PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Definicja: zespół norm regulujący stosunki między państwami w szerokim znaczeniu, nie tylko stosunki miedzypaństwowe, ale także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między rożnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi wspólnej władzy państwowej podmiotami.
Do takich podmiotów zalicza się przede wszystkim organizacje międzynarodowe i podmioty prywatne działające poza swoim państwem ojczystym lub państwem siedziby.
Prawo międzynarodowe dzielimy na dwie podstawowe gałęzie: prawo międzynarodowe publiczne i prawo międzynarodowe prywatne.
PRAWO międzynarodowe prywatne- jest to zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego lub obcego państwa, właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej.
Prawo międzynarodowe prywatne ma zastosowanie w sytuacji wystąpienia stosunków cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych lub stosunków pracy z tzw. elementem obcym. Polega on na tym, że np. uczestnikiem stosunku prawnego jest obywatel obcego państwa lub przedmiot stosunku prawnego znajduje się za granicą albo, że czynności prawne lub zdarzenia pr. miały miejsce za granicą.
(Przykłady: np. obywatel niemiecki sporządza testament w Krakowie, obywatel polski zawarł małżeństwo za granicą a występuje o rozwód w Polsce)
W sytuacji wystąpienia takich stosunków prawnych, pojawia się pytanie o to którego państwa prawo należy zastosować i własnie na nie odpowiadają normy prawa międzynarodowego prywatnego.
Z kolei prawo międzynarodowe publiczne, które jest przedmiotem naszych zajęc, możemy rozpatrywać w dwóch znaczeniach. W wąskim i szerokim. W znaczeniu wąskim prawo międzynarodowe publiczne to zespół norm prawnych regulujących wzajemne stosunki między państwami tworzącymi społeczność międzynarodową. Z kolei w szerokim znaczeniu, jest to zespół norm regulujących wzajemne stosunki pomiędzy podmiotami prawa międzynarodowego tworzącymi społeczność międzynarodową.
Mówiąc o funkcji prawa międzynarodowego mamy na myśli rolę jaką spełnia ono w stosunkach społecznych. Najważniejszymi zadaniami stojącymi przed prawem miedzynarodowym jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gosp. oraz przyspieszenie rozwoju gospodarczego i wyrównanie dysproporcji w tej materii.
Do zasadniczych FUNKCJI prawa międzynarodowego zalicza się regulowanie stosunków zewnętrznych państw oraz oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw.
Podręcznik strona 19-20 (przeczytać)
Wcześniej wspomnieliśmy o takim pojęciu jak stosunki międzynarodowe. Czym są owe stosunki międzynarodowe? Są to stosunki społeczne, które przekraczają granice jednego państwa. Ich uczestnikami mogą być zarówno same państwa, inne organizacje nie podlegające władzy żadnego państwa oraz osoby fizyczne i prawne, także stowarzyszenia i przedsiębiorstwa, które wchodzą w kontakty z osobami fizycznymi i prawnymi z innych państw.
Jak widać możemy wyróżnić dwie zasadnicze grupy uczestników stosunków międzynarodowych, państwa i organizacje niepodlegające żadnej władzy państwowej, oraz osoby fizyczne, organizacje, przedsiębiorstwa i stowarzyszenia, które mają określoną przynależność państwową.
Prawo międzynarodowe reguluje bezpośrednio jedynie stosunki pierwszej grupy uczestników, czyli państw i innych podmiotów międzynarodowych.
Zaś całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego określamy mianem obrotu międzynarodowego.
CECHY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO:
Prawo międzynarodowe znacząco różni się od prawa wewnętrznego.
Po pierwsze, najważniejszą odrębnością jest fakt, ze dotyczy ono przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i niezależne. W związku z tym, żadne z tych państw nie może być uprzywilejowane, nie może panować na innymi, z czym wiąże się jedna z podstawowych zasad prawa międzynarodowego, zasada równości.
Dalej, to co odróżnia prawo międzynarodowe od innych gałęzi prawa to charakterystyczny sposób jego tworzenia. Mianowicie w stosunkach międzynarodowych brak jest ustawodawcy na wzór ustawodawcy wewnątrzpaństwowego. Prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami. Z kolei podstawą do obowiązywania norm prawa międzynarodowego w stosunku do danego państwa jest jego zgoda.
