WYKŁAD 9

13.XII.05

PENTASTOMIDA

Budowa anatomiczna:

• Pokrycie ciała

• Wór powłokowo-mięśniowy z mięśniami poprzecznie prążkowanymi

• Okrężne mięśnie ułożone metamerycznie

• Oskórek zawiera chitynę, okresowo linieje

Układ nerwowy i narządy zmysłu:

• U prymitywniejszych gatunków

• parzyste zwoje mózgowe

• obrączka okołoprzełykowa

• brzuszny pień nerwowy

• u innych gatunków

• koncentracja masy nerwowej

• brak zwojów mózgowych od obrączki okołoprzełykowej odchodzą nerwy boczne

• występują tylko pojedyncze komórki czuciowe z przodu ciała

brak układu:

• oddechowego

• krwionośnego

• wydalniczego

układ pokarmowy

• jama gębowa→ przedgardziel→ umięśniona gardziel→ przełyk→ rurowate jelito→ jelito tylne (uchodzące na końcu ciała)

• gardziel i jelito środkowe wyściełane mikrokosmkami (inne części wysłane oskórkiem)

• pobierają pokarm płynny

• gruczoły wydzielające soki lityczne z ujściem w kieszonkach

jama ciała

• celoma wyściełana nabłonkiem, podzielona krezkami

• układ pokarmowy zawieszony na krezce

układ rozrodczy

• rozdzielnopłciowe, samice większe

• jajnik nieparzysty, rzadko parzysty, połączony z macicą i pochwą uchodzącą przed odbytem

• jądra parzyste, nasieniowody łączą się z wore4czkiem nasiennym

• 2 torebki prąciowe i 2 prącia otwierające się gonoporem

rozmnażanie

• zapłodnienie zewnętrzne

• samice bytujące w układzie oddechowym składają do kilku milionów jaj, które wydostają się ze śluzem jamą nosową

• zarażenie żywiciela pośredniego przez usta, z jaj wylęgają się larwy, które otarbiają się w wątrobie, mięśniach płuc żywiciela- kilkakrotnie linieją

• po zjedzeniu przez żywiciela ostatecznego larwy wędrują przez układ pokarmowy do przełyku i płuc, gdzie dojrzewają płciowo

Filogeneza:

• Brak szczątków kopalnych

• Podobieństwo do pierścienic

• Wór powłokowo-mięśniowy

• Podobieństwo układu nerwowego

• Podobieństwo do niższych skorupiaków (splewki)

• Budowa plemników

• Kikutowate odnóża larw podobne do odnóży larw splewki

• Jest to wyspecjalizowana grupa pasożytnicza, która wyodrębniła się z linii ewolucyjnej prowadzącej do stawonogów

TARDIGRADA- NIESPORCZAKI

Coelomata

Protostomia

Występowanie

• Zwierzęta wolnożyjące- pospolicie występujące w różnym środowiskach wodnych i lądowych, także w gorących źródłach

• Komensale małży, ślimaków lądowych i równonogów (skrzela, jama płaszczowa)

• Pasożyty pąkli i strzykw

• W mchu występuje do 300 000/m² lub w glebie do 2 mln/m²

• Okresowo mogą wysychać, zapadać w stan anabiozy lub kryptobiozy

• Mają zdolność do ensystacji- przeżywają dziesiątki lat (120 lat) w stanie czynnym żyją kilka tygodni lub miesięcy

• 4 000 gatunków

• w stanie kryptobiozy przeżywają temperaturę 149°C do -272°C

Budowa morfologiczna

• Długość: 0,1-0,05 mm (max. 1,7 mm)

• Ciało krótkie, owalne, spłaszczone brzusznie

• Głowa i tułów, 3 lub 4 pary odnóży lokomocyjnych (jednogałęziste uwypuklenia ściany ciała, nie członowate, zakończone pazurkami)

Budowa anatomiczna:

Pokrycie ciała

• Ciało pokryte 7-warstwowym oskórkiem (chityna, wielocukry, białka ,lipidy) wytwarzany przez nabłonek

• Oskórek często podzielony na płytki grzbietową, brzuszną i boczne

• Brak wora powłokowo- mięśniowego

• Mięsnie poprzecznie prążkowane lub gładkie podzielone na zespoły

Układ nerwowy i narządy zmysłu

• Budowa metameryczna

• Mózg zbudowany z 2 lub 3 płatów połączony konektywami ze zwojami podprzełykowymi

• Pnie nerwowe połączone z dwoma brzusznymi pniami nerwowymi z czteroma pniami zwojów

