DERWATY ODRZECZOWNIKOWE MUTACYJNE

1. NAZWY SUBIEKTÓW PRZY NIE WYRAŻONYM PREDYKACIE:

• -odobiektowe nazwy subiektów (formant -arz [blacharz], -owiec [odzieżowiec], -ista [kontrabasista], -nik [ogrodnik], -owy [piecowy], -ik [chemik], -ak [ rybak], -ϕ [filolog ← filologia]);

• odrezultatywne nazwy subiektów (formant -arz [koszykarz `ten, który wyrabia koszyki'], -nik [drzeworytnik], - ista [eseista]);

• odnarzędziowe nazwy subiektów (formant -arz [windziarz, łyżwiarz], -ista [rowerzysta], -owicz [kajakowicz], paradygmatyczne [tokarz `robotnik obsługujący tokarkę']);

• odmateriałowe nazwy subiektów (formant -arz [włókniarz], inne sufiksy tworzą izolowaną strukturę);

• odmiejscowe nazwy agentywne - nazwy agentywne wskazują na wykonawców czynności wykonywanej w miejscu nazywanym podstawą (formant -arz [bibliotekarz], -owicz [bazarowicz]);

• nazwy mieszkańców (formanty -anin, -janin [wrocławianin], -czyk [Irlandczyk], -ak [Austriak], -ec [Ukrainiec ← Ukraina], -ik [Anglik], -in [Litwin], -ϕ [Czech ← Czechy], relacje izolowane [Hindus ← Indie], nazwy peryfrastyczne [mieszkaniec Wybrzeża Kości Słoniowej]);

• nazwy posiadaczy (formant -arz [psiarz `posiadacz psów' lub `amator psów'], -owicz [działkowicz]);

• nazwy amatorów (formant -arz [kawiarz]);

• nazwy zwolenników lub przeciwników pewnych idei, poglądów itp. (od derywatów zawierających element -izm [komunista ← komunizm], formant -izm [rasizm ← rasa],

-ista [idealista ← idealizm]);

• nazwy subiektów właściwości, czyli nosicieli cech (formant -acz [brodacz], -us [piegus], -ak [dziobak], -ik [anemik], -ista/-ysta [egoista, sadysta], -asta [entuzjasta], formant paradygmatyczny od form zawierający element -mania [narkoman ← narkomania], -fobia [ksenofob ← ksenofobia], -patia [psychopata - psychopatia]);

• nazwy uczestników zdarzeń (formant -owicz [imprezowicz], -owiec [zamachowiec], -ec [powstaniec], -anin [rokoszanin], -ista [stażysta]);

• odsposobowe nazwy subiektów (formant -owicz [autostopowicz], -owiec [grzbietowiec], -aż [żabkarz]);

• nazwy części całości i elementów zbiorów (singulativa), (formant -owiec [związkowiec], -ek [endek], -inka [krwinka], -anin/-anka [franciszkanin, dominikanin, urszulanka], nazwy mieszkańców);

• nazwy zbiorów (collectiva), (formant -stwo/ctwo/ostwo [duchowieństwo, Prusactwo, profesorowstwo], -iwie [igliwie], -owie [listowie], -iwo [grosiwo], -eria [cyganeria, magnateria], -acja [delegacja], wyjątkowo -arnia [dzieciarnia]);

• nazwy całości złożonych z części (składników) - nazwy chemiczne (formant -an [azotan], -ek [tlenek], -ak/-niak [żelaziak, azotniak], -yn [azotyn]);

• nazwy rodzajowe (niektóre terminy chemiczne oznaczające grupy pierwiastków oraz botaniczne nazwy roślin oznaczające gatunki, rodzaje);

• nazwy symilatywne (sufiksy -owiec [mrowiskowiec], -ak [krzyżak], -nik [dzwonecznik]);

• nazwy genetywne - nazwy typów mięs (formant -ina [konina], -owina [wołowina], -izna [dziczyzna]);

• nazwy osób pozostających w relacji pokrewieństwa (formant -owa [doktorowa], -ina [podstolina], -ówna [Sienkiewiczówna], -anka [Zarębianka]).

2. NAZWY OBIEKTÓW I REZULTATÓW PRZY NIE WYRAŻONYM PREDYKACIE:

• odmateriałowe nazwy rezultatów np. nazwy zup, wódek, ciast (sufiks -anka [kartoflanka], -ówka [grochówka], -ówka [wiśniówka], -owiec [makowiec], -nik [sernik]);

• nazwy obiektów od nazw środków czynności (formant -ówka [żaglówka]);

• odosobowe nazwy obiektów lub rezultatów (np. kreskówka `film wykonany kreską', typ ten jest nieliczny);

• odsubiektowe nazwy obiektów (np. leśniczówka);

• odsubiektowe nazwy rezultatów (głównie od nazw zwierząt, np. pajęczyna).

3. NAZWY ŚRODKÓW CZYNNOŚCI:

• odwytworowe nazwy środków czynności (formant -ak [rowiak], -acz [dziurkacz],

-ownica [bruzdownica], -ówka [swetrówka]);

• odobiektowe nazwy środków czynności (np. nazwy gwoździ służących do podbijania tego, na co wskazuje podstawa [podkowiak]).

4. NAZWY MATERIAŁOWE:

• np. papierówka `drewno przeznaczone na papier', koszulówka `tkanina przeznaczona na wyrób koszul'.

5. NAZWY MIEJSC:

• formant -arnia (kwiaciarnia), -ownia (kotłownia) -nik (gołębnik), rzadsze są nazwy, w których podstawy oznaczają miejsca nieożywione (bagnisko, cmentarzysko).

6. NAZWY TEMPORALNE:głównie nazwy miesięcy, np. wrzesień `czas, kiedy kwitną wrzosy', sierpień `czas, kiedy używa się sierpu'.

7. NAZWY CECH ILOŚCIOWYCH

• np. metraż `to, ile metrów wynosi powierzchnia pomieszczenia', tonaż `to, ile waży dany przedmiot'.

8. NAZWY ZJAWISK CHARAKTERYZOWANYCH PRZEZ RELACJĘ DO PRZEDMIOTU

• nazwy chorób, nazwanych przez zjawiska, które stanowią przyczynę choroby lub jej objawy (sufiks -ica [plamnica, pryszczyca, krzemica]).

9. NAZWY ABSTRAKCYJNYCH CECH, CZYNNOŚCI, STANOW

• nazwy cech jakościowych (formant -two/-stwo/-ostwo [chamstwo], -ada [dziecinada], -eria [pedanteria]);

• nazwy czynności, zawodów i dziedzin działalności (formant -stwo/-ctwo [bibliotekarstwo, leśnictwo], -eria [donżuaneria]);

• nazwy stanowisk i urzędów (formant -ura [adiunktura], -stwo [dyrektorstwo], -at [konsulat]);

• nazwy doktryn (formant -izm [marksizm, realizm]).

10. DERYWATY MUTACYJNE PREFIKSALNE

• - formacje z anty- [antyklerykalizm], kontr- [kontrrewolucja], pre- [prehistoria], proto- [protogwiazda], pod- [podpułkownik], nad- [nadleśniczy], nie [o znaczeniu zaprzeczonym lub antonimicznym w stosunku do podstawy np. nieład].

---