Wykład 4
STRUNOWCE (CHORDATA)
Zwierzęta wtórogębe, ok. 50 tys. gatunków, dwubocznie symetryczne, wysoko uorganizowane, o dużej różnorodności form, występujące we wszystkich środowiskach.
Cechy wspólne:
obecność struny grzbietowej występującej przez całe życie lub przynajmniej w stadium zarodkowym,
układ nerwowy o cewkowatej budowie, położony po grzbietowej stronie, nad szkieletem osiowym,
układ pokarmowy i serce po stronie brzusznej, pod szkieletem osiowym,
występowanie (przynajmniej w stadium zarodkowym) szpar skrzelowych i ogona.
KRĘGOWCE (VERTEBRATA)
Są to zwierzęta o chrzęstnym lub kostnym szkielecie wewnętrznym, szkielet jest tworem żywym, rośnie wraz ze zwierzęciem i umożliwia osiągnięcie dużych rozmiarów ciała (kręgowce są największymi zwierzętami lądowymi).
Szkielet osiowy składa się z kręgosłupa i czaszki otaczającej trzyczęściowy mózg; kręgosłup składa się z chrzęstnych lub kostnych elementów zwanych kręgami.
Ciało podzielone na głowę, tułów i ogon; zaawansowana cefalizacja (koncentracja tkanki nerwowej i narządów zmysłów w dobrze wyodrębnionej części głowowej).
Ciało pokryte skórą złożoną z wielowartstwowego nabłonka i łącznotkankowej skóry właściwej.
Posiadają dobrze rozwinięte narządy zmysłów.
Porównawcze badanie budowy zwierząt wykazuje, że w czasie procesu ewolucyjnego rozwój postępował na skutek różnicowania się narządów, czyli stopniowego podziału początkowo jednorodnych narządów na oddzielne części składowe, które w wyniku różnego położenia i różnych czynności zyskały różną budowę.
W budowie kręgowców wyróżnia się następujące układy
skóra, szkielet, układ mięśniowy, układ nerwowy, narządy zmysłów, układ pokarmowy, układ oddechowy, układ krwionośny, układ moczo-płciowy, układ wydzielania wewnętrznego.
Skóra - zewnętrzna powłoka ciała złożona z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej.
Naskórek
Wielowarstwowy, pochodzenia ektodermalnego; u dorosłych kręgowców komórki powierzchniowe rogowaceją i obumierają.
Wytwory naskórka:
wytwory rogowe: dzioby, rogi pustorożców, pazury, paznokcie, kopyta, pióra, włosy i łuski gadów i ssaków,
gruczoły skórne.
Skóra właściwa
Powstaje z mezodermy, jest grubsza od naskórka, składa się z włóknistej tkanki łącznej, naczyń krwionośnych
i limfatycznych. Leżą w niej komórki barwnikowe części podstawowe mieszków włosów; łuski ryb są wytworem skóry właściwej.
Skóra ryb jest to wielowarstwowy nabłonek z różnorodnymi komórkami gruczołowymi plus skóra właściwa z regularnie rozmieszczone włókna klejodajne i sprężyste oraz łuski kostne różnych typów:
łuski plakoidalne; Najstarsze ewolucyjnie - występują u ryb chrzęstnoszkieletowych, np. u rekina, składają się z kostnej płytki z jamą miąższową wewnątrz (do niej wnikają naczynia krwionośne i włókna nerwowe) i z ząbka zbudowanego z zębiny i pokrytego szkliwem oraz zwróconego ku tyłowi ciała; budowa wskazuje na pokrewieństwo (homologię) z zębami kręgowców
łuski ganoidalne; Występują w skórze prymitywnych ryb kostnopromienistych (np. jesiotr, niszczuka), mają kształt rombów, leżą w zwartych i regularnych szeregach, oslaniają ciało ryby jak pancerz. Podstawę łuski tworzą zbite blaszki kostne pokryte na zewnątrz gąbczastą warstwą kostną z licznymi kanałami naczyniowymi (substancja zw. izopedyną), następnie nieorganiczną substancją zw. ganoiną; powierzchnia pokryta jest łatwo odpadającymi ząbkami.
