48.a) Przedstaw podstawowe założenia epikureizmu.
b) Wskaż na podstawowe różnice między realizmem a idealizmem. Podaj stosowne przykłady.
Było on synem obywatela ateńskiego. Urodził się na wyspie Samos w r. 342 lub 341 p.n.e. Szczycił się on tym, że był zupełnym samoukiem. Tradycja jednak głosi, iż ojciec był jego nauczycielem szkolnym i wymienia on imiona filozofów, pod których kierownictwem Epikur studiował systemy Demokryta i Platona. Styl jego pism, zupełnie pozbawiony polotu, a także pogarda dla wyższych form wykształcenia oraz nieuctwo w wielu kwestiach każe nam jednak podejrzewać, iż jego wczesna edukacja nie była zbyt gruntowna.
Po kilku latach pracy nauczycielskiej przeniósł się w końcu do Aten, gdzie nabył ogród, który jako słynny ogród Epikura miał w historii filozofii zając miejsce obok Akademii platońskiej i Liceum arystotelesowskiego. Tam zaczął on wykładać swój system i zbierać koło siebie uczniów. To właśnie w tym „ogrodzie myśli” spędził on resztę swojego życia. Nie tylko nauczał, ale także bardzo dużo pisał. Niestety do naszych czasów dotrwały zaledwie urywki jego dzieła, i to przeważnie pozbawione większego znaczenia. W 270 r. p. n. e. zmarł na bolesną chorobę, która znosił ze spokojem i dzielnością.
Urok osobowości Epikura, jego miłe i przyjazne usposobienie, a także liberalny charakter jego etyki oraz pociechy, jakie nauka jego nie tylko obiecywała, ale rzeczywiście zdawała przynosić, wszystko to dało mu wielu bezpośrednich zwolenników. To zapewniło żywotność i moc przetrwania tej szkole , w późniejszych czasach ostro atakowanej ; tym się tłumaczy, iż pozostała niezmienna, póki nie skończyła się filozofia starożytna. Do najwyższego stopnia chwały doszedł epikureizm w Rzymie. Zdobył on sobie tutaj wielu uczniów, a także był natchnieniem do napisanie przez Lukrecjusza „De rerum natura” ( o naturze wszechrzeczy). Poemat ten stał się jednym z najpiękniejszych dzieł poetyckich w literaturze łacińskiej.
O samym Lukrecjuszu, mimo jego naczelnego ( obok Epikura) miejsca w dziejach tej sekty, wiemy niewiele. Urodził się na początku pierwszej dekady pierwszego stulecia p.n.e. Był on typowym samotnikiem, inwalidą, miewającym powtarzające się ataki szału, powodowane używaniem eliksirów miłosnych. W wieku lat 40 popełnił samobójstwo, pozostawiając po sobie prawie, ale jednak niezupełnie ukończony poemat. De rerum natura został po śmierci wydany przez Cycerona, którego to Lukrecjusz darzył ogromnym uwielbieniem. V księga tego dzieła jest poświecona rozwinięciu poglądów Epikura na pochodzenie życia, człowieka i społeczeństwa ludzkiego.
Etapy :
najpierw ziemia pokryła się roślinnością, potem z wilgoci i ciepła powstały zwierzęta
człowiek zrodził się z ziemi i początkowo wiódł żywot zwierzęcy. Był on całkowicie zdany na łaskę sił przyrody.
Po pewnym czasie człowiek zdobył władze nad ogniem, nauczył się gotować potrawy i robić odzież oraz szałasy mieszkalne.
Stopniowo też przetworzył nieartykułowane okrzyki w mowę.
Zaczął uprawiać rolę, hodowle, upowszechniano możność posługiwania się metalami.
Pojawiło się bogactwo materialne i zaczęto je kumulować.
Rozwijała się organizacja społeczna. W miarę czasu powstawały stosunki władzy.
Następnie pojawiła się muzyka, zabawy, rozrywki, pociąg do piękna.
Tak krok za krokiem ludzie przybliżali się do obecnego poziomu cywilizacyjnego, a państwo, a wraz z nim prawo i pojęcie sprawiedliwości powstało w drodze naturalnej ewolucji społecznej. Zdaniem epikurejczyków państwo to twór sztuczny, zorganizowany z myślą o osiągnięciu pewnego określonego celu.
