Prawo ubezpieczeń gospodarczych i jego źródła. Prawo ubezpieczeń gospodarczych tworzą przede wszystkim normy prawne regulujące powstawanie i funkcjonowanie podmiotów występujących na rynku ubezpieczeniowym, oraz regulujące instytucję umowy ubezpieczenia i powstałego z niej stosunku ubezpieczeniowego. Ochronną regulację z zakresu prawa ubezpieczeń stanowią przepisy karne dotyczące przestępstw ubezpieczeniowych. Prawo ubezpieczeń zaliczane jest do tzw. kompleksowych gałęzi prawa. Przepisy prawa ubezpieczeń gospodarczych pochodzą z kilku podstawowych gałęzi prawa, gdzie znaczące miejsce zajmują przepisy prawa cywilnego, a obok nich także uregulowania, które zaliczane są do prawa konstytucyjnego, administracyjnego, finansowego, procesowego czy prawa karnego.
2. Działalność ubezpieczeniowa jako działalność gospodarcza. Działalność ubezpieczeniowa jest szczególnym rodzajem działalności gospodarczej, która może być prowadzona wyłącznie przez Zakład Ubezpieczeń. Jest ona dział. gosp., gdy prowadzi ją ubezpieczeniowa spółka akcyjna. Przez działalność ubezpieczeniową rozumie się wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych.
Czynnościami ubezpieczeniowymi są:
1) zawieranie umów ubezpieczenia, umów reasekuracji oraz umów gwarancji ubezpieczeniowych bądź zlecanie ich zawierania uprawnionym pośrednikom ubezpieczeniowym w rozumieniu przepisów o pośrednictwie ubezpieczeniowym,
wypłacanie ustalonych odszkodowań i innych należnych uprawnionym świadczeń z tytułu umów,
przejmowanie i zbywanie przedmiotów lub praw nabytych przez zakład ubezpieczeń w związku
wykonywaniem umowy ubezpieczenia lub umowy gwarancji ubezpieczeniowej,
4) ustanawianie w drodze czynności cywilnoprawnych zabezpieczeń rzeczowych lub osobistych, jeśli są one bezpośrednio związane z zawieraniem umów.
Czynnościami ubezpieczeniowymi są również:
1) ocena ryzyka w ubezpieczeniach majątkowych i osobowych oraz umowach gwarancji ubezpieczeniowych,
2) ustalenie wartości przedmiotu ubezpieczenia,
3) ustalenie składek i prowizji ubezpieczeniowych należnych z tytułu zawieranych umów oraz ich egzekwowanie,
4) kontrola przestrzegania przez ubezpieczających zastrzeżonych w umowie bądź ogólnych warunkach ubezpieczeń obowiązków i zasad bezpieczeństwa odnoszących się do przedmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową,
5) ustalenie przyczyn i okoliczności wypadków ubezpieczeniowych,
6) ustalenie wysokości szkód i rozmiaru odszkodowań oraz innych świadczeń należnych uprawnionym z umów ubezpieczenia lub umów gwarancji ubezpieczeniowych,
7) prowadzenie postępowań regresowych,
8) marketing i reklama w zakresie świadczonych usług ubezpieczeniowych,
9) lokowanie środków zakładów ubezpieczeń,
10) inne czynności przewidziane na mocy innych ustaw.
Jako czynności ubezpieczeniowe traktuje się także czynności zapobiegania powstawaniu bądź zmniejszeniu skutków wypadków ubezpieczeniowych, jeżeli są one wykonywane przez zakłady ubezpieczeń.
5. Stosunek ubezpieczenia. W efekcie zawarcia umowy ubezpieczenia powstaje stosunek ubezpieczenia, który wiąże zakład ubezpieczeń z ubezpieczonym. Prawny stosunek ubezpieczenia jest rodzajem stosunku zobowiązaniowego, w który jego strony są powiązane ze sobą wzajemnymi prawami i obowiązkami o charakterze majątkowym (oświadczenia woli, przepisy prawne, ogólne warunki ubezpieczenia). Można stwierdzić, że umowa ubezpieczenia jest zawierana w celu nawiązania stosunku ubezpieczenia.
Ogólne warunki ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń obowiązany jest podać w dokumencie ubezpieczenia tekst ogólnych warunków ubezpieczenia, na których podstawie umowa została zawarta. Jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia były ogłoszone lub wyłożone do publicznej wiadomości, zakład ubezpieczeń może w dokumencie ubezpieczenia bądź tylko powołać się na ogólne warunki, bądź też zamieścić w umowie wyciąg z tych warunków zawierający najbardziej istotne ich postanowienia, podając, gdzie warunki te zostały ogłoszone lub wyłożone do publicznej wiadomości.
Udział własny, franszyza integralna, franszyza redukcyjna. Odszkodowanie może być zmniejszone w przypadku: udziału własnego, franszyzy integralnej i franszyzy redukcyjnej.
