Innowacja frazeologiczna rozumiana jako odst�pstwo od normy frazeologicznej.

Typy innowacji frazeologicznych:

Innowacje uzupe�niaj�ce

Powstaj� w wyniku wyboru frazeologizm�w spoza normy.

• zapo�yczenia zewn�trzne, np. tu le�y pies pogrzebany, si�a przebicia, nabola�a sprawa,

• zapo�yczenia wewn�trzne (z dialektologicznych, œrodowiskowych, r�nych odmian dzisiejszej polszczyzny zawodowej), np. podnieœ� poprzeczk�, p�jœ� za ciosem, na�adowa� akumulatory, wicie (wiecie), rozumicie (rozumiecie), strzeli� samob�ja, to mu nie zaskoczy�o, bra� kogo na lewe sanki, wciska� kit komu;

• indywidualizmy, np. wsadzi� spraw� na ���wia J. Andrzejewskiego, p�jœ� do ZOO 'umrze�' R. Bratnego, s�ysze� uszami duszy D. Bargie�owskiego, og�lna niemo�noœ� W. Gombrowicza, nasza ma�a stabilizacja T. R�ewicza;

Innowacje uzupe�niaj�ce s� dowodem na nieustanne wzbogacania si� rzeczywistoœci oraz ch�ci wyra�enia stosunku do niej.

2. Innowacje modyfikuj�ce

Powstaj� w wyniku naruszenia struktury frazeologizmu na p�aszczyŸnie leksykalnej i gramatycznej.

Zmiany w leksyce obejmuj� redukcje, wymian�, uzupe�nienie lub kontaminacje co najmniej dw�ch zwi�zk�w.

Jednak zmiany mog� by� bardziej skomplikowane i dotyczy� zar�wno leksyki jak i struktury gramatycznej.

Ze wzgl�du na spos�b przetwarzania frazeologizm�w mo�emy wyr�ni� nast�puj�ce podtypy innowacji modyfikuj�cych:

• innowacje skracaj�ce- polegaj� na usuni�cie jednego b�dŸ kilku element�w ze zwi�zku, np. dolewa� oliwy (dolewa� oliwy do ognia), kamie� z serca (spad� komu kamie� z serca), odpuka� (odpuka� w niemalowane), rzuca� k�ody (rzuca� komu k�ody pod nogi);

Takie skr�ty mo�emy zrozumie� jedynie w danym kontekœcie, wyrwane z niego ulegaj� odfrazeologizowaniu i mog� funkcjonowa� tak, jak regularne po��czenia wyrazowe. Wyj�tek stanowi tu odpuka�.

• innowacje rozwijaj�ce- tworzy si� je, dodaj�c do jednostki frazeologicznej nowy element, np. by� prawdziwym oczkiem w g�owie (by� oczkiem w g�owie), by� w du�ych opa�ach (by� w opa�ach), g��wna koœ� niezgody (koœ� niezgody), nie zasypia� kulturalnych gruszek w popiele (nie zasypia� gruszek w popiele), stawia� kategoryczne czo�o (stawia� czo�o), za�y� kogo z lewej ma�ki (za�y� kogo z ma�ki)

Uzupe�nienia, jak w ostatnim przypadku mog� prowadzi� do tautologii, nielogicznoœci. Za specyficzn� odmian� uzupe�nienia sk�adu leksykalnego uznaje si� dopowiedzenia typu: przys�owiowy, przys�owiowo, tak zwany, np. Ten egzemplarz to, przys�owiowy bia�y kruk. Chcia� zrobi� mnie w przys�owiowego balona. Przys�owiowy œwiat si� nie zawali.

• innowacje wymieniaj�ce- powstaj� w wyniku wymiany trwa�ego elementu innym, np. by� pod zdrow� dat� (by� pod dobr� dat�), k�aœ� g�upia g�ow� pod Ewangeli� (k�aœ� zdrow� g�ow� pod Ewangeli�), œwiata komu przychyli� (nieba komu przychyli�), zsun�� si� na manowce (zejœ� na manowce)

Innowacje wymieniaj�ce mog� by� tworzone ze ch�ci wymiany komponentu na taki, kt�ry wydaje si� by� atrakcyjniejszy.

