WYKŁAD 6

22.XI.05

NEMATORHYNCHA

• Zwierzęta pokryte oskórkiem wytwarzającym kolce i ich larwy

• Na końcu ciała-

• Proste jelito

• 1 para protonefrydiów

systematyka:

• gromada: Gastrotricha- brzuchorzęski

• gromada: Kinoshyncha- szczotkoryjce

GASTROTRICHA- Brzuchorzęski

Budowa organizmu:

• Robaki o mikroskopijnej wielkości (70-170 μm) maksymalnie 1 mm.

• Kształt butelkowaty, spłaszczony grzbietobrzusznie

• Zakończenie ciała w postaci widełkowatych wyrostków

• W różnych okolicach ciała mogą występować haki czepne

• Pierwotna jama ciała nie wyściełana nabłonkiem

Układ pokarmowy:

• Otwór gębowy po stronie brzusznej

• Pęczki rzęsek

• Jelito środkowe

• Gardziel

Układ nerwowy:

• 2 zwoje nerwowe z nerwami bocznymi

• narządem czuciowym są pęczki rzęsek na końcu ciał

• narząd naboczny- wrażliwy na ruch wody

Biologia i ekologia:

Rozmnażanie:

• U niektórych gatunków znane są tylko samice

• Mogą rozmnażać się dzieworodnie

• Rozwój prosty

Ruch:

• Poruszają się w zbiorniku ruchem ślizgowym

• Inne gatunki mogą pełzać

Odżywianie:

• Pokarm: orzęski, otwornice, okrzemki, detrytus

• Przy pomocy gardzieli pokarm jest zasysany

• Zwierzęta słodkowodne, niektóre gatunki morskie

• Zwierzęta eurokosmopolityczne (znane tylko w Europie)

• Znanych jest 260 gatunków, reprezentujących 22 rodzaje

Filogeneza:

• Prymitywna grupa robaków o niejasnym pochodzeniu

• Różne poglądy pochodzenia

• Od Turbellaria

• Od Annelida

• Podobieństwo w budowie powłoki ciała

• Występowanie rurek czepnych

• Budowa układu nerwowego i muskulatury

KINORHYNCHA- szczotkoryjce

Budowa ciała:

• Wydłużony, robakowaty kształt o wielkości do 1 mm

• Ciało podzielone na 13 członów (zonitów)

• Odcinek głowowy

• Szyja

• Tułów

• Rozczłonkowaniu ciała odpowiada muskulatura

• Głowa otoczona kilkoma wieńcami hakowatych kolców (skalid)

• Na ciele wiele wyrostków

• Pęczki mięśni rozlokowane wokół zonitów

Układ pokarmowy

• Otwór gębowy otoczony sztylecikami

Pozostałe układy jak u Gastrotricha

Rozmnażanie i rozwój

• Z uwagi na silny chitynowy pancerzyk w czasie wzrostu następują liczne linienia

Biologia i ekologia

• Zwierzęta morskie

• Gatunki wyłącznie denne (bentos)

• Żyją w strefie wodorostów i w mule morskim

• Kosmopolityczne

Filogeneza:

• Są ściśle związane z Gastrotricha

• Wykazują znaczne podobieństwo do Nematoda

• Rozczłonkowanie ciała ma charakter wtórny

NEMATHELMINTHES- obleńce

Budowa:

• Tkankowce robakowatego kształtu

• Wydłużone nitkowate

• Pierwotna jama ciała zawiera słabo wykształcone elementy mezodermalne

Podział systematyczny:

• Gromada: Nematoda- nicenie

• Gromada: Gordiacea- nitnikowce

Budowa morfologiczna:

• Wymiary 0,3 mm- 1m

• Kształt nitkowaty, u niektórych gatunków może być cytrynowaty

• Końce ciała zaostrzone

• Przedni koniec z wargami otaczającymi otwór gębowy

• Tylny koniec z zaostrzonym ogonem przed którym jest otwór odbytowy (u sama stek)

• Szpara sromowa u samicy

• Wór powłokowo- mięśniowy zbudowany z:

• Oskórka (kutikula) gładkiego lub poprzecznie prążkowanego (może być pokryty szczecinkami lub kolcami)

• Warstwy podskórnej (hypoderma)

• Tworzy wałek brzuszny i grzbietowy

• Na skórze występują gruczoły ogonowe

• Mięśnie podłużne podzielone na pola przez wałki (pod hypodermą)

• Jama ciała pierwotna bez wyściełającego nabłonek zawiera komórki

• Atrocyty- pochłaniają wydaliny w stanie rozpuszczonym

• Komórki gwiaździste (fagocyty)- pochłaniają wydaliny stałe

Układ pokarmowy:

