Temat 10 Pojęcie stylu
T. Skubalanka „ O definicjach stylu”
Pierwsza znana definicja stylu pojawia się już w starożytności jako „genus dicendi”- Cyceron określa styl jako sposób pisania właściwy danemu pisarzowi. Wyróżniono 3 rodzaje stylu: wysoki, średni i niski, posługiwano się zasadą „decorum” (tj. odpowiedniość miedzy przedmiotem wypowiedzi, a użytymi środkami językowymi)
M. R. Mayenowa-„ styl stawał się znamieniem indywidualnego dzieła, jego jednością”. Styl jako ekspresja indywidualnego geniuszu.
Definicja Buffona: styl to człowiek
B. Croce- utożsamia styl z wyrazem (ekspresja, duchowością człowieka).
Przed wojną styl łączono z wyborem (J. Marouzeau). Korzenie współczesnej stylistyki tkwią w teorii języka Ferdynanda de Saussure'a i wiążą z szkołami formalnymi. Formaliści wprowadzili do badań rozróżnienie na język poetycki i praktyczny, styl mowy ustnej i pisanej, odcięcie od genetyzmu i uznanie wieloznaczności słowa dzięki różnorakim związkom z kontekstem, formułowanie koncepcji chwytów (tzw. środki językowe)
Tynianow- styl jako funkcja w danej strukturze elementów we wzajemnych dynamicznych związkach.
Winogradow- centrum stylistyczne to styl indywidualny. W stylistyce poetyckiej wyróżniał symbolikę i kompozycję, uznał formę dialogu i monologu.
Budzyk- stylem językowym nazywamy sumę wszystkich tych cech indywidualnego systemu językowego , które odróżniają go od innych systemów. Całościowa struktura elementów składająca się na styl dzieła , istnienie stylów typowych. Suma cech przeniesionych na płaszczyznę tekstów, nie zaś poszczególnych jednostek wypowiedzi może wyodrębnić styl rozumiany typologicznie.
T. Zgółki- styl jest pewną klasą tekstów wykazujących cechy charakterystyczne, wspólne dla wszystkich elementów określonej klasy.
Gajda- w strukturalistycznym jak i funkcjonalnym nurcie, styl jest pewną klasą tekstów wyodrębnionych przez badacza na podstawie spostrzegania w nich odpowiednich elementów językowych, traktowanych jako typowe wyznaczniki stylu.
Szkoła praska mówi o stylu języka funkcjonalnego- system ustabilizowanych pewnych wartości.
B. Havranek- wyróżnił w języku 4 zasadnicze funkcje: komunikatywną, praktyczno- zawodową, teoretyczno- zawodową, estetyczną. I 4 języki (style: potoczny, zawodowy, naukowy ( nastawione na powiadomienie, na rzeczywistość pozajęzykową) i poetycki ( zwraca uwagę na znak)
Wypowiedź poetycka staje się nacechowana wobec innych
Rozprawa J. Kuryłowicza pt. „Język poetycki ze stanowiska lingwistycznego”
Zjazd językoznawczy 1939r.- Pisani wskazała na indywidualne cechy języka poetyckiego. Dorsneiff na plastykę i ekspresję.
Kuryłowicz- w języku literackim wyróżnia dwie warstwy :
Motywowaną przez współczesny danemu utworowi system języka potocznego
Nie motywowaną przez ten system
Kurkowska i Skorupka- za podstawę wyróżnienia stylu języka uznali funkcję jego elementów, wyróżnili style: potoczny, przemówień, urzędowo- kancelaryjny, naukowy, publicystyczny, dziennikarski, artystyczny
Klemensiewicz- literatura piękna jako środek komunikacji pełni życia człowieka myślącego, czującego, chcącego i działającego.
Pojęcie funkcji stało się fundamentem wydzielenia stylowych odmian. Zainteresowania teoretyczne tą kwestią zapoczątkował R. Jacobson w: „Poetyka w świetle językoznawstwa”
Definicja stylu strukturalistyczna typu tekstologicznego odnosi się do języka ujmowanego w humboldtowskiej dychotomii, czyli wytwór, efekt, gotowy produkt językowy. Styl w aspekcie pragmatycznym wynika z wyboru dokonanego przez użytkownika poszczególnych elementów zaczerpniętych z systemu. Styl jest generowany przez okoliczności.
J. Bartmiński- styl bywa sytuowany między abstrakcyjnym systemem języka a konkretnym mówieniem.
Pragmatyczny aspekt stylu zaznaczyła w pracach K. Pisarkowa.