Udział własny - zawierając umowę ubezpieczenia, Zakład Ubezpieczeń pyta o określenie ubezpieczenia udziału własnego, wówczas odszkodowanie wypłacone jest o 10% lub 20% umniejszone.
Franszyza integralna (warunkowa, względna) - jest to wysokość szkody przy której Zakład Ubezpieczeń nie wypłaca odszkodowania. Określana jest w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Zakład Ubezpieczeń zawiera postanowienia, że nie będzie wypłacał odszkodowania, jeżeli szkoda nie przekracza określonej wartości szkody.
Franszyza redukcyjna (bezwarunkowa, bezwzględna) - Zakład Ubezpieczeń zaznacza, że odszkodowanie zawsze będzie umniejszone o jakąś kwotę. Określa się ją w ogólnych warunkach ubezpieczenia.
11. Termin wypłaty odszkodowania. Jeżeli nie umówiono się inaczej, zakład ubezpieczeń obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Termin ten jest terminem dyzpozytywnym - czyli względnie obowiązującym.
Gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od wyjaśnienia tych okoliczności. Jednakże bezsporną część świadczenia zakład powinien spełnić w terminie 30 dni. W umowie ubezpieczenia może być ustalony inny termin wypłaty odszkodowania.
15. Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżniamy zasady odpowiedzialności :
winy b) ryzyka c) słuszności
ad a) Zasada winy opiera się na założeniu że ten kto swoim zawinionym czynem wyrządził komuś szkodę powinien ponosić konsekwencję zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną szkodę.
ad b) Zasada ryzyka opiera się na założeniu że ten kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami , powinien ponosić odpowiedzialność za szkody , chociażby on sam winy nie ponosił.
ad c) Zasada słuszności polega na przypisaniu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotowi ze względu na szczególnie silne motywy etyczne w zasadach współżycia społecznego.
16. Źródła odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżniamy trzy rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej :
Odpowiedzialność deliktowa - która występuje gdy między poszkodowanym a podmiotem odpowiedzialnym za szkodę nie ma stosunku zobowiązaniowego ,lub gdy szkoda zostaje wyrządzona poza istniejącym stosunkiem; zdarzenie wyrządzające szkodę rodzi stosunek zobowiązaniowy jako stosunek samoistny.
Odpowiedzialność kontraktowa - powstaje gdy szkoda zaostaje wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika.
Odpowiedzialność gwarancyjno - repartycyjna która powstaje na skutek przyjęcia na siebie przez dany podmiot odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez inne osoby ( odp. Ubezpieczeniowa )
17. Pojęcie szkody.
Szkoda to wszelkie uszczerbki w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swej woli. Chodzi tu o uszczerbek zarówno majątkowy jak i niemajątkowy.
Postacie szkody majątkowej:
Szkoda majątkowa może przybrać postać dwojaką :
może obejmować stratę jakiej doznaje mienie poszkodowanego
lub może obejmować utratę korzyści jakiej poszkodowany mógł się spodziewać gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Zgodnie z ogólnie wyrażoną regułą KC należy uwzględnić oba wspomniane rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam gdzie się pojawi odpowiedzialność odszkodowawcza.
Szkoda na majątku a szkoda na osobie
Szkoda na mieniu odnosi się do uszczerbku ,który dotyczy bezpośrednio składników majątku poszkodowanego. Pojęcie szkody na osobie odnosi się natomiast bezpośrednio do osoby poszkodowanego, jest ona konsekwencją naruszenia jego dóbr osobistych tj zdrowie, integralność ciała i tylko pośrednio może się wyrażać w konsekwencjach majątkowych.
18. Krzywda. Krzywda w kodeksie cywilnym została określona jako uszczerbek typu niemajątkowego. Suma pieniężna przeznaczona na łagodzenie krzywdy nazywana jest zadośćuczynieniem. Krzywda i zadośćuczynienie stanowią szczególną postać szkody i odszkodowania.
19. Funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej. Świadczenie odszkodowawcze może pełnić różne funkcje społeczne. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje:
Funkcja kompensacyjna - polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło
Funkcja represyjna - wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodowawczego.
Funkcja prewencyjna i wychowawcza - polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą w kierunku kształtowania postaw ludzi aby nie wyrządzali szkód.
20. Ubezpieczenia społeczne i gospodarcze. UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE są ubezpieczeniami obowiązkowymi i obejmują ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej "ubezpieczeniem chorobowym" oraz ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane dalej "ubezpieczeniem wypadkowym". Są to ubezpieczenia osobowe i z ich tytułu wypłacane są świadczenia przybierające formę materialną (pieniężną lub rzeczową) lub niematerialną (np. w postaci finansowania świadczeń rehabilitacyjnych). UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE są ubezpieczeniami dobrowolnymi - ubezpieczający samodzielnie decyduje o swoich potrzebach odnośnie objęcia poszczególnych przedmiotów ryzyka ochroną ubezpieczeniową.
21. Ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Ubezpieczenie majątkowe może dotyczyć mienia albo odpowiedzialności cywilnej. Jeżeli nie umówiono się inaczej, umowa ubezpieczenia rzeczy ruchomych rozwiązuje się wskutek przejścia własności rzeczy ubezpieczonej na inną osobę. Suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.
Zakład ubezpieczeń jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający albo osoba, z którą ubezpieczający pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym lub za którą ponosi odpowiedzialność, wyrządziła szkodę umyślnie. W razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach zasadom współżycia społecznego albo interesom gospodarki narodowej.
Ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku; 2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.
Przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Ubezpieczony może wskazać jedną lub więcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia na wypadek jego śmierci; może również zawrzeć umowę ubezpieczenia na okaziciela. Ubezpieczony może to zastrzeżenie zmienić lub odwołać w każdym czasie. Wskazanie uprawnionego do otrzymania sumy ubezpieczenia staje się bezskuteczne, jeżeli uprawniony zmarł przed śmiercią ubezpieczonego albo jeżeli umyślnie przyczynił się do jego śmierci.
22. Ubezpieczenia obowiązkowe i ubezpieczenia dobrowolne. Zarówno w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych jak i dobrowolnych warunkiem koniecznym do powstania stosunku ubezpieczenia jest zawarcie umowy. Przy zawieraniu ubezpieczeń obowiązkowych w przeciwieństwie do u. dobrowolnych nie obowiązuje zasada swobody umów, stanowiąca m.in. iż każda ze stron umowy ma swobodę co do tego, czy w ogóle zawrzeć umowę. Ubezpieczenia obowiązkowe ustanawia się wtedy, kiedy wymaga tego szeroko rozumiany interes społeczny i ekonomiczny wynikający z potrzeby zapewnienia ochrony osobom poszkodowanym. Ubezpieczenia obowiązkowe dzielimy na: obowiązkowe powszechne (sensu stricto) - prawa i obowiązki stron wynikają z imperatywnych - bezwzględnie obowiązujących przepisów prawnych i obowiązkowe szczególne (sensu largo) - prawa i obowiązki ustanawiane przez Zakład Ubezpieczeń w ogólnych warunkach ubezpieczenia - dotyczy to także ubezpieczeń dobrowolnych. Do ubezpieczeń obowiązkowych zalicza się ubezpieczenia: 1) OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, 2) OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego, 3) budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, 4) OC doradców podatkowych. Przykłady innych umów ubezpieczenia obowiązkowego (sensu largo): ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za szkody jądrowe, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu, ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności brokerskiej.
Ustawowy podział ubezpieczeń. Jest to podział dokonany przez załącznik do ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia są tam podzielone na dwa działy.
Dział I to Ubezpieczenia na życie, do których zalicza się: Ubezpieczenia na życie, Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci, Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem inwestycyjnym, Ubezpieczenia rentowe, Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe.
Dział II stanowią Pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe, a w tym: Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej; Ubezpieczenie choroby; Ubezpieczenie casco pojazdów lądowych, z wyjątkiem pojazdów szynowych; Ubezpieczenie casco pojazdów szynowych, obejmujące szkody w pojazdach szynowych, Ubezpieczenie casco statków powietrznych, obejmujące szkody w pojazdach powietrznych, Ubezpieczenie żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków powietrznych; Ubezpieczenie przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach, niezależnie od każdorazowo stosowanych środków transportu; Ubezpieczenie szkód spowodowanych żywiołami; Ubezpieczenie pozostałych szkód rzeczowych, wywołanych przez grad lub mróz oraz inne przyczyny (jak np. kradzież); Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju; Ubezpieczenie kredytu; Gwarancja ubezpieczeniowa; Ubezpieczenie różnych ryzyk finansowych; Ubezpieczenie ochrony prawnej oraz Ubezpieczenie świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania.
Inne podziały ubezpieczeń.
1) Ze względu na liczbę podmiotów objętych ochroną ubezpieczeniową wyróżnia się: ubezpieczenia indywidualne i ubezpieczenia zbiorowe.
2) Ze względu na podmiot ubezpieczenia, ubezpieczenia gospodarcze dzielone są na: ubezpieczenia przedsiębiorców i ubezpieczenia ludności.
3) Ze względu na formę własności instytucji oferującej ubezpieczenia dzielimy je na: ubezpieczenia prywatne i ubezpieczenia publiczne.
4) Ze względu na formę organizacyjno-prawną oraz cel instytucji oferującej ubezpieczenia, wyróżnia się: ubezpieczenia komercyjne i ubezpieczenia wzajemne.
5) Ze względu na tradycje, odmienność przedmiotu ubezpieczenia, odrębność zasad ubezpieczenia oraz źródeł prawnych wyróżnia się: ubezpieczenia morskie i ubezpieczenia lądowe.
6) Ze względu na zakres terytorialny świadczonej ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczenia dzielą się na: ubezpieczenia w obrocie krajowym i ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym.
7) Ze względu na podział ryzyka ubezpieczenia dzieli się na: ubezpieczenia bezpośrednie i ubezpieczenia pośrednie.
2