• Otwór gębowy otoczony wargami przechodzi w gardziel

• Wysłana zgrubiałym oskórkiem

• Występują zęby, listewki lub sztyleciki

• Proste jelito środkowe entodermalna

• U pasożytów tkankowych może ulec uwstecznieniu

• W komórkach jelita mogą gromadzić się substancje zapasowe np. glukogen, kuleczki protein

• Prostnica zakończona otworem odbytowym

• Występują gruczoły odbytowe

• U samców prostnica łączy się z przewodem wytryskowym i otwiera otworem stekowym

Układ wydalniczy typu protonefrydialnego

• Ma on odmienną budowę niżu płazińców lub wrotków

• Budowa zróżnicowana między grupami

• Kanaliki wydalnicze, komórki wydalnicze, układ wydalniczy typu H składa się z jednej lub kilku komórek

Układ nerwowy i narządy zmysłowe

• Następuje koncentracja i cefalizacja (pełna u pierścienic)

• Znajduje się w hypodermie

• Zwój grzbietowy, 2 boczne i 2 brzuszne

• 6-8 pni nerwowych z nerwami bocznymi

narządy czuciowe

• brodawki w okolicy okołogrzbietowej i ogonowej

• amphida- narządy naboczne

układ rozrodczy

• samce- gonada pojedyncza

• przewód wytryskowy połączony z narządem kopulacyjny, (szczecinki- spiculae)

• jądro połączone nasieniowodem z pęcherzykiem nasiennym i przewodem wytryskowym

• samice- gonada podwójna

• otwór płciowy (vulva) łączy się z pochwą (vagina)

• parzysta macica

• jajniki połączone jajowodami z macicą

• z jajowodem może łączyć się zbiorniczek nasienny

Biologia i ekologia

Rozmnażanie:

• Rozdzielnopłciowe, nieliczne obojnaki

• Dymorfizm płciowy

• U pasożytów samice produkują wiele milionów jaj

• Plemniki pozbawione zdolności ruchu

• 5 stadium rozwojowych (4 larwalne) rozdzielone linieniem

poruszanie się

• ruch wężowaty, ślizgowy

odżywianie:

• słodkowodne i glebowe nicienie odżywiają się glonami, okrzemkami, bakteriami

• nicienie saprofagiczne

• pasożyty roślin- sokiem roślin

• pasożyty kręgowców i bezkręgowców

trawienie:

• gruczoły gardzielowe wydzielające enzymy trawienne

• nicienie pasożytnicze

oddychanie

• wymiana gazowa całą powierzchnią ciała

• oddychanie anaerobowe:

• pasożyty jelitowe- węglowodany nagromadzone tkance żywiciela są utleniane do CO₂ i wody

• pasożyty tkankowe- fermentacja glikogenu z tkanek żywiciela

• pasożyty krwi korzystają z tlenu oksyhemoglobiny żywiciela

Ekologia:

• wolnożyjące występują w morzach i wodach słodkich, w glebach, mchach i porostach

• na powierzchni 1000 m2, głębokości gleby 15 cm może występować do 160 mln nicieni.

• Formy forezyjne, komensale, pasożyty fakultatywne i obligatoryjne

Filogeneza:

• Powinowactwo do Gastrotricha i Kinorhyncha

• Proste nierozgałęzione jelito

• Podobna gardziel

• Wywodzą się z wrotek (potem Gastrotricha)

• Aparat zastawkowy jest homologiem gardzieli

• Gruczoły nóżek są homologiem gruczołów ogonowych

Systematyka

• Podgromada: Secremantea

• Brak gruczołów ogonowych

• Występują gruczoły przyogonowe (phasmidia)

• Przybrzuszne gruczoły gardzielowe znajdują się za otworem gębowym

• Podgromada: Adenpophora

• Brak gruczołów przyogonowych (phasmidia)

• Brodawki okołogębowe

GORDIACEA

Budowa:

• Kształt ciała nitnikowców jest walcowaty- spiralnie zwinięte

• Długość: kilka mm- 1,5m

• Koniec ciała samca jest rozwidlony

• Ciało pokryte grubym oskórkiem

• Pomiędzy worem powłokowo- mięśniowego i trzewiami znajduje się jama ciała wypełniona miąższem i tkanką mięśniową

• Jama ciała pierwotna, nie wysłana śródbłonkiem

Układ pokarmowy:

• Jelito nierozgałęzione zakończone stekiem i otworem gębowym

Brak układu wydalniczego i krążenia

Układ nerwowy i narządy zmysłowe

• Zwój mózgowy w części głowowej

• Brzuszny pień nerwowy

• Występują brodawki czuciowe na powłoce ciała

Układ rozrodczy

• Rozdzielnopłciowe

• Jajniki i jądra jakby „segmentowane”

