8. Procesy globalizacji; ich skutki dla współczesnych stosunków międzynarodowych
Globalizacja wnosi wiele ważnych i istotnych zmian dla świata, dla stosunków międzynarodowych i dla wszystkich dziedzin życia społecznego. Odnoszą się do zjawisk politycznych, społecznych, ekonomicznych. G. to proces narastający, intensyfikujący się w stosunkach międzynarodowych - ale wykraczające poza granice krajów.
Istnieje wiele definicji G. Najbardziej ogólna to ta, która przedstawia proces globalizacji jako stosunki wykraczające za granice państw i ich intensyfikacja.
Chodzi tu o wzrost wielość transakcji a także o współzależności w skali międzynarodowej, w tym rozprzestrzenianie się nowych technologii - informacji, sieć informacji jako powiązania ludzi do niedawna żyjących w luźnych powiązaniach między sobą.
GLOBALIZACJA w sensie zjawiska - G. to proces, który tworzy zliberalizowany, zintegrowany rynek towarowy z ładem opierającym się na zupełnie innych instytucjach - uczestnikach, służących rozwojowi i obejmujących cały glob ziemski.
Podstawowe czynniki - nośniki współczesnych procesów globalizacyjnych (napędzające globalizację):
powstawanie korporacji międzynarodowych - ich ilość i ich potencjał niosą zupełnie nowe jakościowe cechy - ponadnarodowe = ponad narodami i ich rządami, poza kontrolą;
nowe technologie, rozwijające się w sposób skokowy i prowadzące do rozwoju międzynarodowych systemów - międzynarodowej produkcji;
powstawanie światowych rynków w tym światowego ponadnarodowego rynku finansowego, który wymknął się spod kontroli państw;
rewolucja w zakresie komunikacji - przejście do społeczeństwa informatycznego;
Cechy procesu globalizacji na współczesnym poziomie (etapie):
wielowymiarowość - występuje we wszystkich ważniejszych dla ludzi wymiarach (gospodarka, wojskowość, kultura społeczna);
złożoność i wielowątkowość procesów globalizacji - polega to na tym, że G. niesie za sobą dla jednych awans a dla drugich spadek w rankingu w różnych dziedzinach;
integrowanie się - ale z pamiętaniem o fakcie, iż nie jest to tożsame z globalizacją czyli G. to proces pełen wzajemnych sprzeczności: integrowanie się z jednej strony + tworzenie podziałów, dysproporcji, asymetrii;
wielopoziomowość - G. zachodzi na rynkach usług, technologii, informacji, czynników wytwórczych itp.; G. ma siłę powiększania zakresu umiędzynarodowienia stosunków;
Skutki procesów globalizacyjnych:
Rozpatruje się je z punktu widzenia dwóch nurtów, które wyłoniły się wraz z pojawieniem się procesów globalizacyjnych.
nurt optymistyczny - wiąże on z G. nowe szanse, możliwości rozwoju, wykorzystania tego co dziś stanowi cechy procesu G. jak nowe technologie, rozwój informatyki;
nurt pesymistyczny (krytyczny) - G. jako zagrożenie;
Główni zwolennicy G. podkreślają ogromne znaczenie otwartości gospodarek rynkowych jakie daje G. Według nich korzyści globalizacji to:
G. stwarza większy rynek towarów i usług,
dziś G. systemu finansowego - dostęp do kapitału (wraz z G. rynków finansowych) jest większy, dogodniejszy,
G. stworzyła za pomocą sieci dostęp do informacji (internet, łącza satelitarne),
G. stała się podstawą do budowania nowej cywilizacji w zakresie światowym,
G. ze swej istoty promuje efektywność, innowacyjność - liczy się ten kto efektywny i innowacyjny,
G. stwarza lepsze warunki exportu - granice i bariery są znoszone; działa nieograniczona wolna ręka rynku,
w ostatniej dekadzie G. (świadczą o tym konkretne cyfry) - po zniesieniu podziału na 2 systemy - export wzrósł prawie 4-krotnie; zniesienie barier stało się bodźcem dla światowych bezpośrednich inwestycji zagranicznych,
Pogląd zwolenników G. na jej temat jest następujący: globalizacja nie jest niczyim wymysłem, jest naturalnym stanem rozwoju stosunków międzynarodowych, kolejnym stadium rozwoju tych stosunków;
Krytycy G. uważają, że danie całkowitej swobody rynkowi i jego mechanizmom oraz grze wolnorynkowych sił jest bardzo niebezpieczne; Według nich procesy G. niosą ze sobą następujące zagrożenia:
Szolos (jeden z krytyków): niczym nieograniczony proces G. ogranicza współpracę między krajami, zawiera w sobie zbyt wiele konkurencji i prowadzi kraje do coraz większych kryzysów społecznych i finansowych (powoduje to niestabilność rynków finansowych);
Według krytyków G. opiera się na dwóch fundamentalnych zasadach:
uznanie hierarchii - asymetryczny dostęp do globalnych sieci; najlepiej mają najbogatsi (wielkie korporacje + społeczeństwa krajów, w których są zlokalizowane);
nierówność - wyrażająca się asymetrycznymi efektami sieci; korzyści osiągają ci, którzy mają dostęp; to wpływa na standard życiowy, edukację, późniejszy start w dorosłe życie, przynależność do grup - poziomów społecznych;
Zagrożenia globalizacji są różnego typu: nędza, klęski, bezrobocie, lęk przed nadmiernie swobodnym przepływem pieniędzy, lęk przed imigracją, lęk przed zmianą relacji pomiędzy światem biednych i bogatych;
G. spowodowała, że świat stał się globalną wioską, ale jednocześnie z tej dysproporcji ostro zarysował się fakt, iż dla poniektórych państw ta wioska jest całym światem - i mają one trudny do niego dostęp.
