Marcin Kucharczyk
Grzegorz Ptak
Hubert Kampa
Temat: Katecheza terapeutyczna w procesie powstawania Ikony.
"Ikona jest bardzo modna. Nie powinno to dziwić w cywilizacji, w której obrazy odgrywają pierwszoplanową rolę. Ikona jest bardzo poszukiwana w świecie kultury, zajmuje znaczące miejsce w chętnie odwiedzanych kolekcjach publicznych i prywatnych. W tych ostatnich znajduje się coraz więcej ikon.”
W związku z tym watro zatrzymać nad tematem ikony, gdyż jak się okazuje, nie ma ona tylko i wyłącznie charakteru sztuki. Powstawanie ikony (obrazu) to proces, w którym ikonopis (ikonopisarz) wykonuje czynności mające charakter nie tylko artystyczny, ale też terapeutyczny. Już w pierwszym etapie rozpoczyna się droga ikonopisa ku otwarciu się na Boga a co za tym idzie otwarciu się na proces zmian wewnętrznych w człowieku.
„Od strony czysto technologicznej, ikona, za pomocą specjalnych technik związanych z bardzo starannie dobranymi proporcjami, zbudowanymi na złotym podziale, z bardzo przemyślaną strukturą mają wprowadzać pokój w serce i umysł kontemplującego. Od strony teologicznej natomiast ikona jako swój pierwowzór widzi płótno mandylionu ofiarowane królowi Edessy Abgarowi. Ten, gdy na nie spojrzał , został uzdrowiony”.
I analiza rytuału ikonopisarza
Rytuał ikonopisarski przedstawia 7 Zasad Postępowania Ikonopisarza, którymi powinien się kierować. Już analiza tych siedmiu punktów pozwoli nam przedstawić głęboko terapeutyczne znaczenie pisania ikony.
1. Przed rozpoczęciem pracy przeżegnaj się; módl się w milczeniu i daruj swym winowajcom.
Modlitwa od zawsze była dla człowieka ważna. Człowiek modli najczęściej w cierpieniu, a modlitwa daje mu ukojenie.
Modlitwa w skupieniu wprowadza nas powili w stan medytacji, a to otwiera nasze wnętrze.
Darowanie win. Kiedy ktoś nas zrani, automatycznie powstaje w nas wiele emocji, które dość ściśle łączą nas z naszym oprawcą. Darowanie win stwarza więc doskonałą okazję na zerwanie niszczącej nas wewnętrznie więzi z oprawcą.
2. Pracuj w skupieniu nad każdym szczegółem swej ikony, jakbyś pracował przed samym Bogiem.
Praca ikonopisarza w skupieniu pozwala wykształcić w jego wnętrzu ciszę i koncentrację. Nauka koncentracji dla człowieka to ważny element terapełtyczny, ponieważ tylko koncentrując się człowiek może rozpocząć pracę nad jakimś konkretnym problemem. Skupienie to oczywiście nie to samo co milczenie.
3. W czasie pracy módl się, by wzmocnić się fizycznie i psychicznie; unikaj przede wszystkim zbędnych słów i zachowuj ciszę.
Cisza która wspomaga skupienie się wydaje się być bardzo ważna. Jednak jest to jedna z najtrudniejszych czynności ikonopisa. Dlaczego?
Mnisi ciszę praktykują jako środek dla osiągnięcia czystości serca. Jednak nie samo zamilknięcie powoduje wejście w wewnętrzną ciszę. Ciszę zdobywa się etapami. Proces ten ma bardzo znaczące właściwości terapeutyczne dla człowieka. Na różnych etapach osiągania wewnętrznej ciszy człowiek zmaga się z różnymi problemami, np.: pojawienie się emocji, myśli czasem nawet pochodzących z dzieciństwa…. Dzięki zagłębianiu się w ciszę i przyzwoleniu na przepływanie przez nasz umysł obrazów, myśli, emocji dokonuje się znaczący proces uzdrawiania naszego wnętrza.
Stąd też praktyka milczenia w czasie trwania rekolekcji Ignacjańskich… czy w klasztorach mniszych….
4. Swe modlitwy kieruj w szczególności do tych świętych, których oblicza malujesz. Pilnuj, by umysł twój nie rozpraszał się, a święty będzie blisko ciebie.