• innowacje kontaminuj�ce- tworzy si� je, ��cz�c co najmniej dwa zwi�zki frazeologiczne, np. droga cierniowa (droga krzy�owa + korona cierniowa), gra� g��wne skrzypce (gra� g��wn� rol� + gra� pierwsze skrzypce), mie� p�uca jak dzwon (mie� p�uca jak miechy + mie� serce jak dzwon), nie ruszy� palcem w bucie (nie ruszy� palcem + nie kiwn�� palcem w bucie), nie zabrak�o komu j�zyka w g�bie (nie zabrak�o komu odwagi + nie zapomnie� j�zyka w g�bie), obrzuca� kogo pomyjami (obrzuca� kogo b�otem + wylewa� na kogo pomyje), po�ama� sobie na czym koœci (po�ama� sobie na czym z�by + po�ama� komu koœci), p�jœ�, gdzie pieprz roœnie (p�jœ�, gdzie oczy ponios� + ucieka�, gdzie pieprz roœnie), przysz�o co komu do g�osu (przysz�o co komu do g�owy + dojœ� do g�osu), rzuci� kogo na szerok� wod� (rzuci� kogo na g��bok� wod� + puszcza� kogo na szerokie wody), roznieœ� w drobny puch (roznieœ� w drobny mak + rozbi� co w puch), salomonowym targiem (salomonowy wyrok + krakowskim targiem);

Innowacje kontaminuj�ce mog� zawiera� w sobie po��czenia wi�cej ni� dwu frazeologizm�w, np. przyzywa� niebo i te cztery œciany i cztery k�ty i piec pi�ty na œwiadk�w (wzywa� niebo i ziemi� na œwiadk�w + zamkn�� si� w czterech œcianach + cztery k�ty i piec piaty)

• innowacje reguluj�ce- powstaj� przez potraktowanie kategorialnych cz�œci zwi�zku za niekategorialne, mo�e to dotyczy�: zmian w zakresie liczby, np. da� komu wolne r�ce (da� komu woln� r�k�), iœ� z motykami na s�o�ce (iœ� z motyk� na s�o�ce) strony, np. mie� si� z kim na pie�ku (mie� z kim na pie�ku), zna� kogo jak �yse konie (zna� si� jak �yse konie), aspektu, np. pali� na panewce (spali� na panewce), spe�za� na niczym (spe�zn�� na niczym), postaci s�owotw�rczej, np. ciosa� komu ko�y na g�owie (ciosa� komu ko�ki na g�owie), mie� dwie lewe r�czki (mie� dwie lewe r�ce), b�dŸ schematu sk�adniowego, np. bi� g�ow� w mur (bi� g�ow� o mur), podbija� komu b�benek (podbija� komu b�benka);

3. Innowacje rozszerzaj�ce

Innowacje rozszerzaj�ce to takie, kt�re powstaj� w wyniku rozszerzenia ��czliwoœci leksykalnej.

Zwi�zek rzuca� komu k�ody pod nogi oznaczaj�cy tyle, co 'przeszkadza�, utrudnia� coœ komuœ' odnosi si� do dzia�alnoœci ludzi, dlatego schemat sk�adniowy wygl�da nast�puj�co:

kto + rzuca k�ody pod nogi + komu, kiedy puste miejsca uzupe�nimy rzeczownikami nieosobowymi, powstanie innowacja rozszerzaj�ca, np. Ludzie, kt�rzy siedz� na mi�kkich fotelach i bior� mn�stwo forsy, rzucaj� naszym zwi�zkom k�ody pod nogi, gdy� zdaj� sobie spraw�, �e teraz ich fotele stwardniej�. Musz� studiowa� anglistyk�, mimo k��d, jakie �ycie rzuca mi pod nogi.

Innym przyk�adem mo�e by� frazeologizm wiatrem podszyty 'marny, lichy', kt�ry odnosi� si� jak dot�d do rzeczy, a konkretnie ��czy� si� z nazwami odzie�y wierzchniej, np. p�aszcz, kurtka. Obecnie obserwuje si� u�ycie tego zwi�zku w po��czeniu z rzeczownikami nie odnosz�cymi si� do nazw ubra�, np. pomieszczenie wiatrem podszyte, roz�ogi wiatrem podszyte, a nawet m�odzik wiatrem podszyty.

O ile u�ycia pomieszczenie/ roz�ogi wiatrem podszyte nie naruszaj� schematu: co+ jest wiatrem podszyte, o tyle innowacja m�odzik wiatrem podszyty rozszerza ��czliwoœ� i doprowadza do obj�cia ni� rzeczownik�w �ywotnych.

---