łuski elastyczne; Są przekształconymi w toku ewolucji łuskami ganoidalnymi, występują u ryb kostnoszkieletowych; dolne części tkwią w kieszonkach skórnych, części wystające od spodu pokryte są naskórkiem; zachodzą dachówkowato na siebie; mają budowę dwuwarstwową: w-wa środkowa zbudowana jest z kościopodobnej izopedydny, w-wa zewnetrzna - z bezpostacjiowej zwapniałej hialodentyny; luski rosną wraz ze wzrostem ryby, mozna na nich wyróżnić pasemka przyrostów rocznych; mogą być okrągłe (cykloidalne) lub grzebykowate (ktenoidalne)
Płazy
Skóra podobna do skóry kręgowców wodnych (wielowarstwowy śluzowaty naskórek, skóra właściwa z włóknami klejodajnymi), ale zamiast pojedynczych komórek gruczołowych są wielokomórkowe gruczoły złożone zagłębione w skórze; u współczesnych płazów ogoniastych i bezogonowych skóra naga, u beznogich kostne łuseczki w woreczkach skórnych.
Gady
Skóra sucha, pozbawiona gruczołów z wyjątkiem tych o specjalnym przeznaczeniu (np. gruczoły piżmowe krokodyli), ciało pokrywają łuski, które są silnie zbrubiałymi i zrogowaciałymi wzgórkami naskórka; pancerz kostny żółwi tworzy się ze skórnego pancerza kostnego zrastajacego się ze szkieletem wewnętrznym; przekształcenie śluzowatej pokrywy ciała w rogową było jednym z ważniejszych czynników postępu ewolucyjnego, umożliwiających opanowanie środowisk lądowych
Ptaki
Skóra pozbawiona gruczołów (z wyj. gruczołu kuprowego); łuski rogowe występują na nogach, pozostałą powierzchnię ciała pokrywają pióra, również wytwory naskórka; inne wytwory skóry ptaków: dziób, pazury, grzebienie, korale, podbródki.
Ssaki
Skóra posiada wiele różnych gruczołów: potowe, łojowe, mleczne (gruczoły mleczne pochodzą od gruczołów potowych), zapachowe; wszystkie gruczoły są wytworami naskórka; wytworami naskórka ssaków są: włosy, pazury, paznokcie, kopyta, rogi pustorożców.
Szkielet dzieli się na szkielet osiowy (czaszka oraz kręgosłup) i szkielet kończyn; szkielet zbudowany jest z chrząstki lub kości.
Kręgosłup
Składa się z ruchomo połączonych kręgów; u kręgowców lądowych wyróżnia się 5 odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy; krąg składa się z trzonu i łuku kręgu, z boków trzonu wyrastają wyrostki poprzeczne, na górze - wyrostek ościsty, u podstawy - wyrostki stawowe; połączone łuki kręgów tworzą kanał rdzeniowy - osłonę dla cewki nerwowej; u wielu kręgowców lądowych od kręgosłupa odchodzą żebra łączące się z mostkiem tworząc ochronę trzewi.
Czaszka
Pojawiła się w wyniku postępowego rozwoju narządów zmysłów - ich rozwój wywołał zróżnicowanie przedniego końca cewki nerwowej w postaci mózgu - oraz wykształcenia się w przedniej części przewodu pokarmowego otworu gębowego i jamy gębowej oraz narządów oddychania - to wywołało zróżnicowanie się szkieletu trzewiowego czaszki; czaszka składa się zatem z części mózgowej (mózgoczaszki) i trwarzowej (trzewioczaszki). Ewolucja mózgoczaszki i trzewioczaszki odbywała się początkowo niezależnie, później obie części się połączyły. Część trzewiowa w pierwotnej postaci składała się z łuków skrzelowych, następnie te łuki ulegały przekształceniom: np. części łuków gnykowego i żuchwowego przekształciły się w kosteczki słuchowe u ssaków
Szkielet kończyn
Składa się z pasa i kończyn wolnych: kończyny przednie oparte są na pasie barkowym, kończyny tylne - na pasie biodrowym. Pas barkowy u kręgowców lądowych nie jest zespolony
z czaszką (u ryb jest) i składa się z łopatek, obojczyków i kości kruczych (z wyj. ssaków). Pas miednicowy jest zespolony
z kręgosłupem (u ryb jest luźno położony w mięśniach) i składa się z kości biodrowych, kulszowych i kości łonowej. Kończyny wolne mają budowę płetw lub odnóży.
