CECHY- organizacje zawodowe rzemieślników tworzone w miastach (od X w., w Polsce od XIII w.) w celu obrony gosp. interesów członków; gwarantowały też wzajemną pomoc, pobudzały życie towarzyskie. HANZA- związek kupców lub miast w średniow. Europie (od XIII w.), mający na celu uzyskanie przywilejów handl.; największe znaczenie miała H. niemiecka, XIII-XVII w. związek miast północnoniemieckich i nadbałtyckich: monopolizacja handlu północnoeur., wspólna polityka zagr., wojny z rywalami (Dania, Holandia). ZEMIOSŁO- samodzielna działalność gosp. na niewielką skalę, o charakterze produkcyjno- usługowym, prowadzona na rachunek właściciela zakładu i przy jego osobistym wkładzie pracy. Cechami odróżniającymi rzemiosło od przedsiębiorstwa są: niewielka skala produkcji, brak daleko posuniętego podziału pracy, niewielka liczba zatrudnionych pracowników najemnych, ograniczony ilościowo i przestrzennie krąg odbiorców. Gildia, konfraternia- w średniowiecznej Europie miejska organizacja o charakterze obronnym, religijnym, towarzyskim, zawodowym. Najbardziej rozpowszechnione były gildie kupieckie, obejmujące zazwyczaj kupców jednej specjalności (odpowiednik cechów w rzemiośle). Celem ich było m.in. zapewnienie bezpieczeństwa ich członków w drodze na rynek, ułatwienie porozumienia w sprawach wag i miar, cen i przywilejów handlowych dla miast. W oparciu o gildie wymierzano kupcom podatki. ARIANIE- zwolennicy doktryny Ariusza z Aleksandrii (IV w.), uznanej przez Kościół katol. za herezję, przeciwstawiający wierze w Trójcę Św. wiarę w jednego Boga, wyznawcy tzw. antytrynitaryzmu; Chrystusa uważali nie za Boga, lecz za doskonałego człowieka; ANTYTRYNITARYZM [łac.], ogólna nazwa doktryn chrześc. odrzucających dogmat Trójcy Św. (np. przez arian, braci polskich). KAPITULARZ- hist. rozporządzenia król. we wczesnym średniowieczu; MARCHIA- okręg adm. ziem pogranicznych w państwie Franków, zarządzany przez margrabiego; X-XII w. m. tworzyli też królowie niem. na zdobytych ziemiach słowiańskich. MINUSKUŁA- pismo, w którym wysokość liter wyznaczają 4 równoległe linie; w IV w. w dokumentach, w V w. w kodeksach; obecnie- mała litera.
SAKRA- źródło i uznanie władzy monarchy, pomazanie olejami świętymi w czasie ceremonii koronacyjnej. DYNASTIA- ród panujący w państwie o ustroju monarchii dziedzicznej. LENNO- feudum, ziemia nadawana przez seniora w użytkowanie (dożywotnie, później dziedziczne) wasalowi; zawiązanie umowy lennej następowało z chwilą złożenia hołdu lennego przez wasala i dokonania inwestytury; początki l. we wczesnym średniowieczu. IMMUNITET- przywilej nadany przez monarchę panu feud. zawierający całkowite lub częściowe zwolnienie ludności jego dóbr od danin na rzecz państwa lub od sądownictwa państw. BASILEUS- w staroż. Grecji przywódca dowolnej grupy ludzi lub wodzów państewek; w hellenizmie tytuł monarchów; w państwie bizant. (od VI w.) oficjalny tytuł cesarza. CYRYLICA- alfabetyczne pismo słow. powstałe w IX-X w. w kręgu uczniów Cyryla i Metodego, oparte na majuskule gr. z IX w.; najstarsze zabytki z XI w. (Kodeks supraski); rozpowszechnione wśród pd. i wsch. Słowian oraz Rumunów; GROSZ- moneta srebrna o wartości kilku lub kilkunastu denarów (tzw. „gruby” denar), używany w Polsce i w krajach zach. i środk. Europy; w Polsce g. od ok. 1367 (g. krak.); od 1752 g. pol. bito w miedzi; INWESTYTURA- w średniowieczu ceremonia nadania lenna wasalowi przez seniora, odbywana po złożeniu hołdu przez wasala. SUWERENNOŚĆ- cecha przysługująca państwu, obejmująca niezależność od innych państw oraz od władzy wewnątrz państwa. Na s. składa się zwierzchnictwo terytorialne, niepodległość i wolny od ingerencji ustrój polit., społ. i ekon.; SCHIZMA- rozłam w Kościele katol., nieuznawanie władzy papieża; s. wschodnia- oderwanie się Kościoła wsch. od Rzymu (1054), s. Zachodnia- okres rozbicia wewn. w Kościele zach., równoczesne rządy 2 (czy nawet 3) papieży (1378 -1417). REKONKWISTA- reconquista, zbrojna walka państw chrześc. na Płw. Iberyjskim VIII-XV w. w celu odebrania ziem zdobytych przez muzułmanów 711-718; wg tradycji zapoczątkowana bitwą pod Covadongą w Asturii, szybki postęp po zwycięstwie pod Las Navas de Tolosa 1212, zakończona zdobyciem Grenady 1492. KORONA KRÓLESTWA POLSKIEGO- Corona Regni Poloniae, pojęcie publ.- prawne używane od XIV w. na określenie zjedn. państwa pol. oraz jego praw zwierzchnich do poszczególnych terytoriów niezależnie od osoby panującego.