Ponadto, w prawie międzynarodowym brak jest zorganizowanego aparatu przymusu. Każde państwo ma przywilej występowania indywidualnie bądź z innymi państwami w obronie naruszonego prawa, stosując prze tym dopuszczone przez prawo międzynarodowe środki przymusu;
W tym miejscu możemy wyróżnić trzy rodzaje sankcji:
-sankcje natury psychologicznej (stwierdzenie naruszenia prawa i napiętnowanie naruszającego prawo przez światową opinię publiczną poprzez formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego
- sankcja natury odwetowej ( stosowane indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw)
- sankcje zorganizowane- (stosowane nie przez samego pokrzywdzonego a przez właściwy organ)
Kolejną cechą charakterystyczna dla prawa międzynarodowego jest brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego. Kompetencja sądów opiera się wyłącznie na zgodzie państwa, przy czym państwo z góry może wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi.
W doktrynie wielokrotnie zastanawiano się nad tym czy w ogóle pr. międzynarodowe jest prawem. Najczęsciej podkreślanym zarzutem dla tej tezy był brak obligatoryjności tego prawa. Z praktyki można wywnioskować, ze tak, prawo międzynarodowe jest prawem., bowiem wszystkie państwa uznają jego istnienie jako prawa i uznają jego moc wiążącą. Zaś wszelkie przejawy łamania prawa międzynarodowego są sukcesywnie wykrywane i karane przez społeczność międzynarodową, co stanowi również o skuteczności tego prawa.
Następną charakterystyczną cechą prawa międzynarodowego są normy które je tworzą. Jak wcześniej powiedziałam, prawo międzynarodowe tworzone jest przez państwa i obowiązuje państwa które wyrażą na to zgodę. Dlatego też system prawa międzynarodowego nie jest zamkniętym systemem norm identycznym dla wszystkich podmiotów. Z tego względu wśród norm prawa międzynarodowego możemy wyróżnić:
normy o charakterze powszechnym- które obowiązują wszystkie państwa
normy o charakterze partykularnym, wielostronne- które obowiązują jedynie określoną grupę podmiotów, np. państwa należące go tego samego regionu geograficznego
normy o charakterze dwustronnym- obowiązujące wyłącznie w stosunkach między dwoma państwami, np. umowy konsularne czy handlowe
W sytuacji kiedy państwo w określonej dziedzinie związane jest wieloma umowami, czy obowiązują go liczne normy prawa zwyczajowego...wówczas zastosowanie ma zasada lez specialis derogat legi generali (prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne)
IUS COGENS
W związku z tym, że państwa same tworzą normy prawa międzynarodowego i mogą je modyfikować, można stwierdzić ze prawo międzynarodowe ma charakter ius dispositivum, i charakteryzuje się dużą elastycznością.
Coraz częściej jednak uznaje się iż niektóre najbardziej istotne normy prawa międzynarodowego maja charakter bezwględnie obowiązujący, czyli stanowią ius cogens i nie mogą być dowolnie uchylone przez państwa. Jest tak ponieważ normy te stanowią wyraz dla interesów całej społeczności międzynarodowej, mogą być zmienione bądź uchylone jedynie wolą wszystkich państw. (str.27 -przeczytac def. normy ius cogens)
przykłady: zakaz agresji, zakaz ludobójstwa.
Normy pr międzynarodowego charakteryzują sie jednakową mocą wiążącą. Jednak w sytuacji wątpliwości, która norma powinna mieć zastosowanie stosuje się zasady lex specialis derogat legi generali oraz lex posterior derogat legi priori .
Przy czym można zauważyć że normy prawa międzynarodowego charakteryzują się pewną hierarchią. Po pierwsze widać to na przykładzie norm ius cogens, czyli te które nie mogą być uchylone w stosunkach miedzy stronami.
Najważniejszą normą o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych norm jest z kolei Karta Narodów Zjednoczonych, art. 103 (str. 28), porównywana do krajowych konstytucji.