Podstawowe założenia epikureizmu:
Epikureizm, filozofia zbawienia, miał pierwotnie zastąpić gasnącąa wiarę religijną i upadającą moralność tradycyjną zastępczą filozofią, opartą na rozumie i na sankcjach naturalnych. Celem jego było dać taki spokój, którego świat w ówczesnym swoim stanie dać nie mógł. Epikur chciał zapewnić ludziom szczęście. Dla innych rzeczy, takich jak spekulacja metafizyczna, sztuka, kultura, matematyka itd. nie miał ani zainteresowania, ani zrozumienia. Alfa i omega filozofii jest działalność praktyczna, a więc takie postępowanie, mówienie i myślenie, które człowiekowi daje najwięcej szczęścia.
W określeniu szczęścia Epikur poszedł w ślady Arystypa. Uznał przyjemność za cel sam w sobie, któremu wszystko inne, włączając cnotę, służyć musi jako środek. Utrzymywał on, że każda przyjemność ma ostatecznie charakter cielesny. Szczęście, zdaniem Epikura, polega na doznawaniu jak najwięcej przyjemności przez jak najdłuższy okres czasu. Ażeby zdobyć taką równowagę, często trzeba doznać pewnych cierpień, jeśli ma przyjść przyjemność, oraz rezygnować z takich uciech obecnych, jakie nie są zdolne wyrównać przykrości będącej ich wynikiem. Co więcej trzeba inteligencji i rozumowania, by porównać wagę przyjemności i przykrości, i odwrotnie, aby ustalić, co jest, a co nie jest warte wyrzeczenia.
Epikur nie zgadza się z Arystypem, rzecz jasna, we wszystkim. Ich drogi rozchodzą się, a znakiem na tym rozdrożu jest mocne stwierdzenie (Epikura),że największą ze wszystkich przyjemności jest ta, jaką daje zdrowe trawienie. Kiedy jest one najlepsze ?? Wtedy gdy, najmniej jesteśmy świadomi, że się ono odbywa. Na tym przykładzie najlepiej widać, czym tak naprawdę jest dla Epikura przyjemność. Tak jak przyjemność trawienia polega nie tyle na czymś pozytywnym, ile raczej na braku cierpienia, tak przyjemność w ogóle jest właśnie barkiem przykrości( cierpienia). Nie potrzeba szukać daleko, dlaczego tak ujmuje on sprawę. Przyjemności pozytywne przeżywa się tylko od czasu do czasu; nieraz długo trzeba czekać, by się przytrafiły. Przyjemność pozytywna, zwłaszcza gwałtowna, ma tendencje wyprowadzania z równowagi, wobec czego niejednokrotnie raczej niszczy szczęście, aniżeli do niego prowadzi. W przerwach pozostajemy w stanie, który nie jest ani pozytywnie przyjemny, ani tez przykry. Ale w rzeczywistości nie czujemy się w tych momentach nieszczęśliwi. Przeciwnie, jesteśmy zupełnie zadowoleni i to jest właśnie tzw. przyjemność w ogóle.
Trzy okresy życia człowieka:
Przyjemność
Neutralność
Ból i cierpienie.
Szczęście to rzecz odgrodzona i dobrze strzeżona, osiągalna przez oderwanie się od wszystkiego, co w istnieniu bywa szorstkie, niedogodne i kłopotliwe.
Przyjaźń ma wielką wagę dla szczęścia Uczniowie jego obowiązani byli nie tylko kochać się wzajemnie, ale także żywić przyjazne uczucia do wszystkich ludzi.
Człowiek mądry winien gardzić bogactwem, zaszczytami światowymi, autorytetem oraz poklaskiem tłumu.
Przyjemności, ujętej jako brak pożądania, fizycznego niedomagania i zaburzeń umysłowych, daje Epikur miano ataraksji, co można przetłumaczyć jako pogodę, a więc ukojenie ducha i ciała. Atrakcja oznacza spoczynek i równowagę organizmu, leży ona w zasięgu każdego człowieka i posiada wartość najwyższą. Atrakcja to życie na ustroniu, kontemplowanie, pielęgnowanie duchowości.
Ataraksja zagrożona jest przez religie, która jest zdaniem Epikura szkodliwa. Religii towarzyszy wątpienie( oparta jest na wierze, a nie wiedzy), które to jest doznaniem nieprzyjemnym i groźnym dla pokoju ducha, dlatego należy je odrzucać.
Śmierć jest rzeczą równie naturalna, jak życie. Zmarli nie wiedzą nic o grobie, ani o żałobie, ani lamencie płaczek. Po prostu śpią snem, z którego nic ich już nie zbudzi. Czemu więc mieli by uważać, że śmierć jest straszna?