J. Mazur- w swej pracy formułuje tezę, że „definicja i opis stylu i tekstu nie mogą być ujmowane wycinkowo bez uwzględnienia tła warunkującego motywy i działania.
W ujęciu pragmatycznym styl musi być definiowany i opisywany w relacji nadawca- tekst-odbiorca. Rozszerzenie badań na teksty użytkowe. Zastosowanie wzorca czynności i typu czynności. Wzorzec tekstowy określonej czynności językowej jest to konwencjonalny, istniejący w danej społeczności. Stylistyka ma więc charakter interpretująco- wartościujący. Ważne jest znaczenie poszerzenia pola badawczego o okoliczność tworzenia wypowiedzi ( wraca problem intencji autora)
W diachronii czynniki społeczne i kulturowe nie mogą wyciskać piętna
Zastosowanie statystyki do badań filologicznych przynoszą prace J. Sambor, M. Zarębiny, J. Woronczak, po II wojnie światowej
- od 1970 pojawiają się dwie teorie stylistyczne:
a) uściślenie definicji i stosowanych metod
b) zwrot ku funkcjom i znaczeniu
- Mayenowa w swojej „ Poetyce teoretycznej” wysuwa stylistyce za cel analizę semiotyczną, pojęcie stylu ma służyć analizie sztuki, literatury, styl jako zjawisko powtarzalne , będące indeksalnym znakiem określonych wartości. P. Guiaraud opiera się na analizie semiologicznej tekstów literackich, dotyczy znaków estetycznych.
- U źródeł analizy semiologicznej tkwią prace rosyjskich formalistów ( odnajdywanie motywów powtarzalnych, wyróżnienie funkcji) i szkoły praskiej. Równocześnie rozwijają się studia nad tematami literackimi i ich znaczeniem symbolicznym.
- M. Eliade i G. Dumézila w wyniku studiowania kultur prymitywnych doszli, że formy elementarne w rytuałach , mitach, sztukach itp., są znakiem o charakterze symbolicznym. Traktowanie tych modeli jako systemów strukturalnych zbudowanych na wzór lingwistyczny.
-Polskie badania semiologiczne dotyczą „językowego obrazu świata” powstającego pod wpływem J. Bartmińskiego. Zawierają rozważania ogólnoteoretyczne, nawiązują do koncepcji E. Sapira, B. L. Whorfa, D. Hymesa, J. Życińskiego i innych.
-S. Gajda wyróżnia dwie definicje stylu:
a) ściśle lingwistyczną - styl to funkcjonalna struktura tekstu rozumianego jako jedność wszystkich elementów tworzących tekst
b) kompetencyjną- styl staje się tu wiedzą, zespołem normatywnych dyrektywnych przekonań dotyczących nadawania i odbioru
Język mieści się w pojęciu stylu. Tekst ma autora oraz żywy kontekst.
Styl dzieła- styl konkretnego tekstu
Styl typowy- istnienie stałych kontekstów tworzących zabarwienie stylistyczne elementów języka.
T. Zgółka ważna jest obecność użytkownika, unikanie zaliczania stylu do klas i typów. Styl jest wynikiem wyboru, ale dotyczy poszczególnych środków językowych.
J. Bartmiński- chodzi mu o taki opis stylu, który ujmuje go w wielokierunkowych związkach z elementami językowymi niższych poziomów organizacji języka, bada relacje między stylami, obnaża wewnętrzną strukturę.
K. Budzyk uznaje, że nie ma bezpośredniej zależności miedzy cechami stylu a światopoglądem użytkownika. Rodowód cechy stylowej sięga czasów starożytnej retoryki , potem odradza się w lit. rosyjskiej.
T. Burzynska- mówi iż zjawiska stylistyczne rozwijają się pod wpływem teorii tekstu i zajmuje się czterema kwestiami :
a) w jaki sposób wypowiedź wyodrębnia się z potoku mowy
b) jak zdanie przekształca się w element wypowiedzi- wypowiedzenie
c) jakie mechanizmy wiążą sekwencje wypowiedzi w powiązaniu z całością
d) jakie typy i gatunki wypowiedzi funkcjonują w danej kulturze.
Skubalanka- struktura tekstu to systematyczne uporządkowanie składników tekstu, które układają się w pewną hierarchię ważności
Kurkowska i Skorupka wyróżnia 5 funkcjonalnych stylów: artystyczny, retoryczny, naukowy, potoczny, urzędowy.
Style zostają powiązane ze zjawiskiem konkretyzacji (określenie zjawisk indywidualnych i powszechnych)
Skubalanka- uznaje styl za kategorię semiotyczną o charakterze znakowym. Zatem wyjaśnia niektóre cechy stylistyczne, styl funkcjonalny jest kodem językowym dwuklasowym.
