Zasada swobodnej oceny dowodów- wszelkie dowody są oceniane swobodnie, ale nie dowolnie. Ne jest ustalony katalog dowodów. Ograniczona swoboda polega na tym, że dowody muszą być oceniane logicznie przy zastosowaniu doświadczenia życiowego. Nie ma hierarchii dowodów. Zasada jawności postępowania. Wyróżniamy dwa aspekty:
1. Jawność postępowania wewnętrznego- strony postępowania mają prawo do uczestniczenia w sprawie, mogą w pełni realizować prawo ochrony swoich interesów, mogą przeglądać akta, robić notatki a nawet domagać się odpisów i wypisów akt.
2. Jawność postępowania zewnętrznego ( publiczność rozprawy) jest uregulowana w Konstytucji w artykule 45: ust.1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Ust.2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie. Rozpoznanie sprawy odbywa się z udziałem publiczności. Przepisy proceduralne zapewniają pełnoletniemu, nieuzbrojonemu, trzeźwemu możliwość przysłuchiwania się sprawie. Obecność publiczności jest istotnym elementem wpływającym na niezawisłość sędziego. Publiczność może wywierać presję na sędziego. Wymaga to od sędziów dużej odporności psychicznej. Przypadki w których jawność może być wyłączona określa Konstytucja:
- w obronie interesu państwa, dla zachowania tajemnicy państwowej,
- w sprawach odpowiedzialności nieletnich,
- o przysposobieniu dziecka,
- sprawy rozwodowe,
- sprawy o zniesławienie, chyba że oskarżyciel prywatny będzie wnosił o jawne rozpatrzenie sprawy,
- sprawa o gwałt.
Media mogą uczestniczyć w rozprawie za zgodą sędziego, ich obecność nie może wpływać na rozprawę. Media nie mogą komentować rozprawy przed wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia, gdyż jest to jeden ze sposobów perswazji.
Zasada tajności rozpraw sędziowskich- głosowanie i sporządzanie orzeczenia odbywa się na zasadzie tajności:
- narada i ogłoszenie orzeczenia odbywa się w specjalnie przeznaczonej do tego celu sali w obecności sędziów orzekających w danej sprawie oraz w obecności protokolanta sędziowskiego. Wstępu do tej sali nie mają przełożeni sędziów oraz strony postępowania. Fizycznie niemożliwy jest wpływ na sędziów i ich decyzje. Uczestniczy w nim tylko kolegium sędziowskie, a protokolant pełni funkcję służebną ( podsyła protokoły zeznań stron itp.), nie uczestniczy w naradzie i głosowaniu.
- w trakcie narady i głosowania nie sporządza się protokołu. Po rozstrzygnięciu sprawy nikt nie wie jak głosowali sędziowie. Dzięki temu sędziowie nie mogą być szykanowani za swoje decyzje.
- niedopuszczalne jest w jakiejkolwiek formie złamanie tajemnicy narad i głosowania. Służy to ochronie niezawisłości w jej negatywnym znaczeniu.
- ochrona odpowiedzialności moralnej ( np. gdy sędzia podpisuje się pod wyrokiem skazującym ale osobiście był przeciwny). Prawo przewiduje swoistą bramę bezpieczeństwa- sędzia nie zgadzający się z uzasadnieniem może podpisać się i zaznaczyć, że był przeciwny. To odrębne zdanie to tzw. votum separatum ( zdanie odrębne). Tym samym sędzia zdejmuje z siebie odpowiedzialność moralną za treść rozstrzygnięcia, mimo iż to orzeczenie zapadło.
Zasada kolegialności orzekania. Skład kolegium sędziowskiego jest wieloosobowy,a dla ułatwienia głosowania większościowego jest to skład nieparzysty. Zdarza się że w kolegium liczącym trzech lub pięciu sędziów orzeka jeden sędzia. Kolegialność ułatwia niepopełnienie błędu oraz pełne rozpoznanie sprawy. Wspiera niezawisłość w znaczeniu pozytywnym.
