Tillmann
TEORIE SOCJALIZACJI
Instytucja - organizacja, zakład lub urządzenie, które spełnia określone zadanie według określonych reguł przebiegu pracy i podziału funkcji. W społeczeństwach rozwiniętych wszystkie znaczące problemy są rozwiązywane w instytucjach. Mają do spełnienia różne funkcje (socjalizacja). W sposób zaplanowany socjalizacją zajmują się szkoły → system oświatowo-wychowawczy. Odciążają i dają bezpieczeństwo. Przez jednostkę odbierane jako coś nieuchronnego. Związane z przymusem, brak swobodnych form komunikacji. Podział instytucji:
Socjalizacja „przy okazji”
Socjalizacja zaplanowana
Szkoła jako instytucja
jest jedyną instytucją, której nikt nie może ominąć (największa instytucja publiczna)
system szkolny jest finansowany i kontrolowany przez państwo
nauczyciele jako urzędnicy są zobowiązani do dochowania wierności państwu (codzienne lekcje treściowo i metodycznie zgodne z zaleceniami państwa)
trzy płaszczyzny organizacyjne:
organizacja nauczania: jaki nauczyciel z jakim uczniem na jakim programie itp.
programy nauczania, wytyczne, plany lekcji itp.
organizacja administracyjna (ustalane kompetencje hierarchiczne)
PODEJŚCIE STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE (Talcott Pasrons)
Stawia sobie za cel wyjaśnienie całej, kompleksowej relacji między społeczeństwem a osobowością.
Społeczeństwo - system społeczny powstały w wyniku interakcji pomiędzy ludźmi, najobszerniejszą formą jest społeczeństwo jako całościowy system podzielony wewnętrznie na tworzące hierarchię płaszczyzny. Składa się z zinstytucjonalizowanych podsystemów, które mają się przyczynić do stabilności, trwałości całego systemu. Centralnymi aspektami systemu jest:
struktura (składająca się z części, podsystemów - element statyczny). Statyczność struktury jest fikcją, ponieważ z biegiem czasu się ona zmienia. Statyczność struktur w ich obecnym kształcie.
funkcja - proces (dynamiczny element) ukierunkowany na cel - utrzymanie „przy życiu” całego systemu. Proces wymiany pomiędzy jednostkami.
Podstwawową jednostką systemu jest działający podmiot, ale związany wzorami ról i strukturami insystucjonalnymi.
Warunek stabilności systemów: jak przy dużej ilości pojedyńczych działających jednostek jest możliwe utrzymanie systemu? Istnieje szereg stabilnych wzorów stosunków pomiędzy jednostkami.
Działanie w rolach → działanie takie ma przewidywalny charakter. Rola to jakiś określony wycinek całości działania jednostki. Jest pierwszym elementem porządkującym strukturę społeczną. Jest oczekiwaniem ze strony innych osób, które należy spełnić. Oczekiwania te nie powstają dowolnie i indywidualnie. Działanie te przebiega w sposób niezakłócony wtedy, gdy jednostka działa w zgodzie ze swoimi potrzebami i spełnia jednocześnie oczekiwania innych. Umiejętność działania osiąga się poprzez nabywanie ogólnych podstawowych orientacji:
orientacja uniwersalistyczna - związana z działalnością zawodową; jest to nadrzędny system wartości,
orientacja partykularystyczna - zabarwiona emocjonalnie (rodzina), społeczeństwa przednowoczesne (w społ. złożonych istnieją oba typy wartości).
Proces socjalizacji → mają funkcję stabilizującą. „Przyzwyczajają”, nabywaniu orientacji do dobrowolnego odgrywania roli. Gdy się to nie udaje, zostają zastosowane mechanizmy kontroli społecznej. Jeśli socjalizacja przebiegała dobrze, to potrzeby jednostki są zaspokajane przez konformistyczne działanie w rolach poprzez nabyte wartości i oczekiwania. Powoduje zgodność roli i osobowości. Socjalizacja to nabywanie dyspozycji co do roli (a nie uczy określonej roli).
Pattern variables → instrument analityczny, służy do klasyfikacji systemów ról, uwzględnia wartości, które można znaleźć w konkretnych wymaganiach wobec roli; do opisywania subiektywnych zachowań.
Afektywność (związki uczuciowe w rodzinie) vs afektywna neutralność (chłodne dbanie o interesy w pracy).
Dyfuzyjność (ogólne, nieograniczone działanie np. matka) vs specyficzność (jedno, jasno opisane znaczenie np. najemca mieszkania).
Partykularyzm (stosunki o charakterze niepowtarzalnym np. przyjaciel) vs uniwersalizm (stosunki o takim samym znaczeniu dla każdego, kto ma odpowiedni status).
Przypisanie (bo mam przypisany status odgórnie np. syn) vs osiągnięcia (czy ze względu na moje własne osiągnięcia, statusu który zdobyłem).
Orientacja na wspólnotę (cele osobiste podporządkowane wspólnocie) vs na samego siebie (szukanie korzyści dla samego siebie).