• Parzyste oczka 5-komórkowe z barwnikiem czerwonym i czarnym

• Liczne włoski i szczecinki czuciowe

• 2 długie szczeciny z przodu ciała- organy dotykowe i zmysłu chemicznego

brak:

• układu oddechowego

• układu krwionośnego

układ pokarmowy

• jelito przednie i tylne wysłane oskórkiem

• w jamie gębowej występuje długi wysuwany sztylecik oraz ujścia gruczołów ślinowych

• umięśniona gardziel przechodzi w przełyk w obszerny żołądek z mikrokosmkami

• z jelitem środkowym niesporczaków łączą się 4 gruczołowe wyrostki (podobne do cewek Malphigie'go) pełniące funkcję osmoregulacyjne (?)

• jelito tylne zakończone otworem odbytowym albo kloaką

• odżywiają się sokami roślin, bakteriami, glonami, nicieniami

jama ciała:

• miksocel

• celoma ograniczona od jamy gonad (gonocel)

układ wydalniczy:

• zbędne i szkodliwe metabolity wydalone są poprzez linienie

układ rozrodczy

• rozdzielnopłciowe i dzieworodne

• gonady żeńskie nieparzyste, gonodukty (przewody wyprowadzające gamety) parzyste lub nieparzyste

• gonopor (otwór płciowy) nieparzysty, otwiera się do kloaki

• u samców gonopor otwiera się przed odbytem

rozmnażanie i rozwój

• rozdzielnopłciowe, rzadko partenogenetyczne

• jaja składane są do zrzuconej wylinki

• w rozwoju zarodkowym powstaje 5 par woreczków celomatycznych ułożonych metamerycznie

• w wyniku ontogenezy woreczki celomy łączą się z blastocelamii tworzy się miksocel

Filogeneza:

• Podobieństwo do nicieni

• Uwypuklenia jelita środkowego są homologami gruczołów renalnych nicieni

• Podobieństwo do brzuchorzęsków

• Podobne pewne właściwości gardzieli

• Podobieństwo do pierścieni

• Metameria układu nerwowego

• Podobieństwo do stawonogów

• Oskórek

• Brak wora powłokowo- mięśniowego

• Brak nabłonków orzęsionych

• Miksocel

• Podobieństwop do wtórogębowców

• Powstawanie worków celomatycznych przez enterocelię

ONYCHOPHORA- PAZURNICE/ PRATCHAWCE (Protracheata)

Występowanie:

• Rozmieszczanie geograficzne o charakterze reliktowym

• Występowanie w strefie podzwrotnikowej: Indie, Tybet, Środkowa i Południowa Ameryka, Nowa Zelandia, Australia

• Wilgotne, tropikalne lasy, ściółka nad potokami, w jaskiniach

• Odporne na susze i niskie temperatury (mogą przeżywać 4-5 tygodni pod śniegiem)

• Odżywiają się materią organiczną, drobnymi bezkręgowcami, polują nocą

• Osobniki żyją kilka lat

Budowa morfologiczna

• Niewielkie bezkręgowce 1,5- 15 cm

• Ciało robakowate, cylindryczne, pokryte licznymi brodawkami

• Można wyróżnić głowę i tułów

• Głowa słabo wydzielona

• parzyste pierścieniowate czułki

• Brodawki gębowe (produkują lepki śluz)

• Tzw. żuwaczki (I para odnóży)

• Tułów wyposażony w parzyste odnóża typu lobopodiów (14-43 pary)

• Lobopodia- uwypuklenie ściany ciała, nie członowane, z uchyłkami hemocelu, zakończone oskórkowymi pazurkami, jednogałęziste

Budowa anatomiczna:

Pokrycie ciała

• Oskórek zawiera chitynę, jest elastyczny, porowaty i przepuszcza wodę

• Oskórek linieje przez całe życie osobnika (nawet co 2 tygodnie)

• Oskórek jednolity, nie podzielony na skleryty

• Mięśnie poprzeczne, skośne i podłużne

• Część mięśni poprzecznie- prążkowanych

Układ nerwowy i narządy zmysłowe

• Parzyste zwoje mózgowe

• 2 pnie nerwowe brzuszne- szeroko rozstawione

• brak obrączki okołoprzełykowej i zwojów podprzełykowych

• na głowie parzyste oczy z oskórkową soczewką i rogówkami

• komórki czuciowe na brodawkach

jama ciała

• jama ciała- hemocel poprzegradzany przegrodami tkanki łącznej

• celoma zredukowana do jamy gonad

układ pokarmowy

• jelito podzielone na 3 odcinki

• w gardzieli są żuwaczki i gruczoły ślinowe

• częściowe trawienie zewnętrzne

• żywią się substancją organiczną i drobnymi bezkręgowcami

układ oddechowy

• oddychają tchawkami

• przetchlinki nie rozmieszczone regularnie

układ krwionośny

• długie serce i zatoka okołosercowa z ostiami

• brak naczyń krwionośnych

• krew bezbarwna

układ wydalniczy

• metanefrydia metamerycznie ułożone z orzęsionymi kanalikami

układ rozrodczy

• rozdzielnopłciowość, dymorfizm płciowy (samice pozbawione 1 pary odnóży)