Przy okazji rozważań na temat prawa międzynarodowego należy również wspomnieć o jego relacji z prawem wewnętrznym poszczególnych państw. Jak wcześniej wspomniałam prawo międzynarodowe ma wpływ nie tylko na zewnętrzne stosunki państw, ale także dotyczy wewnątrzpaństwowych stosunków.
Np w przypadku uregulowania zasad przyznawania obywatelstwa. Jesli dwa panstwa dokonują pewnych uzgodnien w tym temacie, np zawierajac stosowna umowe miedzynarodowa, wowczas poza taka umowa konieczne jest rowniez dostosowanie przepisow wewnetrznych obu panstw awby wyeliminowac wszelkie niezgodnosci.
Stosunek prawa miedzynarodowego do prawa wewnetrznego mozemy rozpatrywac z punktu widzenia roznych plaszczyzn. Moze to być plaszczyna teoretyczna, ktora dotyczy samej istoty prawa oraz charakteru prawa miedzynarodowego i prawa wewnetrznego, a polega glownie na zastosowaniu z góry przyjetych zalozeń teoretycznych, np. metodologicznych.
Z kolei z normatywnego punktu widzenia mozemy podejsc do tematu wychodzac od norm prawa miedzynarodowego, co oznacza sprecyzowanie co prawo miedzynarodowe stanowi w danej materii, badz mozemy rozpoczac swoje rozwazania od prawa wewnetrznego, czyli usytuowanie przepisow prawa miedzynarodowego w prawie wewnwtrznym.
W doktrynie mozemy wyróżnić dwa zasadnicze teorie dotyczace realcji prawa miedzynarodowego i prawa wewnetrznego; DUALIZM i MONIZM.
Dualiści, zakładają, że prawo miedzynarodowe i wewnętrzne to dwie odrębne i niezależne systemy, które nie mają żadnych punktów stycznych. Prawo miedzynarodowe ogranicza się do regulowania stosunków miedzynarodowych zaś prawo wewnętrzne zajmuję się jedynie stosunkami wewnątrzpaństwowymi. Dualiści jako tako nie uznają stosowania prawa międzynarodowego wewnątrz państwa, jednak zakładają, iż aby było to możliwe, prawo miedzynarodowe musi zostac poddane transformacji i zostać przekształcone w prawo wewnetrzne.
Z kolei MONIZM zakłada, iż prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne stanowią jeden system prawny, z tym, że prawo miedzynarodowe jest hierarchicznie nadrzędne. Przekreślano zasadę suwerenności państw, twierdząc iż nie panstwa sa suwerenne a prawo miedzynarodowe. Ponadto moniści uznawali prawo wewnetrzne za pochodną prawa miedzynarodowego, a jego normy wydawane są jedynie na podstawie upoważnienia prawa miedzynarodowego (podrecznik strona 29-30)
Obecnie przyjmuje sie poglad, iz prawa miedzynarodowe i prawo wewnętrzne to osobne systemy prawne, jednak wzajemnie na siebie oddziaływujące.
Jedną z głównych zasad prawa międzynarodowego jest zasada pacta sunt servanda, określająca obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań. Co za tym idzie, państwo które zaciąga pewne zobowiązanie międzynarodowe, zmuszone jest do wprowadzenia koniecznych zmian w swoim prawie wewnętrznym aby spelnienie takiego zobowiązania bylo mozliwe. Przy czym prawo miedzynarodowe nie przesadza w jaki sposb takie zmiany czy uzupelnienia maja byc zapewniane. Mozliwe sa rózne rozwiązania: np. niektore państwa przyjmują ze normy prawa miedzynarodowego obowiązyją i są stosowane przez ich władze, czesto ma miejsce takze inkorporacja norm prawa miedzynarodowego do prawa wewnetrznego, czyli panstwo decyduje uznac pewne normy prawa m. jako czesc prawa krajowego, innym razem panstwo moze zastosowac w swoich wewn aktach normatywnych szczegolowe odsylanie do prawa miedzynarodowego.
Stosowanie prawa miedzynardowego w polsce. str. 33