Człowiek jest wolny. My sami, nie zaś Bóg czy też konieczność, jesteśmy przyczynami naszych czynów. Nikt nie może naruszyć naszej wolności. Jesteśmy panami własnych losów, nie ulegamy ani przeznaczeniu, ani też przypadkowi. Epikur, podobnie jak Demokryt, uważa, że bogowie mimo wszystko istnieją, gdyż pojawiają się w snach, ale żyją w oddaleniu i nie decydują o losach człowieka. Mieszkają oni w pogodnych przestrzeniach międzygwiezdnych, wiodąc tam szczęśliwe, beztroskie i dostatnie życie, o jakim człowiek marzy w swoich snach. Nie są oni wieczni, ale w porównaniu z naszym okresem życia byt ich jest wiecznotrwały.
Teoria poznania Epikura powstała pod wpływem cyrenaików oraz samego Demokryta.
Wrażenia zmysłowe są tym, czym są i nie można ich podawać w wątpliwość.
Powtarzanie się tych samych wyrażeń powoduje powstanie utrwalonego w pamięci obrazu, który nazywamy pojęciem.
Z pojęć rodzą się sądy. Prawdziwe są zaś te sądy, które odpowiadają zewnętrznemu światu.
Sprawiedliwość nie jest rzeczą stałą, lecz płyną. Zmienia się ona w zależności od czasu, miejsca i okoliczności.
Człowiek nie jest zły z natury - mądry człowiek unika zła i wystrzega się go.
b)
Podstawowa różnica polega na tym, że realizm uznaje różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, ze obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniającymi się, a idealizm uznaje pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną. Uznaje on obiektywne istnienie idei jako bytów samodzielnych i uważa byt materialny za wtórny w stosunku do świata idei. Idealizm w swojej skrajnej postaci odrzuca wręcz istnienie rzeczywistości materialnej i uznaje ją za złudzenie ( idealizm subiektywny).
Idealiści wierzą w dobro, piękno itd., a realiści w Boga (bogów) np. tomizm czy augustynizm
Trzeba tutaj wspomnieć, ze realizm i idealizm to dwa nurty transcendentalizmu. Transcendentaliści wierzą w istnienie pierwiastka poza naturalnego, czym różnią się od zwolenników naturalizmu.
Realiści uznają istnienie innych umysłów, a radykalni idealiści negują to istnienie, twierdząc, że jedynie ich umysł czy świadomość są realne.
Realiści stwierdzają rzeczywiste istnienie świata zewnętrznego, a idealiści negują je.
Skrajni realiści przyjmują, że w procesie poznania właściwości przed-miotów oraz zachodzące pomiędzy nimi stosunki zostają poznane w całej rozciągłości: Świat jest bowiem w rzeczywistości takim, jak się on nam przedstawia.
Z punktu widzenia idealistycznych teorii poznania, na prawdę istnieje tylko jedna duchowa rzeczywistość, a wszystkie nam znane i postrzegalne rzeczy stanowić mogą tylko obraz lub wyobrażenie tych pierwszych.
Więcej różnic nie jestem w stanie wypisać. Jeśli chodzi o przykłady to zupełnie nie wiem czego one maja tyczyć ??!!
49. a)Przedstaw podstawowe założenia filozofii Arystotelesa.
b) Przedstaw podstawowe różnice między racjonalizmem a empiryzmem.
Arystoteles urodził się w roku 384 p.n.e. w greckiej kolonii Stagirus u wybrzeży Tracji. Jego ojciec był nadwornym lekarzem macedońskiego króla.W wieku 17 lat Arystoteles został wysłany do Aten aby odebrać staranne wykształcenie w Akademii Platońskiej. W Akademii Arystoteles spędził w sumie 20 lat, w czasie których najpierw był studentem, potem asystentem Platona i w końcu samodzielnym wykładowcą. Po śmierci Platona był naturalnym pretendentem do objęcia pozycji rektora Akademii - jednak inni członkowie Akademii zdecydowali się wybrać na to stanowisko siostrzeńca Platona, ze względu na dużą rozbieżność wypracowanego przez Arystotelesa systemu filozoficznego z systemem Platona.Arystoteles następnie pracował jako nadworny lekarz i doradca Hermeasa, a po upadku Assos przeniósł się do Macedonii gdzie został osobistym nauczycielem Aleksandra III Macedońskiego. W służbie tej pozostawał przez 7 lat do przejęcia władzy przez Aleksandra, po czym wrócił do Aten. Aleksander do końca życia regularnie wymieniał listy z Arystotelesem, często słuchając jego rad.Arystoteles w Atenach założył własną, konkurencyjną do Akademii szkołę filozoficzną zwaną Liceum (łac. Lyceum, gr. Lykeion), która była wspierana przez Aleksandra Macedońskiego i wkrótce przyćmiła Akademię. Po śmierci Aleksandra i upadku pro-macedońskiego rządu w Atenach Ateńczycy zamknęli Liceum a sam Arystoteles musiał uciekać z miasta. Przeniósł się wtedy do miasta Chalcis na wyspie Eboea, gdzie po dwóch latach zmarł.