H. Markiewicz „Styl tekstu literackiego i jego badanie”
Pojęcie stylu wywodzi się z retoryki starożytnej, gdzie oznaczało „odmianę, sposób pisania”. Styl był rozumiany rozmaicie- jako swoistość jednostkowa lub jako swoista odmiana, zespół stanowiących o odrębności, wybór zasad lub rezultatu wyboru w określonym zakresie.
Pojęciem stylu posługują się językoznawcy do określenia funkcjonalnych odmian języka (np. styl potoczny, urzędowy, naukowy) i jego odmian tonalnych (np. styl uroczysty, poufały, żartobliwy), różniących się między sobą doborem charakterystycznego słownictwa, frazeologii i niektórych konstrukcji składniowych.
Styl literatury pięknej jest odrębnym, swoistym systemem, wykracza niejednokrotnie poza granice języka literackiego. Ważne są cechy i funkcje występujące w sferze językowej dzieł literackich.
Kazimierz Wóycicki przez styl rozumie jakieś wybitne, jednolite piętno, właściwe danemu utworowi lub grupie, coś co ogarnia wszystkie składniki dzieła.
Wiktor Żyrmunski- styl to jedność, czyli wewnętrzne, wzajemne uwarunkowanie wszystkich chwytów w dziele literackim
Wolfgang Kayser- styl to jednolita indywidualna struktura sił kształtujących świat poetycki
Czescy badacze proponują wprowadzenie dwóch odrębnych terminów: „styl językowy dzieła literackiego” i „ styl literacki dzieła literackiego”
KONCEPCJE STLU:
Indywidualne użycie języka ogólnego, ilościowe lub jakościowe odchylenie od normy właściwej dla danej sytuacji. Suma wszystkich cech indywidualnego systemu językowego, odchylenie jednostki od normy.
System tzw. środków ekspresywnych, tj. modyfikujących i uzupełniających podstawową informację semantyczną zawartą w wypowiedzi. M. Riffaterre: system opozycji wnoszących modyfikacje ekspresywne (intensywność reprezentacji, zabarwienie uczuciowe)
Sposób, system lub rezultat ukształtowania, tj. wyboru transformacji i uporządkowania tworzywa językowego, rozpatrywany w perspektywie genetyczno- językowej, opisowej i funkcjonalnej. P. Guiraud: „aspekt wypowiedzi, który jest wynikiem wyboru środków ekspresji, zdeterminowanego przez naturę osoby mówiącej lub piszącej”.
Styl jako charakterystyczna jakość postaciowa tekstu literackiego. J. Marouzeau: „jakość wypowiedzi jako rezultat wyboru dokonanego spośród składników konstytutywnych danego języka przez tego, kto go uzywa w określonej okoliczności”.
Ekspresja podmiotu twórczego- L. Spitzer: „styl jest koniecznym , biologicznie uwarunkowanym wypowiedzeniem się indywidualnej psyche”. Z. Łempicki: „rezultat napięcia miedzy indywidualną siłą psychiczną twórcy a siłą ponadindywidualną, którą emanuje z siebie”.
- Styl- jako swoista cecha języka tekstu czy jego charakterystyczna jakość strukturalna uzależnione są od celowego wyboru i rozmieszczenia składników językowych. Sposób językowego ukształtowania tekstu rozumiany przez dwojaki system:
Wypowiedź nacechowana- wypowiedź przedstawiająca, neutralna pod względem tonalnym, dostosowana do normy języka
Wobec aktualnej tradycji ukształtowania językowego w danym gatunku literackim
- „słowa klucze”- wyrazy o randze częstości wyższej niż przeciętna czy preferowane przez danego pisarza konstrukcje składniowe
- Analiza stylu jako indywidualnego sposobu wykorzystania języka do realizacji celów estetycznych- nie należących do zadań stylistyki. Materiał został ułożony w kategoriach lingwistycznych, rozpatrywanych kolejno ze względu na pochodzenie i ładunek ekspresywny tj. uczuciowo - oceniający.
Nowe koncepcje stylistyki niemieckiej:
Metoda H. Wölffina- opiera się na stworzeniu uniwersalnej aparatury pojęciowej, która umożliwiłaby charakterystykę jakościową stylu.
Stylistyka genetyczna- reprezentowana przez szkołę monachijską ( K. Vossler). Przedstawicieli interesował język utworu literackiego w swej odrębności, w funkcji estetycznej, w powiązaniu z innymi aspektami dzieła, jako wyraz psychiki podmiotu twórczego.