U ryb kostnoszkieletowych płetwy łączą się z pasem barkowym i miednicowym za pomocą promieni podstawowych, które mogą być różnie wykształcone i u niektórych ryb (np. trzonopłetwe) przypominać układem kości kończyn kręgowców lądowych (stąd koncepcja, że te ostatnie wywodzą się od ryb trzonopłetwych). Kończyny przednie i tylne kręgowców lądowych składają się
z odpowiadajacych sobie kości.
Umięśnienie dzieli się na dwie grupy:
umięśnienie somatyczne Zbudowane z mięśni poprzecznie prążkowanych, zależnych od woli - związane ze szkieletem, odgrywa zasadniczą rolę przy ruchach ciała.(u ryb i kręgowców lądowych)
umięśnienie wisceralne Umięśnienie narządów wewnętrznych, np. trzewi, naczyń krwionośnych i in.; zbudowane z mięśni gładkich, jest unerwione przez autonomiczny układ nerwowy - ruchy są regulowane automatycznie - nie podlega działaniu woli; nie jest podzielone na segmenty. Mięsień sercowy - zbudowany z tkanki mięśniowej specjalnego typu.
Układ nerwowy jest to zespół neuronów służący do odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego, ich przetwarzania i przekazywania do narządów wykonawczych.
Neuron (komórka nerwowa) jest to podstawowa komórka tkanki nerwowej, wyspecjalizowana w odbieraniu, przetwarzaniu, przewodzeniu i przekazywaniu impulsów. Składa się z ciała komórki (części przyjądrowej) i wypustek: dendrytów i aksonu (neurytu).Dendryty są wypustkami, które odbierają impulsy i przewodzą je do ciała komórki. Zwykle jest ich kilka, są stosunkowo grube i mają liczne rozgałęzienia. Akson jest pojedynczą, przeważnie długą wypustką, przewodzi impulsy od ciała komórki na zewnątrz, ku zakończeniom. Zakonczenia przekazują impuls na następną komórkę nerwową (lub inną efektorową (mięśniową, gruczołową) przeważnie przez synapsę, w której uwalniany jest neuroprzekaźnik.
Pod względem czynności wyróżnia się:
neurony czuciowe odbierające informacje i przekazujące je do ośrodków nerwowych,
motoryczne (ruchowe) przenoszące sygnał z centrów nerwowych do mięśni i gruczołów,
pośredniczące przekazujące informacje wewnątrz ośrodka nerwowego.
Układ nerwowy dzieli się na:
ośrodkowy układ nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy);
Mózg jest przednią częścią układu ośrodkowego, leżąca w jamie czaszki. Mózg okryty jest z zewnątrz oponami mózgu, a w jego wnetrzu znajdują się komory mózgu. Przestrzenie pod oponami
i w komorach wypełnia płyn mózgowo-rdzeniowy, pełniący funkcje odżywcze i ochronne
b) obwodowy układ nerwowy (nerwy, zakończenia nerwowe i zwoje nerwowe);
Obwodowy układ nerwowy - nerwy są to skupienia wypustek komórek nerwowych służące do przekazywania informacji pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym a narządami ciała.
Mózg rozwija się z przedniej części cewki nerwowej, tworząc początkowo 3 pęcherzyki pierwotne: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie. Przodomózgowie dzieli się na pęcherzyki wtórne: międzymózgowie i kresomózgowie.
Z tyłomózgowia wyrasta po stronie grzbietowej móżdżek,
a część brzuszną zajmuje rdzeń przedłużony.
U prymitywnych kręgowców odcinki te są ustawione jeden za drugim w linii prostej. W miarę rozwoju filogenetycznego następuje rozwój i różnicowanie się kresomózgowia i jego najmłodszej części - kory mózgowej (jest to warstwa istoty szarej mózgu, czyli zgrupowań komórek nerwowych, ich dendrytów, części aksonów i ich zakończeń oraz komórek glejowych).