Podstawowe założenia filozoficzne Arystotelesa:
Teoria poznania
Osobiste doświadczenia z nauczaniem i leczeniem małych dzieci przekonały Arystotelesa, że wbrew temu co twierdził Platon, ludzie nie posiadają ukrytej pamięci idealnego świata, lecz cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia. Dla Arystotelesa teoria odkrywania owej ukrytej pamięci przez dyskursy dialektyczne była nieprawdziwa, a na poparcie swego stanowiska przywoływał fakt, że wprawny sofista potrafi przekonać niedoświadczonego ucznia niemal do wszystkiego.
Arystoteles stwierdził, że dużo rozsądniejsze jest przyjęcie, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych. Myśli jednak żyją później własnym życiem i część ludzkich rozumowań ulega rozmaitym wypaczeniom i dziwactwom.
Przyjmując to założenie Arystoteles doszedł do wniosku, że aby uporządkować ludzkie myśli i wykazać które z nich są adekwatne do rzeczywistości, a które nie, należy stworzyć naukę o samym myśleniu jako takim. Naukę tę nazwał logiką. Zdaniem Arystotelesa celem nauki jest wyprowadzenie stanu faktycznego z jego przyczyn.
Ten proces ma dwie możliwe formy:
wnioskowanie o szczególnych przypadkach ze znanej ogólnej reguły (dedukcja)
wnioskowanie o ogólnej regule ze znanych poszczególnych przypadków (indukcja)
Atomem logiki Arystotelesowskiej jest pojęcie, które odpowiada istniejącej w świecie rzeczywistym kategorii (rodzajowi). Pojęcie wprowadza definicja wskazująca nadrzędny rodzaj oraz różnicę gatunkową. Np. w definicji człowieka jako "istoty rozumnej" - "istota" jest nazwą nadrzędnej kategorii, a "rozumna" określa właściwość, która wyróżnia człowieka spośród innych istot.
Pojęcia są powiązane w zdania, czyli sądy, którym można przypisać prawdziwość lub fałsz. Sąd nie może być zarazem prawdziwy i fałszywy (zasada sprzeczności). Arystoteles przedstawił reguły wnioskowania, jako związku między różnymi sądami, a szczególnie teorię sylogizmów - związku dwóch zdań z trzecim. ( sylogizm to układ zdań ).
Arystoteles stworzył 4 podstawowe zasady poprawnego formułowania twierdzeń
Niezwykle ważną częścią logiki Arystotelesa są tzw. zasady „naukowego myślenia”.
tworzenie w oparciu o te założenia ścisłej teorii posługując się myśleniem dedukcyjnym
ostateczną weryfikacja teorii poprzez konfrontację wniosków z niej wynikających z faktami.
Metafizyka
Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. Uważał on, że idee nie przyczyniają się też w żaden sposób do poznawania innych rzeczy, ani do wyjaśniania ich istnienia, bo nie znajdują się w poszczególnych rzeczach, które w nich uczestniczą . Jego zdaniem istota rzeczy (substancja, ousia) zawiera się w niej samej.W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii - tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza. Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem. Tak więc znany nam z doświadczenia świat jest nierozerwalną kombinacją materii i idei-form.