5. Przyczyny niepowodzeń polityki pierestrojki M. Gorbaczowa
Po roku 1985 i po dojściu do władzy M. Gorbaczowa (dość młodego jak na ZSRR polityka, wykształconego - Uniwersytet Moskiewski + liczne staże zagraniczne, znającego języki, światowca, człowieka otwartego, który w rządzeniu państwem radził się i współpracował z ludźmi młodymi i także wykształconymi) głośno zrobiło się o polityce „pierestrojki” , która stworzył wraz ze swym gabinetem, zaakceptował i zaczął głosić. Ogólnie zakładała ona: odbiurowanie systemu oraz „głastnost-własność”, odciążenie gospodarki i podatnika. Zdobył tym zaufanie i poparcie narodu radzieckiego.
Jako cel strategiczny gospodarczo założył politykę odprężenia w stosunkach zagranicznych, budowania zaufania partnerów zachodnich a przede wszystkim wstrzymania nowego wyścigu w działaniach wojennych z USA (chciał zastopowania procesu tzw. gwiezdnych wojen).
Gorbaczow w swej polityce zagranicznej głosił:
odrzucenie wojny jako środka osiągania celów państwa i rozwiązywania problemów,
zasada równego bezpieczeństwa dla obydwu stron podzielonego świata; mówił, że pokój jest niepodzielny; chciał porozumienia co do: nastawienia poszczególnych krajów do broni konwencjonalnej, co do ograniczania brono nuklearnej po obu stronach świata, co do ograniczenia baz wojskowych w różnych regionach świata;
wyraźna teza „nie wtrącania się w wewnętrzne sprawy państw”;
Lata Gorbaczowa to lata transformacji systemowej w wielu krajach. Trzymanie się przez Gorbaczowa konsekwentnie swojej polityki, zjednywało mu zaufanie zachodu.
Gorbaczow umieścił w ideologii ZSRR rezygnację z ekspansjonizmu (choć w ideologii ZSRR były rewolucyjne podboje - on to przekreślił programem, który przedstawił światu jako program na rzecz współpracy międzynarodowej). Udało mu się, zdobył zaufanie zachodu. Chciano z nim wspólnie budować nowy ład, pokój na zupełnie innych zasadach.
Niestety z gospodarką jaką miał Gorbaczow wewnątrz ZSRR nie mógł zbyt wiele zdziałać, a poza tym spotkał się z ostrym sprzeciwem „w swoim własnym domu”; było bardzo wielu przeciwników jego dążeń a w 1991 roku doszło nawet do puczu, który pozbawił Gorbaczowa władzy w ZSRR. Stało się tak, gdyż pewna grupa wpływu bała się na polityce Gorbaczowa stracić.
Wtedy pojawił się Jelcyn na czele niepodległej Rosji, który stłumił pucz
i sparaliżował działania tych, którzy nie chcieli polityki Gorbaczowa. Przeciw Gorbaczowowi występowali reprezentanci starej władzy. Popierały go natomiast byli ludzie ZSRR i wiele zagranicznych osobistości.
ZSRR był federacją 15 republik ubezwłasnowolnionych władzą federacji na Kremlu (sekretarza generalnego, który miał swoich ludzi na wszystkich szczeblach władzy i we wszystkich republikach); rządził i tylko mówił kto, co i kiedy ma robić np. Uzbekistan miał za zadanie produkować tylko i wyłącznie bawełnę, co spowodowało dewastację tamtejszych terenów.
Gorbaczow aprobując ruch na rzecz suwerenności republik tworzących ZSRR nie podobał się starej władzy. W roku 1999 i 91 wydał szereg ustaw szanujących suwerenność republik, ale to także się nie spodobało.
Gorbaczow cały czas był zwolennikiem dość ideologicznego poglądu, że te już niepodległe republiki pozostaną w federacji, w formie współpracy opartej na równoprawnych zasadach (głównie chodziło o zasady obronności).