Uważa się, że rozwój poszczególnych części mózgowia wiązał się z doskonaleniem różnych zmysłów: no. kresomózgowie (a zwłaszcza jego przednia część, tzw. węchomózgowie) jest najlepiej rozwinięta u zwierząt posługujących się głównie węchem, rozrost tyłomózgowia wiąże się z doskonaleniem zmysłu równowagi i koordynacji ruchów.
Ryby
Przodomózgowie jest nieduże, służy głównie jako centrum węchowe; śródmózgowie - najlepiej rozwinięte (centrum wzrokowe i integrujące, odpowiada za wiekszość reakcji instynktownych ryb), móżdżek dobrze rozwinięty (koordynuje ruchy w trudnym środowisku wodnym).
Płazy
Przodomózgowie podzielone na półkule, móżdżek słabiej rozwinięty niż u ryb (płazy wykonują mniej skomplikowane ruchy).
Gady
Przodomózgowie to najwieksza część mózgu; pojawia sie po raz pierwszy kora mózgowa w postaci niewielkich wysepek na każdej półkuli.
Ptaki
Szczególnie duże są tylne części przodomózgowia powiązane z dużym śródmózgowiem i współdziałające w odbieraniu bodźców wzrokowych; móżdżek jest największy sposród wszystkich kręgowców (ze względu na konieczność koordynacji skomplikowanych ruchów podczas lotu).
Ssaki
Największy rozwój kresomózgowia: cała powierzchnia pokryta kora mózgową zbudowaną z kilku warstw komórek; kora u ssaków ulega pofałdowaniu: u człowieka półkule wraz z korą okrywają pozostałe części mózgu.
Układ nerwowy ze względu na sposób działania dzieli się na:
a) somatyczny, kierujący czynnościami dowolnymi, sterowanymi przez mózg, takimi jak ruch, utrzymanie postawy ciała, percepcja, uczenie się;
b) wegetatywny (autonomiczny), regulujący czynnosci narządów wewnętrznych wykazując znaczną niezależność od mózgu. Układ autonomiczny składa się z dwóch systemów działających przeciwstawnie na te same narządy:
c) układ sympatyczny (współczulny), pobudzany jest w sytuacjach stresowych, przy napięciu emocjonalnym, jego funkcją jest mobilizacja ustroju do aktywności ruchowej, ucieczki lub walki; neuroprzekaźnikiem jest noradrenalina i adrenalina;
d) układ parasympatyczny (przywspółczulny), jego aktywność przeważa w okresie snu
i wypoczynku, ukierunkowuje pracę narządów w stronę asymilacji (np. pobudza pracę przewodu pokarmowego i jego gruczołów); neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina.
Zmysł jest to zdolność do odbioru określonych kategorii bodźców. Zdolność ta jest uwarunkowana istnieniem narządu zmysłu, dróg przewodzących impulsy nerwowe z narządu zmysłu do mózgu i ośrodków mózgowych.
Narządy zmysłów (receptory) są to struktury odbierające bodźce zewnętrzne i wewnętrzne.
Eksteroreceptory umiejscowione są na lub przy powierzchni ciała, reagujące na zmiany środowiska zewnętrznego; np. narządy węchu, słuchu, wzroku.
Interoreceptory umiejscowione są wewnątrz ciała, reagujące na zmiany środowiska wewnętrznego; np. proprioreceptory w mięśniach informujące o napięciu mięśni, położeniu kończyn względem siebie.
W zależności od odbieranych bodźców dzieli się receptory na kilka podstawowych typów:
machanoreceptory, chemoreceptory, termoreceptory, fotoreceptory.
Mechanoreceptory są to receptory wrażliwe na bodźce mechaniczne, np. ucisk, dotyk, rozciąganie. Zbudowane są zwykle z torebki łącznotkankowej i wnikających do niej włókien nerwowych czuciowych.