Arystoteles przyczynił się do rozwoju teorii atomistycznej twierdząc, że cała materia składa się z tych samych ciągłych substancji pierwotnych
Hierarchia bytów to kolejna głośna koncepcja Arystotelesa. Koncepcja ta dobrze pasowała do ontologicznego wytłumaczenia zjawiska występowania hierarchiczności bytów. Hierarchiczność taką zauważał Arystoteles zwłaszcza w świecie ożywionym, gdzie istnieje ciąg stworzeń od najprostszych do najbardziej złożonych. Arystoteles tłumaczył tę hierarchię stopniem udziału formy i materii w danym jednostkowym bycie. Czym w danym bycie jest więcej formy (jest ona bardziej złożona) a mniej materii, tym zajmuje ona wyższe miejsce w hierarchii. I tak: byty nieożywione takie jak np. kamień zawierają w sobie bardzo dużo materii i mają przy tym bardzo prostą i nieruchomą formę. Rośliny mają bardziej złożoną formę, która podlega powolnym zmianom. Zwierzęta mają jeszcze bardziej złożoną formę, która daje im możliwość ruchu i reagowania na zmiany. Wreszcie ludzie posiadają bardzo złożoną formę zwaną duszą, która posiada unikalną cechę bycia świadomym o samej sobie.
Z połączenia tych ontologicznych założeń powstała teoria czterech przyczyn, jakie muszą być spełnione do zaistnienia danej rzeczy
przyczyna materialna - rzecz powstaje z materii
przyczyna formalna - powstaje przez ukształtowanie materii przez formy;
przyczyna sprawcza - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio;
przyczyna celowa- powstanie rzeczy musi służyć pewnemu celowi
Arystoteles rozważając pierwszą przyczynę (sprawczą) ruchu postulował istnienie ducha, który poruszałby światem, tak jak dusza porusza ciałem. Jako ostateczne źródło ruchu byłby nieruchomy (nieruchomu poruszyciel). Duch ten został utożsamiony z Bogiem, ale w odróżnieniu od istot znanych z wierzeń religijnych nie jest on czynnikiem aktywnym - nie ingeruje w dzieje świata. Jego zdolność poruszania wynika raczej z tego, że rzeczy kierowane tęsknotą dążą do niego jako do czystej formy.
Dusza stanowi w systemie Arystotelesa formę życia organicznego. Dusza ludzka (rozum, nous) stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Dusza jest jednak tylko formą materii, nierozerwalnie z nią związana. Dusza i ciało człowieka tworzą więc swoistą całość, a nie dwa oddzielne byty.
Arystoteles wyróżniał trzy części duszy, odpowiadające różnym poziomom organizacji życia:
dusza wegetatywna wiąże się z odżywianiem i rośnięciem; stanowi formę roślin, zwierząt i ludzi;
dusza zmysłowa czyni zdolnym do postrzegania i poruszania się; stanowi formę u zwierząt i ludzi;
rozum występujący wyłącznie u ludzi, który z kolei dzieli się na
rozum bierny, receptywny
rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę), jest nieśmiertelny.
Dusza ma swoją część irracjonalną (popędy) i racjonalną (sterowanie popędami, myślenie)-między tymi dwoma częściami duszy istnieje nieuniknione napięcie.
Etyka Arystotelesa wynikała w dużym stopniu z jego teorii bytu, ale także była wypracowana na drodze praktycznych obserwacji. Rozumiał on dobro i cnotę jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać, to wtedy jednostka ta osiągnie trwałe szczęście i cnotę.
Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego. Dobro zatem jest pojęciem subiektywnym i zależy od mnóstwa różnych czynników. Próba uszczęśliwiania wszystkich poprzez tworzenie idealnego państwa jest więc mrzonką, która w istocie może tylko wszystkich unieszczęśliwić (było to sprzeczne z poglądami Platona).
Arystoteles nie zgadzał się też ze zrównywaniem dobra z wiedzą o ideach. Jego osobiste doświadczenia z Akademii Platońskiej przekonały go, że nawet najmądrzejsi filozofowie nie są wolni od zwykłych ludzkich namiętności, a nawet zdarza się, że podlegają im silniej. Zgodnie ze swoją teorią duszy, Arystoteles twierdził, że każdy człowiek trwa w naturalnym konflikcie żądz cielesnych i racjonalnej ocenie sytuacji dostarczanej mu przez rozumną część jego duszy.
Z tego powodu cnota to stały proces przezwyciężania i kontrolowania żądz wymagający stałego wysiłku a nie coś co na trwałe można posiąść przez proste nabywanie wiedzy.
Moralność to zatem podążanie za nakazami rozumu, które mogą być albo wpojone przez wychowanie albo uzyskane na skutek własnych przemyśleń, co dla samej moralności jako takiej ma drugorzędne znaczenie. Stąd człowiek mądry, ale o słabej woli bywa często mniej cnotliwy od człowieka niewykształconego ale o silnej woli.