• ostatnia para metanefrydiów przekształcona w jajowody i macice lub jajowody

• samce produkują spermatofory

Filogeneza:

• Nawiązują do pierścienic

• Wór powłokowo- mięśniowy

• Oczy kubkowe

• Celoma z przewagą mięśni gładkich

• Występują nabłonki orzęsione

• Segmentacja zewnętrzna (odnóża) i wewnętrzna (nefrydia)

• Nawiązują do stawonogów

• Budowa oskórka

• Tchawki

• Hemocel

• Układ krwionośny otwarty

• Nawiązuje do płazińców

• Lobopodia i układ nerwowy

Dawniej twierdzono, że są ścieżką ewolucyjną do stawonogów. Obecnie uważa się, że jest to grupa konserwatywna, ślepe odgałęzienie linii prowadzącej do wijów

ARTHROPODA- STAWONOGI

Coelomata

Protostomia

Ogólna charakterystyka

• Występowanie

• Znanych jest obecnie 1,5 mln gatunków

• Są to organizmy morskie, słodkowodne i lądowe, wolnożyjące i pasożytnicze, komensale i symbionty

• Osobniki diapauzujące mogą znosić ekstremalne warunki (-240°C- 104°C)

• Zróżnicowana długość życia (od 1 dnia- jętki, do 35 lat- kraby, korniki)

Cechy charakterystyczne

• Długość organizmu zróżnicowana- od 0,5 mm współczesne do 3m kopalne stawonogi

• Heteronimiczna budowa ciała

• Połączenie segmentów w tagmy

• Członowanie parzyste odnóży

• Przednie pary przekształciły się w aparat gębowy

Szkielet zewnętrzny

• Stanowi ochronę zewnętrzną miękkich części ciała

• Przyczep dla mięśni (zginaczy i prostowników)

• Zbudowany z płytek zestawionych ruchomo

• Występują zróżnicowane zespoły mięśni poprzecznie- prążkowanych

• Wykształcony hemocel

Układ krwionośny

• Otwarty

• Sercem jest grzbietowe naczynie krwionośne z ostiami

• Brak nabłonków orzęsionych

• Zwierzęta rozdzielnopłciowe, rzadko dzieworodne

• Złożony rozwój osobniczy- występują larwy

• Wzrostowi towarzyszy linienie

Głowa (cephalon)

• Powstała w wyniku cefalizacji- zespolenia przednich segmentów

• 6 segmentów- skorupiaki i tchawkodyszne

• 3 segmenty- szczękoczułkowce

• segmenty są silnie zrośnięte- efekt wczesnej ewolucji

• z przodu znajduje się tzw. przedni płat głowowy (acron)- para oczu

• z pozostałymi segmentami powiązane są pary odnóży

• otwór gębowy znajduje się ma stronie brzusznej głowy

• w głowie znajduje się centralny ośrodek nerwowy

• zwój mózgowy, obrączka okołoprzełykowa, zwoje podprzełykowe

• narządy zmysłowe: wzroku, dotyku, smaku

tułów (tarsus):

• w toku ewolucji powstał jako druga tagma

• zbudowana z ustalonej liczby segmentów np. z 3 u owada

• pełni funkcje lokomotoryczne

• u wijów także funkcje wegetatywne

odwłok (abdomen)

• ewolucyjnie wykształcił się najpóźniej

• liczba segmentów charakterystyczna dla grupy

• u szczękoczułkowców zbudowany 2 tagm (mesosomy i metasomy)

• pełni funkcje wegetatywne

• zawiera układ pokarmowy, rozrodczy i krwionośny

• u części skorupiaków pełni funkcje lokomotoryczne

• u innych stawonogów odnóża się nie wykształciły lub w formie szczątkowej pełnią inne funkcje- np. czuciowe

Głowotułów:

• u skorupiaków składa się z tagmy głowowej i części segmentów tułowia- cephalothorax

• u szczękoczułkowców składa się z tagmy głowowej i tułowiowej- prosoma

ZOOLOGIA - WYKŁAD

55

---