WYKŁAD 3
25.X.05
METAZOA- WIELOKOMÓRKOWCE
Protozoa
|
Metazoa
|
Podział systematyczny Metazoa:
Podkrólestwo: Protometazoa
Typ: Placozoa
Podkróleswto: Elemetazoa (Histozoa)- tkankowce
Coelenterata- jamochłony
Typ: Cnidara- parzydełkowce
Gromada: Hydrozoa- stułbiopławy
Scyphozoa- krążkopławy
Typ: Ctenophora- żebropławy
Typ: Mesozoa
PARAZOA- PRZEDTKANKOWCE
Porifera- Gąbki:
Organizmy zbudowane z zespołów komórek (nie tworzą tkanek)- zależnie od potrzeby w określonym czasie tworzą grupy komórek spełniające pokreślone funkcje życiowe:
Okrywające
Odżywcze
Podporowe
Rozrodcze
W ich rozwoju występuje uwarstwienie, lecz nie ma ono charakteru listków zarodkowych
Ektoderma
Endoderma
Mezoderma
Wykształcają szkielet wewnętrzny (igły mineralne i włókna sponginowe)
Znane są z utworów prekambijskich, żyją też obecnie, prowadzą osiadły tryb życia
Komórki mogą przemieszczać się między warstwami
Występowanie:
Wody przybrzeżne mórz, w górnej części szelfu kontynentalnego
Poniżej 1500m. Zanikają, tylko nieliczne występują do głębokości 6000m (abasal)
Zasiedlają strefę umiarkowaną i tropikalną
Unikają wód słonawych (w Morzu Barentsa występuje 150 gatunków, w Morzu Czarnym 30 a w Bałtyku brak)
Nieliczne występują w wodach słodkich (Spongilla sp)
Formy osiadłe
Wymagają skalistego brzegu
Osadzają się na muszlach mięczaków, koralowców itp.
Najwięcej gatunków występuję w spokojnych wodach przybrzeżnych
Występują też gatunki planktonowe (drobne formy planktoniczne z promiennymi wypustkami)
Żyją ok. 1-2 lata (są też formy długowieczne- do 50 lat, Hippospongia communis o średnicy 1m)
Znaczenie gospodarcze:
Używane w celach higienicznych i technice polerowania
W Zatoce Biskajskiej, gdzie masowo występują, stosowane jako nawóz
W przemyśle farmaceutycznym ( w nadczynności tarczycy bo mają jod)
Budowa morfologiczna:
Pierwotne formy- postać workowata z licznymi otworami (pori)
Wewnętrzna jama- spongocel
Jama otwiera się szczytowym otworem wyrzutowym- osculum
U wielu form zatraca się symetria promienista
Występują elementy szkieletu wewnętrznego- igły (spiculae) włókna sponginowe
Wielkość 10-15 mm - 1-2 m
Są typy askon, sykon i leukon
Budowa anatomiczna:
Podstawowym elementem budowy jest mezoglea
Jest to „tkanka” wypełniająca przestrzeń między elementami szkieletowymi
Mezoglea jest wytworem komórek- kolenocytów
Ma budowę włóknistą
Dwie warstwy mezoglei
Ektomezoglea
Endomezoglea
Charakterystyczną cechą gąbek są komórki archeocyty
Komórki o dużym potencjale biologicznym
Odtwarzają one wszystkie typy komórek
Najnowsze badania wskazują, że występuje 12 typów komórek:
Amebocyty- właściwości troficzne i transportowe
Testocyty- komórki gromadzące pokarm (glikoproteiny, lipoproteiny)
Chromocyty- komórki barwnikowe
Pinakocyty- komórki okrywowe (pinakoderma)
Porocyty
Choanocyty (komórki kołnierzykowe)- komórki trawienne
Układ czuciowy:
Występują komórki nerwowe
Komórki wrzecionowate lub wielobiegunowe z grubymi wypustkami
Można wyróżnić akson i dendryt
Komórki te łączą mezogleę z choanocytami
Stwierdzono występowanie acetylochoiny oraz cholinestazy
Komórki nerwowe są rozproszone tworząc tzw. układ mononeuryczny
Kurczliwość i elementy szkieletowe:
Stwierdza się ruch spikul wokół osculum
Występują wrzecionowate komórki kurczliwe- higocyty
Szkielet wewnętrzny budują komórki
Skleryty (igły- spiculae)
Jednoosiowe
Wieloosiowe
Komórki szkieletu są wytworem skleroblastów
Są one wytworzone
Substancji wapnia: kalcytu
Substancji krzemionkowych: opal lub uwodniona krzemionka
mogą też zawierać inkluzje metaliczne- sód, magnez, bar
u gąbek sponginowych elementy mineralne są zatopione w sponginie (zawiera jod)
Kolonie gąbek:
Znaczna większość gąbek to kolonie
Osculum wyznacza jednego osobnika
Obserwuje się proces zlewania osobników- dzięki czemu powstaje nowy osobnik
Wielu autorów sądzi, że kolonia jest jednym osobnikiem
Rozmnażanie:
Rozmnażanie bezpłciowe
Tworzą się stolony na drodze pączkowania wewnętrznego
Powstają czasowe ciała redykcyjne
Powstają ciała przetrwalnikowe (gemmule i soryty)
Gemmule występują w okresie zimowym u gatunków klimatu umiarkowanego (tworzone są w mezoglei, dzięki działaniu archeocytów)
Rozmnażanie płciowe