Osobowość podstawowa - treściowo opisana przez uniwersalistyczną stronę pattern variables. Przechodzenie od partykularyzmu do osobowości podstwawowej odbywa się przez identyfikację i internalizację (mechanizmy uczenia się). Duże znaczenie ma superego.
Szkoła → podstawowe funkcje:
socjalizacyjna - przekazywanie uniwersalistycznych orientacji co do wartości, tak aby ludzie byli zdolni do działania w rolach, internalizację powszechnych oczekiwań co do roli.
alokacyjna (selekcyjna) - dokonanie podziału zasobów ludzkich odpowiednio do systemu ról dorosłych.
System oceniania dzieli klasę na dobrych i złych uczniów. Nauczyciel powinien postępować wg jednakowych dla wszystkich kryteriów. W ten sposób uczniowie uczą się jak zdobywa się status, jak go bronić. Aby przyczyniać się do integracji wszyscy, również przegrani, muszą akceptować kryterium selekcji → są nim osiągnięcia.
Podsumowanie:
Uwzględnił wszystkie 4 płaszczyzny procesu socjalizacji: system osobowości (jako kompleks wyuczonych potrzeb i orientacji), koncepcja działania w rolach (opisuje interakcję między osobami), strukturę insytucji → wszystkie połączone w całościowy system społeczny.
Uwzględnił wymiar historii życia - socjalizacja jako proces uczestnictwa jednostki w coraz bardziej kompleksowych strukturach ról.
Kategoria roli społecznej daje możliwość szerszego spojrzenia przy analizie wewnątrzinstytucjonalnych procesów socjalizacji.
Opisuje zanaczenie zasady osiągnięć i konkurencji, ale bez kosztów działania tej zasady.
Krytyka:
Samoregulujący się system dążący do równowagi - pomija konflikty i sprzeczności, czyniąc z utrzymania systemu najważniejszy interes. W tak działającym mechaniźmie nie ma miejsca na sprzeczności interesów pomiędzy klasami (nierówności społeczne są reprodukowane, bo też służą stabilności systemu). A ewentualne spięcia pokonuje się poprzez integrację, czyli socjalizację.
W takim przypadku działania niekonformistyczne zalicza się jako będące na granicy przestępstwa lub choroby.
Zgrana interakcja zachodzi również wtedy, gdy w rzeczywistości jest to przypadek patologiczny (za podstawowymi założeniami koncepcji ról).
Parsons zaniedbał proces indywidualizacji, powstawania niepowtarzalnej tożsamości (socjalizacja jedynie jako proces uspołeczniania jedynie - potrzeby nabywane w procesie socjalizacji a potem bezkonfliktowo zaspokajane przez działanie w rolach). Takie widzenie osobowości jest zbyt uproszczone i jednostronne. Tworzy się człowiek poddany. Nie ma w takim sensie działającego podmiotu.
Interesują go jedynie warunki umożliwiające zachowanie stabilności systemu, a więc może być to system, gdzie ciągle odtwarzane są nierówności.
Fend → rozbudowuje teorię Parsonsa:
mówi nie o dwóch, lecz o 3 funkcjach szkoły: zapewnienie kwalifikacji, selekcja, integracja. Dzięki włączeniu kwalifikacji pojawia się wymiar treści szkolnych - przekazywanie wiedzy i sprawności.
Określone funkcje nie muszą być spełniane w rzeczywistości (bada to dopiero).
Szerzej rozumie socjalizację - ma prowadzić nie tylko do reprodukcji społeczeństwa, lecz także do zdolności do działania u podmiotów.
Między aspektami socjalizacji nie ma harmonii, lecz napięcie. Wymagana reprodukcja i indywidualna potrzeba poszerzenia zdolności może doprowadzić do konfliktu, a więc nie bezkrytyczna internalizacja jest ważna, lecz krytyczno-refleksyjne podejście do niej.
Uwzględnił więc zainteresowania i potrzeby jednostki. Zajmuje się również cechami jednostki.
PODEJŚCIE INTERAKCJONISTYCZNE (Mead, Habermas)
Głównym punktem zainteresowania teorii będzie obszar interakcji pomiędzy podmiotami. Szkoła rozpatrywana nie z perspektywy widzów, lecz uczestników. Opisywany jest proces kształtowania się tożsamości jednocześnie krytykując instytucję. Konstruktywne dla rozwoju osobowości są:
wspólny system symboli (język)
jednostka konfrontowana jest z ustabilizowanymi oczekiwaniami ze strony innych (ale te oczekiwania mogą być różne, dlatego czasem potrzebna jest interpretacja norm, oczekiwań, potrzeb).
Interakcja → wzajemne odnoszenie się do siebie aktorów poprzez oczekiwania co do zachowań innych i oczekiwań co do własnego zachowania. W interakcji ego próbuje dowiedzieć się kim jest alter, ale to od samego ego może zależeć kim może on być, bo może wystąpić tylko w takiej tożsamości, jaką akceptuje ego. Jeśli nie osiągnie się zgody, co do sytuacji i tożsamości osób, w niej uczestniczących, to interakcja zostaje zerwana.