Typy mechanoreceptorów:
ciałka dotykowe w skórze,
narządy równowagi - zbudowane na podobnej zasadzie w całym świecie zwierzęcym:w najprostszej postaci jest to statocysta (pecherzyk wysłany nabłonkiem zmysłowym); we wnętrzu statocysty znajduje się statolit, który wywiera nacisk na rzęski komórek nabłonka w różnych miejscach statocysty, w zależności od położenia organizmu w przestrzeni. U kręgowców narządy równowagi występują w uchu wewnętrznym (błędniku) i zwykle zawierają wiele statolitów: kamyczki błędnikowe, piasek błędnikowy. Informacja z błędnika;
narządy słuchu - słuch jest to zdolność do odbierania fal dźwiękowych o określonej częstotliwości: drgania powietrza docierają do narządu słuchu i wywołują w jego komórkach zmysłowych rytmiczne podrażnienia mechaniczne; komórki zmysłowe posiadajace rzęski są wrażliwe na różne tony, czyli drgania o różnej częstotliwości. U kręgowców komórki te znajdują sie w uchu wewnętrznym
Chemoreceptory - narządy czuciowe wrażliwe na substancje chemiczne; wystepują w narządach związanych ze zmysłem węchu i smaku.
Węch Wrażenia węchowe odbierane są dzięki nabłonkowi węchowemu, który zbudowany jest z komórek nabłonka i wyspecjalizowanych komórek nerwowych tworzacych komórki węchowe zakończone wypustkami (włoskami węchowymi), wrażliwymi na określone zapachy. U ryb narządem węchu jest pofałdowany woreczek węchowy posiadający otwó zewnętrzny; u kręgowców lądowych tworzą się nozdrza wewnętrzne, dzięki otwarciu narządu węchu do jamy węchowej, dzięki czemu narząd węchu pełni też funkcję drogi przewodzącej powietrze podczas oddychania
b)Smak Receptory smakowe są wyspecjalizowanymi komórkami nabłonka
w kubkach smakowych. Kubki smakowe są to drobne ciałka nabłonkowe, baryłkowate lub wrzecionowate, zanurzone w błonie śluzowej lub w skórze. Komórki te oplecione są zakończeniami nerwów czuciowych. U ryb kubki smakowe mogą być rozmieszczone w skórze na całej powierzchni ciała, u płazów.
Chemoreceptory występują na szyczytach brodawek, u gadów na scianie gardzieli i dziąsłach (język i jama gębowa są zrogowaciałe), u ptaków smak słabo rozwinięty, u ssaków - na brodawkach języka.
Na języku człowieka występuje ok. 2000 kubków smakowych. Rozróżniają one 4 podstawowe smaki: gorzki, słodki, słony, kwaśny. Złozone wrażenia smakowe stanowią mieszaninę wrażeń podstawowych i dodatkowych, zwłaszcza węchowych.
Termoreceptory
Spełniają ważną rolę u zwierząt stałocieplnych, dostarczając informację o temperaturze wewnątrz ustroju. Są to wolne zakończenia nerwowe
i wyspecjalizowane receptory w skórze i w języku. Termoreceptory podwzgórza wykrywają wewnętrzne zmiany temperatury oraz otrzymują i integrują informacje docierające z termoreceptorów na powierzchni ciała.
W podwzgórzu inicjowane są procesy regulacyjne, które zapewniają utrzymanie stałej temperatury ciała.
Fotoreceptory
Jest to zmysł wzroku, czyli zdolność odbierania fal elektromagnetycznych o dł. 350-800 nm (fale świetlne). Służą do tego wyspecjalizowane narządy - oczy.
Energia świetlna docierajaca do receptorów światłoczułych wywołuje chemiczne zmiany w cząsteczkach pigmentu (rodopsyna - barwnik światłoczuły), który się w nich znajduje. Światłoczułą częścią oka ludzkiego jest siatkówka. Komórki fotoreceptorowe siatkówki dzielą się na pręciki i czopki. Pręciki, aktywne w świetle przyćmionym, są odpowiedzialne za powstawanie obrazów czarno-białych, za postrzeganie kształtu i ruchu; czopki odpowiedzialne są za widzenie w jasnym swietle, za rozróżnianie szczegółów i widzenie barwne. W ludzkim oku światło dociera do wnetrza oka przez rogówkę, następnie ogniskowane jest przez soczewkę i wytwarza obraz na siatkówce. Tęczówka reguluje ilość światła docierającego do siatkówki.
