Słownik Lindego (Samuel Bogumił Linde)
- XIX wiek - zaczyna się okres dojrzały leksykografii polskie, momentem przełomowym otwarciem dla tej epoki było ukazanie się słownika L.--> -słownik ukazał się w Warszawie w 6 tomach (1807-1814), dobroczyńcą L. był Józef Maksymilian Ossoliński, udostępnił bibliotek, wspierał finansowe, edycje słownika w znacznyj stopniu sfinansował Adam Kazimierz Czartoryski
- jeśli chodzi o postać samego Lindego: pochodzil z rodziny szwedzko-niemieckiej, dzieciństwo i lata szkolen spędził w Toruniu, skonczył studia teologiczne, filozoficzne i filologiczne w Lipsku, był tam lektorem j.polskiego, zajmował się studiami nad literaturą rosyjską, jego niedokończonym projektem było stworzenie słownika porównawczego j. słowiańskich i wypracowanie wspólnego j słowiańskiego
- myślą jaka kierowała autorem było zrobienie największej przysługi językowi przez zebranie wszystkich słow, z każdej odmiany polszczyzny, miało to być wskazówką dla potomnych, czym może i powinien być język, w razie upadku języka taki słownik stanie się wzorcem, rozkwit- pamiątka
-w jaki sposób L. tego dokonał- 2 źródła - mowa potoczna utwory, pisma narodowe, nie miał konkretnego planu, jeździł po bibliotekach biblioteka Ossolińskiego w Wiedniu), chodziło o jak największą rozmaitość pism- jego celem było zebranie wszystkich słow i ich znaczen, dzięki temu jest pierwszym słownikiem opartym niemal wyłącznie na materiale wyrazowym tekstów drukowanych, zestaw źrodeł -800 druków od Pol XVI do poz XIX wieku pierwszy słownik historyczny
- Linde zestawiał ze sobą różne tłumaczenia, edycje Biblii, po to aby pokazac jak zmieniał się język, jak zmieniała się forma i znaczenie danego wyrazu, bądź też, ze dany wyraz wyszedł z użycia, okazało się to czasochłonne - poł roku np. porównywał 1 edycje biblii lopolity z 3
-dużą uwagę przywiązywał do przysłow- pomniki dawnych zwyczajów, przesądów probkami filozofii ludu, prawie pod każdym słowem, czasem nawet znaczeniem znajduje się przysłowie, objasnione często drugim przysłowiem
- słowa bez żadnego objaśnienia, nie dotarł do niego, w nadziei, ze ktos do tego znaczenia dotrze, np. cenar, cerewizna, czyntakor
-słownik ma układ alfabetyczno-gniazdowy, w jednym obszernym artykule hasłowym Linde gromadzi obok wyrazu podstawowego wszystkie wyrazy od niego pochodzące, odcienie znaczeniowe itp. autor pozwolił sobie tutaj na swobodę, pozwolił sobie przy poszczególnych hasłach na łańcuch mysli, są słowa, których zaprezentowanie zajmuje kilka stron, np. czoło (łańcuch skojarzeń)
-na opracowanie wyrazu hasłowego składa się niezbędna informacja gramatyczna, liczne odpowiedniki obce, co zdecydowanie jest zaletą tego słownika (na pierwszy mscu niemiecki, odpowiedniki z róznych j słowiańskich łaciny i greki), objaśnienie wyrazu hasłowego, kt ilustrowane są cytatami z poszczególnych dzieł- przy każdym z cytatów znajdują się odnośniki- autor, dzieło- to co teraz jt normalne, wówczas było czym zupełnie nowym
- definicje mają różną postać, nie odnajdziemy w nich encyklopedyzmu, który cechował def w słowniku wileńskim , objaśniając np. nazwy zwierząt czy roślin bardziej opisuje ich wygląd, niż odwołuje się do wiedzy naukowej ( przykład, sowa )
- często zastępuje również definicje odpowiednio dobranym, często przekształconym cytatem jeden ze głównych zarzutów jakie stawia się L.
- jeśli chodzi o pozostałe zarzuty, to „wytyka” się L. pominięcie części zapożyczeń, np. galizyzmów, ograniczone i niekonsekwentne stosowanie kwalifikatorów, a także wprowadzenie słow nieistniejących w polszczyźnie, utworzonych sztucznie na podstawie wyrazow z innych języków słowiańskich (kilka tysięcy) (oznaczone *, ale jest ona również uzywana do ozn wyr przestarzałych)
- patrząc z dzisiejszej perspektywy stworzył podstawy nowoczesnego warsztatu Leks i stworzył wzór słownika jednojęzycznego o charakterze naukowym, liczył ok 60 tys haseł
- słownik L. w oryginalnym pierwszym wydaniu rozszedł się szybko, stał się trudno dostępny, w latach 1854-1860 ukazało się we Lwowie wznowienie przerobione i poszerzone przez Augusta Bielowskiego (Ossolineum). Wznowienie to zostało przedrukowane w 1951 i ponownie w latach 1994-95 , dzięki temu jt jedynym z dawnych słwoników polskich, kt wciąż znajduje się obiegu czytelniczym choc nie w wersji autorskiej.