Wstawiennictwo, czyjaś szczególna obecność pomaga człowiekowi w odważnym postępowaniu. Mówi się o „Zapleczu modlitewnym”, które nas wspomaga.
5. Gdy masz wybrać kolor, wyciągnij w głębi serca swego rękę do Boga i spytaj Go o radę.
Uznanie zależności od Boga. W terapiach różnego typu uznanie zależności jest częstym czynnikiem wspomagającym sam proces uzdrawiania.
6. Nie bądź zazdrosny o pracę swego bliźniego; jego powodzenie również należy do ciebie.
Miłość bliźniego i radość jaką daje nam jego powodzenie pozwala zmienić stosunek nie tylko do tej osoby, ale też do całego świata. Analiza swoich emocji jakie wywołuje we mnie drugi człowiek pozwala na poznanie siebie a co za tym idzie zrozumienie drugiego człowieka.
7. Gdy twa ikona jest już skończona, podziękuj Bogu, że w miłosierdziu Swym obdarzył cię łaską malowania świętych wizerunków.
Dziękczynienie za wykonane dzieło. W terapii u osób np.. Uzależnionych od alkoholu zawsze stawia się dziękczynienie drugiemu za pomoc. Podzięka stwarza więź międzyosobową.
POWSTAWANIE IKONY
Przygotowanie deski.
Ikonopis tworzy ikonę na desce. Niektórzy ikonopisarze wypisują na niej egzorcyzm i intencję w jakiej piszą ikonę.
Egzorcyzm ma znaczenie uzdrawiające. Wiemy to już z Biblii. Sam Jezus i apostołowie używali egzorcyzmów w celu oddalenia zła.
Ikonopisarz błogosławi deskę, nadając jej charakter czegoś szczególnego. Nad samą deską odmawia modlitwę która przypomina mu o intencji i o trudzie jaki na siebie przyjmuje.
Naklejenie płótna
Płótno naklejane na desce za pomącą kleju z króliczej sierści ma znaczenie uzdrawiające. Nakleja je się odmawiając modlitwę w której wspomina się madylion (płutno z wizerunkiem twarzy Chrystusa), które miało uzdrowić Króla Abgara.
Wszelkie rany na ciele też okrywamy płótnem, Jezus pozwolił się zawinąć w płótno kiedy położono go w grobie i było ono świadkiem jego zmartwychwstania.
Płótno ma wiec znaczenie uzdrawiające. W terapii okrycie deski białym płótnem może mieć znaczenie tworzenia nowej rzeczywistości.
Intensywny dziennik proponowany przez o. Bogdana Nowaka SVD widzi w jednolitej białej warstwie możliwość odnalezienia spokoju…
W modlitwie ikonopis prosi Boga o stanie się czystym, rozproszenie ciemności i uzdrowienie wewnętrzne.
12 warstw LEWKASU
Po naklejeniu płótna ikonpos nakłada 12 warstw Lewkasu czyli mieszanki kredowo klejowej. Tworzy tym samym z kawałka deski ścianę skalną.
12 warstw nakłada się ku czci 12 Apostołów i nad każdą warstwą odmawiana jest modlitwa zawierającą prośbę.
Niech ta pierwsza warstwa bielidła przypomina nam, że Ty jesteś Skalą, którą chcemy naśladować w pewności niezachwianej wiary, aż do oddania swego życia. Amen.
Ty, który znosiłeś chłosty i poniosłeś męczeństwo dla Zbawiciela, umocnij nasze słabe ciała, by nie poddawały się lenistwu, ale ochoczo głosiły Jezusa Chrystusa przez ikonopisanie. Amen.
Daj nam udział w stwórczym blasku Bożej światłości, która przenika wszelkie otchłanie rozpaczy, brzydoty i nędzy. Amen.
Niech najgłębsze pokłady naszej czułości i miłości, wrażliwości i delikatności tworzą tę ikonę, aby wszyscy patrzący na nią odczuwali w sobie wszechogarniającą miłość Bożego spojrzenia, czułość Bożej obecności, wrażliwość Bożej opieki, delikatność Bożej potęgi. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen.