• Ujścia narządów płciowych w steku

Biologia i ekologia

• Występuje metamorfoza

• Osobniki dorosłe są wolnożyjące

• Larwa wykluwa się w wodzie

• Dzięki aparatom drążącym (sztyleciki, haki, ryjek ruchowy) może wnikać do żywiciela

• Larwy są pasożytami stawonogów

• Postacie dorosłe żyją w mule w wodach słodkich, w małych zbiornikach

• Nie pobierają pokarmu

• Kosmopolici strefy umiarkowanej i podzwrotnikowej

Filogeneza:

• Wykazują podobieństwo do nicieni

• Budowa muskulatury (warstwa mięśni poprzecznych)

• Wykazują podobieństwo do pierścienic

• Budowa układu nerwowego

• Segmentacja gonad

• Rozsiane na powierzchni ciała narządy czuciowe

ACANTHOCEPHALA- kolcogłowy

Budowa morfologiczna

• Ciało obłe, robakowate, długość kilka mm-60cm

• Z przodu występuje ryjek pokryty rzędami kolców (narząd czepny)

• Ryjek wynicowuje się z torebki w worze powłokowo-mięśniowym

• Ryjek uwypukla się lub jest wciągany hydraulicznie- dzięki cieczy wypełniającej zatoki w hypodermie oraz lemniski (meniski)

• Pierścieniowate lub żebrowate prążki na powierzchni ciała

• Strona brzuszna wyróżnia się otworem płciowym i ewentualnie kolcami

• Wór powłokowo- mięśniowy zbudowany z

• Delikatnego oskórka

• Grubej warstwy syncycjalnej hypodermy

• 2 warstwy mięśni okrężnych, podłużnych

• dodatkowo mięśnie odpowiedzialne za wciąganie i wysuwanie ryjka (4 specjalne mięśnie)

• pierwotna jama ciała wysłana śródbłonkiem

brak układu pokarmowego

układ wydalniczy

• protonefrydialny

• protonefrydia zbudowane z nielicznych komórek

układ nerwowy i narządy zmysłowe:

• zwój mózgowy leży w pochewce ryjka

• 2 pnie nerwowe wzdłuż ciała z nerwami bocznymi

• brodawki czuciowe u nasady ryjka

• narządy czuciowe wokół narządów płciowych

Układ rozrodczy

• Zwierzęta rozdzielnopłciowe

• Znaczenie taksonomiczne mają cewki wiązadłowe (ligamante) które zawierają gonady kolcogłowów

• Samce

• Podwójne jądra z nasieniowodami

• W torebce kopulacyjnej znajduje się przewód wytryskowy i prącie

• Samice

• 1 lub 2 jajniki w cewkach wiązadłowych

• u dorosłej samicy oocyty wydostają się do jamy ciała, gdzie są zapładniane

• dzwon macicy (połączony z macicą) wychwytuje zapłonione oocyty

• pochwa prowadzi do szpary sromowej w końcu ciała

Biologia i ekologia

Rozwój

• W jaju znajduje się larwa zaopatrzona w sztyletowate kolce

• Do dalszego rozwoju konieczny jest żywiciel pośredni

• Skorupiaki- żywiciele wodni

• Owady- żywiciele lądowi

• Larwa acanthor rozwija się w jamie ciała żywiciela

• Otorbiona larwa acanthella zawiera ryjek pokryty hakami

• Po połknięciu przez żywiciela ostatecznego (drapieżne ryby bp. Szczupak, sandacz, pstrąg) larwa przyczepia się ryjkiem do śluzówki jelita

Odżywianie

• Pokarm pobierają na drodze osmotycznej z jelita żywiciela

• Występują enzymy proteolityczne i amylaza w jamie ciała

• Trawienie może mieć miejsce częściowo w jamie ciała

Wydalanie:

• Tylko u nielicznych gatunków stwierdza się występowanie protonefrydiów

• Funkcje wydalnicze pełnią także lemniski

Ekologia

• Komórki są pasożytami mało specyficznymi

• Pasożyty kosmpolityczne

• Żywicielem pośrednim kolcogłowa świńskiego są różne gatunki chrząszczy w Europie- pędrak chrabąszcza majowego

Filogeneza:

• Dawniej Acanthocephala łączono z Nemathelminthes

• Podobieństwo zewnętrzne

• Obecność hypodermy i pierwotnej jamy ciała

• Wykazują one podobienstwo do Rotifera

• Typ bruzdkowania

• Wskazuje się też na podobieństwo tasiemców Cestoda

• Ryjek pokryty hakami przypomina skoleks tasiemców

• Brak jelita

• Ostatnio uważa się, że są zbliżone do niezmogowców Priapulida

• Podział na odcinki ciała

• Główka z ryjkiem

• Szyjka

• Tułów

• Protonefrydia otwierają się do przewodu płciowego

ZOOLOGIA- WYKŁAD

35

---