SZLAK PUSTYNNY; Maczki - Bukowno - Olkusz - Golczowice - Ryczów

15. METODYKA PROWADZENIA IMPREZ TURYSTYCZNYCH - WYCIECZKA.

Przygotowanie treści poznawczych	Przygotowanie organizacyjne	Przygotowanie finansowe	Przygotowanie kondycyjne
Ułożenie planu pracy i założeń programu wycieczki	Ustalenie trasy i terminarza wycieczki	-	Przygotowanie planu zajęć sportowych i rekreacyjnych
Poznanie norm odznak krajoznawczych i turystycznych	Zapisy zainteresowanych, ustalenie liczby uczestników	Sporządzenie kosztorysu	-
Współpraca z organizacjami i instytucjami	Ustalenie miejsca zakwaterowania i spożywania posiłków, korespondencja w sprawie noclegów	Współpraca z komitetami opiekuńczymi	Ćwiczenia i trening przygotowujący do zdobywania odznak krajoznawczo-turystycznych
Utworzenie grup zainteresowań	Zabezpieczenie środków transportu	-	-
Przydział czynności grupom zainteresowań (przyszłym funkcyjnym)	Przygotowanie planu krótkich przechadzek i wycieczek próbnych	Ubezpieczenie uczestników	-
Poszukiwanie źródeł informacji do programu wycieczki	Zarezerwowanie wstępów do muzeów, teatrów, obiektów krajoznawczych	-	Próbne wycieczki, zawody turystyczne
Gromadzenie informacji do programu wycieczki	Zabezpieczenie wstępów do zakładów pracy	Informacja o kosztach wycieczki	-
Gromadzenie wydawnictw o trasie wycieczki i przegląd filmów krajoznawczych	Przygotowanie wyposażenia indywidualnego uczestników	Obliczenie i poinformowanie o kosztach wyposażenia w sprzęt osobisty	-
Szczegółowy podział tematyki wśród uczestników	Gromadzenie wspólnego sprzętu wycieczkowego i jego konserwacja	Ustalenie wysokości niezbędnego kieszonkowego	Próbne wycieczki, zawody turystyczne
Wyznaczenie funkcji i funkcyjnych	Wyznaczenie funkcji	Obliczenie rezerwy finansowej	-
Praca w grupach nad programem wycieczki	Potwierdzenie rezerwacji noclegów	-	Poprawienie ogólnej sprawności fizycznej i technik turystycznych
Omówienie form zachowania się na wycieczce	Sprawdzenie ogólnego przygotowania się i wyposażenia	-	-
Przygotowanie programu kulturalnego	Ustalenie dnia wyjazdu i czasu przybycia do miejsc etapowych	-	Ćwiczenie technik turystycznych
Przygotowanie ogniska, wieczornicy	Sprawdzenie terminu, ustalenie czasu powrotu	-	Ćwiczenie technik turystycznych
Sprawozdanie grup zainteresowań o gotowości do wycieczki, ostateczna konstrukcja programu	Konstrukcja precyzyjnego planu podróży	-	Ocena sprawności specjalistycznej i ogólnej
Sprawozdanie funkcyjnych z gotowości do wycieczki	Zebranie informacyjne, zarezerwowanie pozostałych usług, wyznaczenie miejsca zbiórki, sporządzenie imiennej listy uczestników	Przekazanie środków finansowych funkcyjnym	-
Zbiórka uczestników, ostateczne sprawdzenie gotowości	Zbiórka, sprawdzenie obecności, wyekwipowania i dokumentów	-	-
Realizacja programu	Realizacja programu	Kontrola wydatków	-

16. ZNAJOMOŚĆ MAPY.

Mapa model powierzchni Ziemi. Występuje w postaci analogowej lub cyfrowej. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w geografii i geodezji.

Przeniesienie powierzchni ze sfery na płaską powierzchnię mapy wymaga:

• zastosowania odpowiedniego rzutu, czyli odwzorowania kartograficznego,

• zmniejszenia obrazu do żądanej skali,

• zastosowania przyjętych znaków umownych (zobacz: legenda mapy),

• uogólnienia przedstawionego obrazu.

Nauka o mapach to kartografia.

Ze względu na treść mapy geograficzne dzielimy na:

• ogólnogeograficzne

• topograficzne wieloskalowe

• topograficzne średnioskalowe

• topograficzne małoskalowe

• tematyczne

• spoleczno-gospodarcze

• gospodarcze

• mapy zasadnicze

• podstawy zagospodarowania terenu

• uzbrojenia terenu

• komunikacji

• gospodarki mieszkaniowej

• przemysłu

• rolnictwa

• udług

• swobody dyspozycyjnej terenu

• społeczne

• demograficzne

• wybranych elementów socjalno-bytowych

• patologii społecznych

• przyrodnicze

• fizjograficzne

• geologiczne

• rzeźby terenu (hipsometryczne)

• hydrograficzne

• klimatu

• glebowe

• szaty roślinnej

• świata zwierzęcego

• sozologiczne

• zagrożenia środowiska

• ochrony środowiska

Ze względy na skalę map dzielimy je na:

• mapy topograficzne w skali od 1:5000 do 1:200000, przedstawiające szczegółowo np. rzeźbę terenu lub sieć dróg

• mapy przeglądowo-topograficzne w skali od 1:200000 do 1:1000000, zawierające zgeneralizowane elementy bardziej szczegółowych map topograficznych. Przedstawiają np. pokrycie i rzeźbę terenu, sieć komunikacyjną lub wodną

• mapy przeglądowe w skali mniejszej niż 1:1000000, mocno zgeneralizowane, przedstawiają ogólny obraz kontynentów lub ich większych części.

Metody kartograficznego przedstawiania zjawisk:

• metoda sygnaturowa

• metoda kropkowa

• metoda zasięgów

• metoda izarytmiczna

• metoda kartogramu

• metoda kartodiagramu

Sygnatura - umowny znak, służący do przedstawiania na mapie różnych zjawisk, zdarzeń i obiektów.

Rodzaje sygnatur:

• figury geometryczne

• obrazki

• litery

11

Potrzeby społeczne

Teren

Walory turystyczno-krajoznawcze - zagospodarowanie turystyczne

Czas trwania wyjazdu

PROGRAM

Cel wyjazdu

Stopień zaawansowania turystycznego

Wielkość grupy

Uwarunkowania socjodemograficzne:

- wiek

- płeć

- pochodzenie

- zawód

- wykształcenie

- poziom intelektualny

- stan rodzinny

- stan zdrowia i kondycji

Zainteresowania

---