CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

• Charakterystyka: - duża liczba klas funkcjonalnych i semantycznych

- niewielka ilość wykładników derywacji

• Podstawy słowotwórcze: a) czasowniki

b) przymiotniki

c) rzeczowniki

• Wykładniki derywacji: a) formanty prefiksalne (derywacje odczasownikowe)

b) formanty paradygmatyczne (formacje odczasownikowe i

odimienne)

c) formanty sufiksalne- sufiksy powstałe drogą absorpcji

morfologicznej (np.-ow- w usyn-ow-i-ć)

- sufiksy powstałe drogą zapożyczeń

(-iz-||-yz-; np. biurokrat-yz-owa- ć )

d) formant postfiksalny się (np. prosić się)

e) formant ujemny- ucięcie morfemu się od podstawy

(np. palić się - palić )

f) formanty złożone

WARTOŚC KATEGORII ASPEKTU W DERYWATACH:

1. Aspekt dokonany : formant: a) prefiks (oprócz współ-, re-, de(z)- )

b) sufiks tematyczny -ną-:-n-

2. Aspekt niedokonany: formant: - formant paradygmatyczny

KLASY DERYWATÓW ze względu na na typ funkcji słowotwórczej formantu:

1. transpozycyjne

2. semantyczne

3. aspektowe

TRANSPOZYCYJNE- efekt przekształceń wyrażeń predykatywnych nieczasownikowych w wyrażenia predykatywne czasownikowe, ze zmianą dyspozycji formalno- składniowych w porównaniu z podstawami; posiadają to samo znaczenie co podstawa; dotyczy czasowników odprzymiotnikowych i odrzeczownikowych.

SEMANTYCZNE- formanty pełnią funkcje znaczeniowe tzn. wnoszą do derywatów obok znaczenia podstaw, nowe znaczenie, przez co derywaty są jednostkami znaczeniowo bogatszymi od swoich podstaw.

SPOSOBY WZBOGACENIA SEMANTYCZNEGO PODSTAWY:

1. uściślenie znaczenia- cecha derywatów modyfikacyjnych

2. wniesienie nowego znaczenia- derywaty mutacyjne

D. MODYFIKACYJNE: a) tylko czasowniki odczasownikowe

b) podstawa- czasownik opisujący stan lub akcję

c) formant ze znaczeniem determinacji czasowej, ilościowej,

przestrzennej, intensywnościowej

d) brak zmiany właściwości składniowych podstawy

e) formanty prefiksy

f) wymiana sufiksów tematycznych; postfiks się

D.MUTACYJNE: a) czasowniki odczasownikowe i imienne

b)zespolenie: predykat wyrażony formantem i:

• inny predykat wyrażony postawą,

• struktura predykatowo-argumentowa,

• jeden z argumentów predykatu głównego wyrażony podstawą;

c) formanty: -derywaty odczasownikowe- prefiksy

-derywaty odimienne- wymiana końcówek imiennych na czasownikowe sufiksy tematyczne lub sufiksy tematyczne z prefiksami

D. ASPEKTOWE: człony par aspektowych (czasowniki dokonane i niedokonane)

1. cz. niedokonany od dokonanego: -wymiana sufiksów tematycznych

2. cz. dokonany od niedokonanego. -prefiksy

Bliskie derywatom modyfikacyjnym z różnicą, że formanty nie są wykładnikami nowych predykatów, lecz aktualizują dwa różne stadia akcji;

1. cz. niedokonany: akcja w toku, prowadzi do zmiany subiektu lub obiektu;

2. cz. dokonany: stan końcowy akcji zmiana stanu subiektu lub obiektu;

Derywat można odróżnić dzięki złożoności formalnej.

• formanty prefiksalne posiadają znaczenie;

• formanty paradygmatyczne nie posiadają znaczenia, włączają derywaty do klas czasowników

CZASOWNIKI ODCZASOWNIKOWE:

1. prefiksacja

2. postfiks się- współformant

3. formanty obce de(z)- i re- opierają się na tematach obcego pochodzenia z istniejącymi w polszczyźnie czasownikami bezprefiksalnymi (np. dezintegrować )

4. prefiksy rodzime cechuje wielofunkcyjność i wieloznaczność

5. formant paradygmatyczny -wymiana sufiksów tematycznych podstawy na inne sufiksy tematyczne (z towarzyszącymi obocznościami)

6. podstawami derywatów paradygmatycznych są często derywaty prefiksalne

ASPEKT współformant -prefiks, derywat ma aspekt dokonany, formant paradygmatyczny- niedok.

OPEROWANIE MORFEMEM SIĘ W PARACH

• relacja :czasownik i morfem, czasownik i zaimek, a odpowiadający mi im czasownik bez się

• większa złożoność semantyczna niezależna od złożoności formalnej decyduje o uznaniu jednego z członów pary za derywat.

• procedury derywacyjne: a) dodanie postfiksu się- derywat pseudozwrotny

b) odjęcie morfemu się (składnika tematu) derywat kauzytywny

np. martwic

---