W pełni wykształcony układ pokarmowy dzieli się na następujące części:
a) jama gębowa - służy do pobierania pokarmu, zaopatrzona w zęby, gruczoły i język; podstawowe gruczoły to głównie ślinowe, u niektorych przekształcają się w jadowe;
b) gardziel - pełni funkcję oddechową: u ryb - za pomocą szczelin skrzelowych i pęcherza pławnego; u kręgowców lądowych - w niej powstaje skrzyżowanie dróg pokarmowych i oddechowych dzięki połączeniu gardzieli z nozdrzami i płucami;
c) przełyk;
d) żołądek - narząd chemicznego trawienia pokarmu;
e) dwunastnica - odcinek jelita, gdzie odbywa sie trawienie tłuszczy i białek dzięki działalności gruczołów trawiennych - wątroby z woreczkiem żółciowym i trzustki
f) jelito cienkie - o różnej długości, gdzie odbywa sie wchłanianie strawionego pokarmu;
g) jelito ślepe - zwiększa powierzchnię chłonną (występuje tylko u wyższych kręgowców);
h) jelito tylne - tu odbywa się formowanie kału przez zagęszczanie resztek niestrawionego pokarmu i odciąganie wody.
Szczególnie zróżnicowany jest przewód pokarmowy ssaków, u których w związku z charakterem pokarmu (roślinny i zwierzęcy), wystepują różne typy żołądków i jelita:
- żołądek prosty: mały, w kształcie lekko wygiętego worka - ssaki mięsożerne;
- żołądek złożony - duży, często podzielony na części (komory) - ssaki roślinożerne. Kopytne przeżuwające: żołądek 4-częściowy: żwacz, czepiec, księgi, trawieniec. Tylko trawieniec pełni funkcje trawienne, pozostałe służą do magazynowania pokarmu, w nich znajdują się też pakterie i pierwotniaki trawiące celulozę;
- jelita - u roślinożernych - bardzo długie (u owcy - 28 razy dłuższe niż długość ciała), u mięsożernych krótsze (u kota - 3 razy dłuższe niż dł. ciała).
UKŁAD ODDECHOWY
U kręgowców występują dwa typy oddychania: skrzelowe (ryby) i płucne (kręgowce lądowe).
a) Skrzela
Silnie unaczynione wyrostki skórne (listki skrzelowe) osadzone na łukach skrzelowych pokrytych błoną śluzową. Szczeliny skrzelowe przebijają gardziel, ścianki, które je przegradzają sa wzmocnione elementami szkieletowymi i tworzą łuki skrzelowe. Skrzela mogą otwierać się bezposrednio na zewnątrz lub mogą być okryte pokrywą skrzelową, pod którą wytwarza się jama skrzelowa. Woda opłukując listki skrzelowe oddaje krwi tlen, a pobiera dwutlenek węgla. Skrzela występują też u kijanek płazów i mają postać piórkowatych wyrostków skórnych.
Płuca Cienkościenne worki połączone z jamą gębową drogami oddechowymi, w rozwoju embrionalnym tworzą się jako uchyłki gardzieli. W skład dróg oddechowych wchodzą: tchawica, oskrzela i worki płucne (te są oplecione gestą siecią naczyń krwionośnych i tu zachodzi wymiana gazowa.
W rozwoju ewolucyjnym kręgowców widać różnicowanie się budowy worków płucnych prowadzące do powiekszania
a) płazy - gładkościenne lub pofałdowane worki,
b) gady - worki wypełnione gąbczastą tkanką tworzącą komory i pęcherzyki płucne,
c) ptaki - płuca zbodowane z cienkich rurek połączonych z workami powietrznymi,
d) ssaki - oskrzela rozpadają się na drobne oskrzeliki, których każdy zakończony jest pecherzykiem (u ludzi - ok. 180 tys.).
UKŁAD KRWIONOŚNY
Krwioobieg - układ krążenia złożony z naczyń krwionośnych, tworzących obieg zamkniety i kurczliwego serca tłoczącego krew przez naczynia.