Komórki płciowe żeńskie powstają z tokocytów (archeocyty rozrodcze)
Plemniki powstają z choanocytów
Występuje zapłodnienie zewnętrzne
Za zapłodnionego jaja tworzą się larwy- parenchymule
Celoblastula
Amfiblastula
U gąbek stwierdza się w rozwoju tzw. Zjawisko odwrócenia warstw
EUMETAZOA- TKANKOWCE
Typ: PLACOZOA
Wielokomórkowce pośrednie- tkankowce niedoskonałe
Podkrólestwo: Metazoa- Prometazoa
Organizmy dwuwarstwowe o charakterze pośrednim między pierwotniakami (Apicomplexa) i tkankowcami (Metazoa)
Górna warstwa (ektoderma)- płaskie komórki tworzące płaski orzęsiony nabłonek
Dolna warstwa (entoderma)
Komórki cylindryczne zaopatrzone w biczyk posiadają obszerne wakuole, które mogą zawierać materiał odżywczy
Między warstwami znajduje się wąska przestrzeń
Wypełniona jest włóknistymi i gwiaździstymi komórkami, które tworzą rodzaj siatki
Często spotyka się też symbiotyczne bakterie
Są to zwierzęta bezjamowe i bezjelitowe, ale o wyraźnej strukturze tkankowej
Pokarm pobierają wprost z podłoża
Nie stwierdzono fagocytozy
Tworzą komory trawienne (uwypuklenie komórek, które otaczają grupkę pierwotniaków)
Rozmnażanie przez podział
Wytwarzają pączki o średnicy 90-120 μm
Powstają z nich bardzo małe osobniki
Rozmnażanie płciowe nie jest znane
Stwierdzono duże komórki jajowe, nie znane są plemniki i zapłodnienie
Nie stwierdzono jakichkolwiek narządów
Systematyka:
Typ: Placozoa
Gromada: Trichoplacidae
Rodzaj: Trichoplex
Trichoplex adhaerans
Mikroskopijny organizm
Występuje w strefie litoralnej
Kosmopolita stref ciepłych mórz
Rodzaj: Trechoplex
Trechoplex reptans
Ruchliwy drobny organizm 0,5-2 mm stale zmienia swoje kształty, ruchy amebowe
Gatunek śródziemnomorski
MESOZOA- MORULOIDEA
Opisano 50 gatunków
Organizmy wyłącznie pasożytnicze
Silnie uwstecznione płazińce Platyhelminthes
Zalicza się do tej grupy zwierzęta o poziomie organizacji moruli
Ciało ich jest zbudowane z :
Warstwy komórek (warstwa somatyczna)
Kilku komórek generatywnych centralnie zlokalizowanych
EUMETAZOA (HISTOZOA)- Tkankowce właściwe
Koncepcje filogenetyczne:
Haeckel (1872)- teoria gastrei
Tkankowce wywodzą się od kulistej kolonii wiciowców typu Volvox (blastula)
W procesie tzw. inwaginacji następuje wpuklenie kuli (blastuli)co powoduje zróżnicowanie fizjologiczne i embrionalne- drugi listek zarodkowy- gastrula i prajelito
Miecznikow (1886)- teoria parenchymuli
Pratkankowce wywodzą się od hipotetycznej dwuwarstwowej parenchymuli
Jägersen (1955)- teoria bilaterogastrei
Blastea Haeckla przechodzi od życia dennego, spłaszcza się, procesy fagocytozy występują tylko po stronie brzusznej, następuje inwaginacja
Hadżi (1963)- teoria celularyzacji Ciliata
U wielojądrowych Ciliata następuje celularyzacjia wielojądrowych orzęsków oraz rozpad na poszczególne terytoria komórkowe (pratkanki)
Powstają prawirki Turbelaria
Tkankowce:
Ponad 1 000 000 opisanych gatunków
Charakterystyka
Zwierzęta wielokomórkowe
Ciało złożone z minimum dwóch warstw
W wyniku ewolucji następuje różnicowanie się komórek
Wyróżnia się zawsze komórki somatyczne i rozrodcze
Rozwój zarodkowy tkankowców:
Zapłodnienie lub dzieworodnie rozwijające się jajo
I okres rozwoju zarodkowego- bruzdkowanie
Komórka jajowa dzieli się -blastomery
Kilka typów bruzdkowania zależnych od budowy jaja
II okres rozwoju zarodkowego- blastula
Nie zawsze u blastuli powstaje blastocel
III okres rozwoju zarodkowego- gastrula
Tworzą się dwa listki zarodkowe- ektoderma i endoderma
Między endodermą tworzy się gastrocel- prajelito, które otwiera się pragębą
Między ektodermą i endodermą powstaje pierwotna jama ciała
Gastrulacja zachodzi w wyniku procesu
Inwaginacji
Inigracji
Delaminacji
Epibolii
IV okres rozwoju zarodkowego- trzeciego listka zarodkowego
Na drodze wpuklenia entodermy powstają worki celomatyczne mezodermalne z wtórną jamą ciała -> lancetnik
Z ektodermy powstaje pierwotny woreczek mezodermalny -> gady
Z dwóch mezoblastów powstaje mezoderma -> pierścienice
V okres rozwojowy zarodka -histogeneza
W wyniku proliferacji (namnażania się) komórek oraz procesu fałdowania powstają związki narządów
Następuje różnicowanie się komórki i powstają tkanki
Tkanki:
Nabłonkowe
Łączne
kostna i chrzęstna)
Nerwowe
mięśniowe
ZOOLOGIA- WYKŁAD
10