Arystoteles dokonał rozróżnienia cnót na:
cnoty dianoetyczne (intelektualne), które są skutkiem doświadczenia
Najważniejsze są dwie
rozsądek (phronesis). Rozsądek dotyczy ludzkich spraw, dba o zapewnienie człowiekowi zarówno dóbr duchowych jak i cielesnych. Przedmiotem i polem działania rozsądku są rzeczy zmienne i przemijające.
mądrość (sophia) Mądrość jest najwyższą z rodzajów wiedzy. Zajmuje się bytami wiecznymi i niezmiennymi
cnoty etyczne (moralne), które są skutkiem przyzwyczajenia.Cnoty etyczne mieszczą się w tzw. "złotym środku", między dwiema wadami (nadmiarem i niedostatkiem).Np. odwaga mieści się między zuchwalstwem i tchórzostwem. Żadna z cnót nie jest wrodzona, z natury jesteśmy tylko zdolni do ich nabywania, a rozwijamy je dzięki przyzwyczajeniu.
Z cnót etycznych najwyższa jest Sprawiedliwość:
rozdzielająca (słuszny podział dóbr)
wyrównująca (kompensację krzywd);
Arystoteles uważał, że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie żądz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż żądze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silnie zależnej od niego duszy swoje potrzeby. W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się "złotym środkiem", który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym. Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą "złotego środka" - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.
Wg Arystotelesa nie w każdym postępowaniu można odnaleźć "złoty środek", do takich czynów zalicza: cudzołóstwo, kradzież, morderstwo- tutaj nie ma średniej miary, są to czyny niegodziwe.
Z etyki logicznie wynikała już teoria państwa Arystotelesa. W tej dziedzinie Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym (zoon politikon) - jest stworzony do życia w państwie. Życie społeczne opiera się na najbardziej trwałej strukturze, jaką jest małżeństwo (więź pomiędzy kobietą a mężczyzną). Małżeństwo tworzy rodzinę, która nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, a zatem łączy się w kolonie rodzin (gminę wiejską), a następnie w polis (państwo), które jest wspólnotą pełną, samowystarczalną.
b)
Racjonalizm uznaje prymat refleksji i rozumu nad doświadczeniem, a więc przeciwstawia się empiryzmowi. W swych różnych postaciach racjonalizm albo całkowicie z doświadczenia rezygnuje, albo przyznaje mu wtórną rolę w procesie poznania.
Różnice między empiryzmem a racjonalizmem uwypuklają się w odpowiedziach na pytania o możliwość wiedzy wrodzonej, bierność i aktywność poznawczą człowieka, jego wolę. Jakkolwiek rozstrzygnięcia nie zawsze są biegunowo przeciwstawne, to zawsze obserwujemy zupełnie inny sposób argumentacji. Racjonalizm angażuje takie narzędzia jak dedukcja i doświadczenie wewnętrzne, zaś empiryzm - indukcję, obserwację, eksperyment.
Skrajny racjonalizm to stanowisko utrzymuje, że istnieją tylko czyste prawdy rozumu, zaś skrajny empiryzm głosi, że istnieją tylko czyste prawdy faktu.
Dla empiryków są doznania (treści) zmysłowe jedynym, a co najmniej podstawowym, źródłem wszelkiego poznania. Rozum może je co najwyżej porządkować lub uogólniać
Z punktu widzenia empiryzmu, powinna nauka przechodzić od obserwacji do teorii zgodnie z zasadami indukcjonizmu: najpierw należy poddać interesujące nas zjawiska dokładnej obserwacji i dokonać ich pomiaru. Dopiero teraz można próbować otrzymane rezultaty ująć w postaci - mniej lub bardziej ogólnej - teorii.
Z punktu widzenia racjonalizmu powinny wszystkie teorie podlegać kontroli zgodnie z zasadami dedukcji: ponieważ nie ma żadnych doświadczeń, które byłyby całkowicie niezależne od wcześniej przyjętych założeń teoretycznych, powinna teoria - w każdym przypadku - wyprzedzać wszelkie badania, ona właśnie powinna je inicjować oraz ukierunkować. W szczególności zaś, przed podjęciem i wykonaniem badań, należy na podstawie przyjętej teorii dokonać określonych przewidywań, a następnie porównać je oraz poddać kontroli na podstawie uzyskanych wyników badań empirycznych.