- Krytycy anglo - amerykańscy badają najczęściej potencjał znaczeniowy tekstu - uboczne i ukryte znaczenia wyrazów, stwierdzenie harmonijnego doboru i współdziałania środków stylistycznych.
-Kayser - podczas analizy wybiera z tekstu intuicyjnie te składniki, na których osadzone są wartości dostrzegane przez badacza.
- Rosyjsko- czechosłowacka tradycja badawcza- kierunek rozwoju prowadzi do refleksji nad swoistością języka poetyckiego i analizą poszczególnych chwytów artystycznych do coraz szerszego zastosowania
- Osiągnięcia rosyjskiej szkoły formalnej ( B. Ejchenbaum). Osiągnięcia dotyczą związków między układem metrycznym a składniowo - intonacyjną organizacją tekstu, a także wpływ wersyfikacji na semantykę tekstu. W późniejszym okresie wszedł także styl gatunku literackiego rozpatrywany w związku z najbliższym gatunkiem pozaliterackim.
- Wiktor Winogradow- postulował i uprawiał w praktyce:
Badanie języka utworu literackiego w podwójnym kontekście- artystycznych form literackich o socjalnych systemów językowych
Objecie analizą wyższych ponadzdaniowych kompozycyjnych form języka tj. różnych funkcjonalne
Badanie języka utworów analizą historyczną, jako pewnego rodzaju uzupełnienie
- Praska szkoła językoznawcza- centrum zainteresowania przesuwało się od warstwy brzmieniowej w stronę warstwy znaczeniowej i tematycznej, ku ukazaniu strukturalnej tożsamości poszczególnych warstw utworu, traktowanego jako „dynamiczną jedność”- od najprostszych elementów do najogólniejszego zarysu.
- Szkoła czechosłowacka- badania opiera na prawidłowościach strukturalnych, dotyczących języka poetyckiego jako systemu, szeregu językowego i jego stosunku do całości kultury.
- Strukturaliści amerykańscy - pojęcie stylu wiążą z odstępstwem czy naruszeniem normy języka. Styl staje się współmierny z niegramatycznością języka.
- Trudność analizy stylistycznej tekstu wynika z: braku odpowiedniej bazy materiałowej, umożliwiającą identyfikację stylistyczną- a więc słowników języka wybitnych pisarzy, słowników informujących o randze frekwencyjnej wyrazów. System pojęć gramatycznych nie wystarczyło opisu zjawisk stylistycznych
- W postępowaniu badawczym krzyżują się różne cele:
Analiza opisowa, w której chodzi o genezę, budowę językową i swoistość wyróżnionych elementów
Analiza funkcjonalna, która śledzi ich współudział w kształtowaniu zawartości znaczeniowej wypowiedzi
Analiza strukturalna, która bada ich wzajemne relacje
Analiza realizacyjna, która opiera się na kategorii pozajęzykowej , chodzi o wyjaśnienie jak pisarz wykorzystuje środki ekspresywne do wcielenia swoich intencji.
Analiza tekstów literackich zakłada:
- charakterystykę gramatyczną i leksykalno - frazeologiczną:
System gramatyczny: działy fonologii, fleksji, słowotwórstwa składni
System słownictwa w warstwach określonych wiekiem, środowiskiem, pochodzeniem i użyciem wyrazów
- syntetyczna charakterystyka stylistyczna tekstu na tle języka literackiego i normy językowej danego gatunku:
Stosunek do synchronicznych norm języka (zgodność, uniezwyklenie, niesprawność)
Zasobność słownictwa i frazeologii, pochodzenie i uchylenie od przeciętnej frekwencji
Zróżnicowanie i złożoność budowy składniowej tekstu
Budowa wypowiedzeniowa tekstu i jego uwarstwienie (ciągłość bądź przemienność tekstu, przytoczenia)
Orientacja stylowa tekstu
Jednolitość bądź zróżnicowanie stylowo- funkcjonalne lub stylowo- tonalne
Stopień i sposób uporządkowania naddanego ( budowa wierszowa, powtórzenia)
Jakościowa instrumentacja płaszczyzny brzmieniowej
Stosunek do normy stylistycznej (tradycyjność, stylizacja)
- poszczególne kategorie stylistyczne, funkcjonalnie jednorodne wobec podstawowej informacji semantycznej w tekście:
Łączenie składników rzeczywistości ich interpretacja np. morfologiczna (dobór części mowy), składniowa ( długość zdań, powiązania międzywyrazowe)
Stylistyczna neutralność, umiarowość ekspresywność bądź minimalizacja (hiperbole)
Bezobrazowość lub obrazowość tekstu
Literalność
Obiektywność lub waloryzacja
Nieokreśloność bądź konkretyzacja