Zasada kontradyktoryjności (sprawności postępowania). W trakcie postępowania sądowego strony tego postępowania toczą między sobą spór. Strony we własnym interesie przedstawiają dowody oraz fakty ich wersji wydarzeń. Sędzia na tej podstawie wydaje wyrok. Odbiega się od tej zasadzie w przypadku kiedy na przykład sąd widzi, że jedna ze stron postępowania nie potrafi się bronić. Służy niezawisłości w znaczeniu pozytywnym.
Zasada instancyjności- od orzeczenia wydanego w sprawie stronom postępowania przysługuje odwołanie do sądu wyższej instancji i tym samym kontroli niższego organu (sądu) przez organ (sąd) wyższej instancji. Sąd wyższej instancji sprawdzi poprawność działania sądu niższej instancji, może skorygować ich błędy nie dopuszczając do uprawomocnienia się wadliwego orzeczenia.
Charakterystyka ustrojowych gwarancji niezawisłości sędziowskich. Określając niezawisłość w znaczeniu negatywnym należy dookreślić status sędziego, a także niezawisłość asesorów sądowych.
Immunitet sędziowski. Immunitet- to przywilej przysługujący pewnym kategoriom osób polegający na ochronie tych osób przed odpowiedzialnością karną dla ułatwienia wykonywania przez te osoby ich szczególnych obowiązków. Sędziom immunitet jest niezbędny, gdyż wpływa on na ich bezpieczeństwo. Dychotomiczny podział immunitetów:
1. Ze względu na sposób odpowiedzialności karnej:
- formalny, uniemożliwia prowadzenie postępowania przed osobą, która jest chroniona takim immunitetem, ale nie oznacza to, ze taki czyn nie jest przestępstwem, np. immunitet poselski.
- materialny, odpowiednie zachowanie osoby chronionej tym immunitetem nie jest przestępstwem, np. immunitet adwokacki.
2. Ze względu na kryterium istnienia lub nieistnienia władzy, która może chronić:
- bezwzględne, nie ma w systemie prawnym takiego organu, który mógłby pozbawić ochrony. Wszystkie immunitety bezwzględne są immunitetami materialnymi.
- względne, uchylenie ochrony przez odpowiedni, ustalony ustawowo organ. Większość immunitetów względnych jest immunitetami formalnymi.
3. Ze względu na rodzaj czynów zabronionych, z którymi wiąże się ochrona immunitetu:
- całkowite, przed jakimikolwiek zarzucanymi danej osobie przestępstwami, np. immunitet poselski.
- częściowe, pod ochroną przed odpowiedzialnością karną znajdują się ściśle określone zachowania np. adwokaci.
4. Ze względu na czas trwania ochrony immunitetowej:
- trwałe, ochrona przed odpowiedzialnością karną za czyn popełniony odbywa się na czas stanowionego urzędu a także po jego zakończeniu, czyli do końca życia.
- nietrwałe, ochrona przed odpowiedzialnością karną za czyn popełniony odbywa się tylko w czasie pełnienia określonej funkcji.
Immunitet sędziowski jest formalny, względny, całkowity i nietrwały. Immunitet ten jest określony w Konstytucji (art.80). Jeżeli sędzia popełni przestępstwo, to osoba wnosząca wniosek o oskarżenie takiego sędziego musi uprzednio wnieść wniosek o uchylenie immunitet sędziego. Następnie postępowanie karne toczy się jak w przypadku zwykłego obywatela. Postępowanie dyscyplinarne odbywa się w dwóch instancjach( w przypadku ścigania sędziego). Immunitet sędziego uchylić może sąd dyscyplinarny, uchwała o uchyleniu immunitetu musi zawierać wniosek sędziego o pociągnięciu go do odpowiedzialności karnej. Wobec sędziów nie można stosować środków zapobiegawczych (np. areszt) za wyjątkiem, kiedy sędzia zostanie ujęty na gorącym uczynku i areszt jest niezbędny do przeprowadzenia postępowania. W takim przypadku należy zawiadomić przełożonego oskarżonego sędziego po to by ten przełożony zawiadomił Krajową Radę Sądowniczą, ministerstwo sprawiedliwości i pierwszego prezesa Sądu Najwyższego o popełnieniu przez sędziego przestępstwa.
Apolityczność sędziowska. Art. 178 Konstytucji ust. 3: Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.