Wnoszenie części swojej tożsamości do procesu komunikacji (role są ustalane przez samych uczestników interakcji, nie są z zewnątrz narzucane):
Role-taking → ego może się postawić w roli alter (przyjęcie perspektywy tej drugiej osoby). W ten sposób możemy poznać, jakie oczekiwania wobec ego ma alter i może te oczekiwania spełnić albo może ją odrzucić i przerwać komunikację.
Role-making → ego wnosi własną koncepcję swojej tożsamości, która nie będzie się pokrywać z rolą wymaganą od niego przez alter. Wtedy alter musi się nastwić i odpowiednio zareagować.
Takie podejście zakłada równouprawnienie i równoważność między partnerami. Mogą wynegocjować wzajemne role lub je odrzucić. W szkole ten proces jest ograniczony, ale nie wykluczony.
Tożsamość - zdolność do stworzenia sobie obrazu samego siebie. Wyizolowana jednostka nie jest w stanie to zrobić. Tworzy się gdy, jednostka w procesie komunikacji jest w stanie spojrzeć na siebie oczami innych.
Tożsamość osobowa - biografia i jej samointerpretacja. Gwarantuje ciągłość „ja”. Jest to równowaga, którą musi osiągnąć w każdej interakcji. Ma być niepowtarzalna, jedyna w swoim rodzaju. Trzeba ją tworzyć stale na nowo.
Tożsamość społeczna - samointerpretacja odnosząca się do grup i struktur ról społ., w których uczestniczy jednostka. Musi sie kierować do unormowanych oczekiwań.
Skoro tożsamość jest osiągnięciem zdobywanym w interakcji, to podmioty potrzebują umiejętności, aby ją osiągnąć i bronić:
umiejętności językowe
empatia
toleracja na frustrację, na dwuznaczność i dystans wobec ról
Podstawowe kwalifikacje do działania w rolach → trzy płaszczyzny:
Między oczekiwaniami co do ról a potrzebami podmiotów nie ma zgodności, dochodzi do konfliktu - nie wszystkie role dają do końca satysfakcję, a więc mogą prowadzić do frustracji, z którą trzeba sobie poradzić.
Oczekiwania co do ról nie pokrywają się dokładnie z faktycznym działaniem, lecz występuje między nimi napięcie - działanie w rolach nie jest nigdy do końca ustalone, a więc wymaga interpretacji oczekiwań, a więc trzeba być odpornym na dwuznaczność.
Podmioty ustosunkowują się refleksyjnie co do roli, a więc przyjmują dystans wobec roli (to jak podmiot zachowuje się w stosunku do roli zależy od jej interpretacji).
Szkoła → komunikowanie się na lekcji odznacza się: hierarchią i przymusem oraz osiągnięciami i konkurencją. Na lekcjach uczeń ma ograniczoną szansę przedstawienia własnej tożsamości oraz negocjowanie znaczeń. Panuje konkurencja (dokonywanie osiągnięć i ich ocena odbywa się indywidualnie). To nauczyciele mają możliwość zaprezentowania swoje niepowtarzalnej tożsamości. Uczniowie stosują taktyki, dzięki którym próbują zaprezentować własne „ja”. Jest to obrona np. odmowa osiągania dobrych wyników, ale wtedy mogą przyjąć tożsamość osoby, która sobie na radzi.
Etykietowanie - koncepcja wyjaśniająca zachowania odbiegające od normy. Wszyscy mniej lub bardziej odbiegają od normy. To czy ktoś jest dobry czy zły zależy od postrzegania go jako takiej osoby.
Typizacja - przypisywanie obserwowanemu zachowaniu atrybytu np. głośne rozmawianie to „niespokojne zachowanie” lub „brak dyscypliny”.
Podsumowanie i krytyka
Dostarcza informacji jak zachowują się jednostki wewnątrz interakcji, ale również jak są tworzone tożsamości.
Krytyka instytucji, ponieważ struktury ról mogą okaleczać tożsamość.
Indywidualność rozumiana w sposób teoretyczny. Koncepcje tożsamości prezentowane są na tle doświadczeń jednostki, duże znaczenie ma ochrona tożsamości osobowej.
Socjalizacja nigdy nie oddziaływuje na wszystkich tak samo, ponieważ mamy do czynienia z działającymi podmiotami i ich środowiskiem.
Zaniedbuje się treści procesu komunikowania się. Wyłącza się z analizy treści nauczania.
Pomija się obiektywną rzeczywistość - brak praktyki przedmiotowej (np. zabawa przedmiotami). Nie uwzględnia się działalności związanej z pracą.
Żadna z tych koncepcji nie jest w stanie sama sprostać wszystkim wymaganiom stawianym teoriom socjalizacji.
5) Tillmann
TEORIE SOCJALIZACJI
5