Słownik wileński - słownik L. był drogi, trudno dostępny, zatem pojawiła się potrzena stworzenia słownika dostępnego dla szerokiego kr odbiorców
- to założenie zrealizował/spełnił słownik wileński lub od nazwiska wydawcy zwany słownikiem Orgelbranda, był pierwszym słownikiem ogólnym o charakterze podręcznym, 2 tomy - 110 tys haseł
-wydawca powierzył stworzenie słownika Aleksandrowi Zdanowiczowi (nakreślił plan wykonania słownika), jednak nie podjął się wykonać tego zadania samodzielnie, przy tworzeniu słownika pomagali mu: Michał Bohusz Szyszko, January Filipowicz, Walerian Tomaszewicz, Florian Czepliński, Wincenty Korotyński pierwsze w historii polskiego słownikarstwa dzieło zbiorowe
- z racji tego, ze poszczególni współautorzy opracowywali hasła rozpoczynające się od kolejnych liter alfabetu, to współcześni badacze wskazują na brak konsekwencji opisu poszczególnych haseł - podstawą do stworzenia miał być słownik L, , a także dodatkowo słownik polsko francuski, tzw paryski, polsko niemiecki Mrongowiusza, kt miały być uzupełnieniem dla tego co zrobił L.(+ utwory literackie, dzieła naukowe)+ osoby związane z konkretną dziedziną
- w słowniku zostały zawarte tylko te wyrazy, kt były umieszczone przez kogos w druku, wyjątek: wyrazy ludowe
- praca nad słownikiem trwała 6 lat
-jeśli chodzi o opracowanie i układ słownika: porządek alfabetyczny, bez zagnieżdżania, kazdey wyraz umieszczany był w osobnym ustępie- systematyczność i ułatwienie dla czytelnika, -początek encyklopedyzmu w definiowaniu nazw przyrodniczych słownictwa z zakresu różnych dziedzin nauki, przy wyrazach pojawiły się także wskazówki gramatyczne, Dor ich odmiany
-zrezygnowano również ze ścisłej, dokładnej dokumentacji filologicznej użycia danego wyrazu, najczęściej pojawiają się utarte zwroty i wyrażenia, jeśli już pojawiają się jakies cytaty, to nie podaje się ich lokalizacji podręczność, jasność i przejrzystość
- m.in. ze względu na to słownik zbierał negatywne oceny0 był uznawany za dzieło małowartościowe, wtórne wobec Lindego, jedyną zaletą na jaką zwracano uwagę było zamieszczanie XIX wiecznych kresowizmów, słownictwa dzieł wielkich romantyków
- przełomu w zakresie oceny dzieła dokonał Bogdan Walczak, kt w swojej monografii (1991) uznał, ze jest to dzieło niedocenione
- największym osiągnięciem warsztatowym autorów słownika jest wypracowanie rozbudowanego systemu kwalifikatrow, w słowniku znajdziemy duzy zasób leksyki specjalnej (terminologicznej, technicznej, naukowej), kolokwializmy, archaizmy, regionalizmy, dialektyzmy, liczne zapożyczenia- anglicyzmy, a szczególnie galizcyzmy( ok1300 nowych leksemów w porównaniu z L.)
Słownik warszawski ostatni słownik ogólny doby nowopolskiej -8 tomowy słownik o charakterze naukowym ukazał się w latach 1900-1927, warszawa
- redaktorami byli: Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki
- realizacja XIX wiecznej koncepcji sformułowanej i rozwijanej przede wszystkim przez Karłowicza ( jednakże zmarł w 1903 roku- nie mógł zatem w pełni uczestniczyć w edycji słownika, ponadto w pewnym momencie wycofał się też Kryński- ostatnie tomy opracowywał sam Niedźwiedzki
- wp planach było wyadnie wielkiego słownika o charakterze hist, ale ze względu na trudności organizacyjne i fundusze (wydany dzięki funduszom społecznym), zrezygnowano z tych planów, jednak i tak jest najbogatszy słownik polszczyzny z dotychczas ukończonych (ok. 270/280 tys haseł) -jest to jedyne w dziejach pl leksykografii dzieło o charkterze thesaurusa(skarbca)- całe słownictwo j pol, korzystali ze słownika L i wilenskiiego, a ponadto korzystali z zabytków językowych średniowcza i 1 pol XVI wieku, a także na pismiennictow z XIX wieku ( Az po młodą pL), włączono słownictwo gwarowe, z róznych dziedzin nauki i techniki
- słownik stał się przedmiotem krytyki- zarzuca mu się słabą dokumentację materiałową, przewaznie powtarza się cytaty z L, podając jedynie skrot od nazwiska autora, bez tytułu, wiele haseł odnotowano bez przykładów, czasem z powołaniem się jedynie na dawniejszy słownik, mimo ogromnej liczby haseł dopatrzono się licznych przeoczeń słownictwa poświadczonego w innych źródłach (największej krytyki dokonał Doroszewski- skrytykował koncepcje metodologiczną)
-mimo tych zarzutów słownik wywarł znaczny wpływ na pl leksykografię, w latach międzywojennych podjęto się sporządzenia do niego suplementu, jednak wybuch wojny przeszkodził w realizacji tego projektu i zamiast odtwarzać częściowo zaginione materiały, zdecydowano się na opracowanie nowego słownika - sjpd