Naczynia krwionośne:
tętnice - wyprowadzające krew z serca,
żyły - doprowadzające krew do serca,
naczynia włosowate - drobne naczynia przenikające narządy ciała, dzielą się na dwie główne grupy
naczynia włosowate tętnicze: zaopatrują tkanki w tlen, substancje pokarmowe i hormony,
E)naczynia włosowate żylne - zbierają z tkanek dwutlenek węgla i produkty przemiany materii.
Serce jest to pompa mięśniowa poruszająca krew w naczyniach krwionośnych. Zbudowane jest z trzech warstw: osierdzia (w. zewnętrzna, zbudowana z tkanki łącznej włóknistej), śródsierdzia (w. środkowa, zbudowana ze specyficznego mięśnia prążkowanego - mięśnia sercowego) i wsierdzia (w. wewnętrzna, zbudowana z tkanki łącznej, mięśni gładkich i śródbłonka).
Ryby - serce skrzelowe, składa się z zatoki żylnej, przedsionka, komory i stożka tętniczego
Płazy - zatoka żylna, 2 przedsionki, komora, stożek tętniczy.
Gady - zredukowana zatoka żylna, 2 przedsionki, komora z częściową przegrodą (u krokodyli przegroda zupełna), stożek tętniczy podzielony na 3 naczynia: prawy i lewy łuk aorty oraz tętnica płucna.
Ptaki i ssaki - 2 przedsionki, 2 komory; zatoka żylna wchodzi w skład ściany przedsionka prawego
U kregowców lądowych rozróżnia się dwa obiegi krwi:
- mały - płucny,
- duży - obwodowy.
Ryby
Do serca dopływa odtlenowana krew, prowadzona całego ciała - krew przechodzi przez serce (od zatoki żylnej do przedsionek a następnie do komory stożek tętniczy) i jest wtłaczana do aorty brzusznej,
a następnie do skrzeli; ze skrzeli utlenowana krew jest doprowadzana do skóry i narządów wewnętrznych (najpierw aortą grzbietową, później - odgałęzieniami).
Płazy
Krew odtlenowana płynie do serca, a następnie do płuc (od zatoki żylnej do prawego przedsioneka poprzez komore a następnie stożek tętniczy aż do płuca); z płuc utlenowana krew płynie do serca (lod lewego przedsionka do komory ażdo stożeka tętniczego), a nastepnie do narządów ciała i skóry; stożek tętniczy zawiera zastawkę spiralną zapobiegającą całkowitemu mieszaniu się krwi utlenowanej z odtlenowaną).
Gady
Odtlenowana krew wpływa do serca (do prawego przedsionka) przez zredukowaną zatokę żylną; następnie - z prawego przedsionka do prawej części komory (komora jest podzielona przwei całkowicie na część lewą i prawą) i stamtąd do płuc; z płuc do lewego przedsionka i lewej komory, następnie przez 3 łuki aorty (które powstały ze stożka tętniczego) do całego ciała.
Ptaki i ssaki
Z prawej komory serca wychodzi tętnica płucna, która dzieli się na dwie gałęzie prowadzące do prawego
i lewego płuca; następnie żyłami płucnymi utlenowana krew plynie do lewego przedsionka i lewej komory, skąd aortą dostaje się do krwioobiegu dużego. Ptaki mają tylko prawy łuk aorty, ssaki - lewy.
Układ moczo-płciowy
Jest to zespół narządów moczowych i płciowych rozwijających się w ścisłym związku z sobą. W rozwoju zarodkowym pomiędzy oboma rozwijającymi się układami tworzą się częściowe powiazania anatomiczne. U różnych grup kręgowców powiązania te zanikają w różnym stopniu, w zależności od etapu rozwoju ewolucyjnego.
Układ wydalniczy
Zespół narządów, których głównym zadaniem jest usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany białek, utrzymanie stałego składu płynów ustrojowych
i zapobieganie utracie wody. Produktami przemiany białek wydalanymi przez kręgowce, są: amoniak (ryby), mocznik (płazy i ssaki), kwas moczowy (gady i ptaki).
Układ wydalniczy
Narządem wydalniczym gadów, ptaków i ssaków jest nerka. Zasadniczym elementem nerki wytwarzającym mocz są nefrony, składające się
z nerkowego ciałka filtrującego i kanalika wyprowadzającego.