Szlifowanie
Jest to czynność wymagająca cierpliwości i wysiłku fizycznego zarazem. Ikonopis podczas szlifowania rozważa modlitwę:
Bogurodzico Dziewico Maryjo! Ucz mnie łagodności i delikatności, wrażliwości i czułości, a jednocześnie abym nie uchylał się od wymagań ascezy. Tak jak wychowałaś swego Boskiego Syna, będąc pierwszą nauczycielką, wychowuj i mnie, piszącego tę ikonę, do wymagającej miłości względem siebie oraz sióstr i braci. Niech Twoja czułość ogarnie tych, którzy będą oddawać cześć tej ikonie!
„Dla ikonopoisarza Matka Boża i jej przykład jest bardzo ważnym aspektem w duchowości. Matka prowadzi go przez wewnętrzne uzdrowienie, poleca swojemu synowi…”
Wykonanie grafji
Grafija to wyryte na ikonie linie szat i wizerunku. Czynność ta wspomaga późniejsze malowanie ikony. Grafija ma przypominać wyryte X Przykazań Bożych na tablicach które otrzymał Mojżesz.
„Dzięki X przykazaniom Bożym możemy czynić dość szczegółowy rachunek sumienia a w efekcie przypominać sobie i uzdrawiać te miejsca naszej duszy, których nie ujawniamy przed ludźmi.”
Złocenie i malowanie
Świat kolorów dla człowieka jest bardzo ważny. Istnieje dzisiaj w świecie wiele różnych terapii gdzie ludzie za pomocą kolorów wyrażają to co ich boli, cieszy, dotyka….
Ikonopiszarz ma świadomość, że pigmenty których używa są poświęcone. Używając więc kolorów i malując w ciszy i skupieniu prowadzi dzięki kolorom refleksję nad tym dlaczego taki kolor wzbudza w nim takie uczucia…
Cały proces prowadzący do utworzenia ikony wieńczy poświęcenie jej.
Ikona ma więc wielkie znaczenie. Jej tworzenie to formowanie wnętrza człowieka, dlatego też Prawosławni uważają ja za wielki dar, za prawie sakrament.
Samych ikonopisarzy Prawosławnych otacza się wielką czcią i szacunkiem. Przechodzą oni też odpowiednią formację.
Dla współczesnej katechezy ikona jest niewątpliwe ważnym tematem. Chociażby dlatego, że pasuje ona idealnie do czasów postmodernistycznych gdzie obraz spełnia ogromnie ważną rolę.
„Żyjemy w czasie wielkiej dominacji oddziaływania kulturowego obrazu. 70 - 80% bodźców, na które głównie reaguje młodzież, dzieci w procesie wzrastania, to bodźce wizualne.”
Z obrazkami spotykamy się wszędzie. Spróbujmy choćby porównać obraz ze zwykłego kartonika informujący co należy zrobić. Bardzo szybko rozpoznajemy czynności i to dlatego że obraz ten nie posiada perspektywy. Ikona jest jej również pozbawiona. Dlatego tak szybko zapada nam w pamięci. Warto więc w pełni wykorzystać to dobro jakie proponuje nam ikonopisanie.
„Ikona okno ku wieczności”, Michael Quenot, st.4
„Ikona jako miejsce formacji teologicznej” w „Katecheza”, marzec 2008, ks. Dr Dariusz Kleinowski - Różycki
Na podstawie: „Rytuał ikonopisarski”, Szkoła Ikonopisarski Pantokrator, Zabrze 2007
Tamże, s.7
Tamże, s.7
Tamże, s.7
„Potrzeba milczenia”, Anzelm Griin OSB, s.11
„Rytuał ikonopisarski”, Szkoła Ikonopisarski Pantokrator, Zabrze 2007,s.7
Tamże, s.7
Tamże, s.7
Tamże, s.7
„Intensywny dziennik”, o. Bodan Nowak SVD, www.nowoksvd.opoka.net.pl
„Rytuał ikonopisarski”, Szkoła Ikonopisarski Pantokrator, Zabrze 2007,s.18,19,20
„Ikona duchowość i filozofia”, Beata Elwich, s.65
„Uzdrowienie pamięci”, o. Bodan Nowak SVD, www.nowoksvd.opoka.net.pl
„Obraz i ikona”, w: „Aktywizacja w katechezie. Szansa czy zagrożenie?”, R. Chałupniak, J. Kostorz, W. Spyra (red.), Opole 2002, s.201
5