Nerkowe ciałko składa się ze splotu naczyń krwionośnych włosowatych (tzw. kłębuszek nerkowy) oraz torebki Bowmana, w której jest umieszczony kłębuszek. Mocz zbierany jest w kanalikach zbiorczych, spływa do miedniczki nerkowej, a stamtąd - płynie moczowodami do kloaki lub pęcherza moczowego, skąd wyprowadzany jest na zewnątrz cewką moczową
- W procesie filtracji, osocze przesącza się z naczyń włosowatych kłębuszków do torebki Bowmana. Jest to proces nieselektywny i do torebki Bowmana dostają się zarówno potrzebne związki (jak glukoza), jak i zbędne produkty metabolizmu. Powstaje tzw. mocz pierwotny.
- W procesie resorpcji następuje zwracanie potrzebnych substancji do krwi (np. glukoza, aminokwasy, witaminy, jony) oraz wody; resorpcja odbywa się w kanalikach wyprowadzajacych nefronu
i kanalikach zbiorczych. Szkodliwe substancje pozostają w przesączu i następnie wydalane w moczu. Powstaje tzw. mocz ostateczny. Mocz człowieka składa się w 96% z wody, 2,5 % azotowych produktów przemiany materii (mocznik), 1,5% soli mineralnych i śladowych ilości innych substancji (np. barwniki żółciowe).
Układ rozrodczy jest zespołem narządów służących do rozmnażania płciowego. Kręgowce są rozdzielnopłciowe, hermafrodytyzm (obojnactwo) występuje wyjatkowo. W skład układu rozrodczego wchodzą:
- gonady (gruczoły rozrodcze) produkujące komórki rozrodcze;
1 gonady żeńskie - jajniki,
2 gonady męskie - jądra,
- przewody wyprowadzające komórki rozrodcze na zewnątrz organizmu,
1 żeńskie - jajowody,
2 męskie - nasieniowody,
- zewnętrzne narządy płciowe (stek, pochwa, prącie
- struktury dodatkowe produkujace materiały zapasowe, osłonki jajowe, lub zawiesinę dla plemników,
Komórki jajowe wytwarzane w jajnikach uwalniają się do jamy ciała i nastepnie przechodzą do jajowodu. Zaplemnienie może być zewnętrzne (kręgowce wodne i płazy) lub wewnetrzne (gady, ptaki, ssaki).
W ewolucji biologii rozmnażania kręgowców obserwuje się dwa ważne etapy:
a) rozwój w jaju błon płodowych, które umożliwiły rozprzestrzenienie się na lądzie:
owodnia - otacza czły zarodek i jest wypełniona płynem surowiczym, w którym pogrążony jest rozwijajacy się organizm,
kosmówka - zabezpiecza przemianę gazową zarodka i dostarcza mu substancji odżywczych,
omocznia - zbiera produkty przemiany materii zarodka; u ssaków stanowi część łożyska - specjalnego organu wiążącego zarodek z organizmem matki,
Owodniowce - kręgowce posiadające błony płodowe (gady, ptaki, ssaki),
Bezowodniowce - kręgowce nie posiadające błon płodowych (ryby, płazy),
- rozwój płodu w macicy, odżywiajacego się kosztem organizmu matki (przez łożysko), co pozwoliło ssakom stać się grupą panującą, która wyparła gady,
ptaki - przystosowane do składania dużych jaj z grubymi skorupami (przejawia się to w zaniku prawego jajnika i jajowodu, oraz rozwoju w macicy gruczołów skorupkowych i białkowych),
Komórki jajowe wytwarzane w jajnikach uwalniają się do jamy ciała i nastepnie przechodzą do jajowodu. Zaplemnienie może być zewnętrzne (kręgowce wodne i płazy) lub wewnetrzne (gady, ptaki, ssaki).
Układ wydzielania wewnętrznego - (układ dokrewny) - składa się z gruczołów dokrewnych i tkanek wydzielających hormony.
Układ ten pomaga w regulacji wielu procesów metabolicznych oraz procesów wzrostu i reprodukcji. Hormony dostarczane są do tkanek docelowych za pośrednictwem krwi systemu naczyń krwionośnych