Muza łacińska
Ambroży (zm. 397):
Wieczysty rzeczy Stworzycielu (Aeterne rerum conditor):
metrum: dymetr jambiczny;
nad hymnem tym rozmyślał św. Augustyn po śmierci matki, co przyniosło mu ukojenie;
użyty częściowo w brewiarzu;
apostrofa do Boga, który panuje nad dniem i nocą oraz czasem, aby także tym pomagać ludziom; opis budzącego się z woli pańskiej dnia; poranek zaczyna się wołaniem koguta; światło słoneczne rozprasza mrok: „błędne duchy” przestają szkodzić ludziom, ucisza się morze; rankiem, gdy kur zapiał trzy razy Piotr zapłakał, że zaparł się Chrystusa; nadchodzący z woli Boga dzień budzi ludzi, napełnia nadzieją, uzdrawia, kładzie kres zbrodniom popełnionym nocą; zwrot do Jezusa - prośba o podźwignięcie z grzechów; Chrystus, to światło rozpraszające mrok grzechów; Boga powinien sławić „głos nasz pierwszy”, jak i „pieśń ostatnia”;
Twórco wszechświata, Boże nasz (Deus, creator omnium):
metrum: dymetr jambiczny;
hymn brewiarzowy;
apostrofa do Twórcy wszechświata, który rządzi noc i dniem; zsyła sen, by można było odpocząć przed następnym dniem; modląc się przed snem człowiek prosi Boga, aby go wspomógł trwać w łasce; serca ludzkie śpiewają Bogu, czysta miłość mu gra, a trzeźwa myśl wielbi go; gdy ciemności pokryją ziemię człowiek prosi: by wiara jaśniała w ciemności i nie pochłonął jej mrok; by Bóg nie pozwolił, aby nocą umysł zapadł w sen i zapanował grzech; by śnić o rzeczach Bożych i nie ulec podstępom szatana;
Jezu korono panieńska (Iesu, corona virginum):
metrum: dymetr jambiczny;
hymn starożytny, uważany za utwór św. Ambrożego; hymn brewiarzowy;
pochwała Chrystusa, który narodził się z Maryi, która na zawsze pozostała nieskalaną dziewicą (lilią, panną bez skazy); zakończenie pochwałą Trójcy św.;
Hymny ambrozjańskie: Pieśni na poszczególne pory dnia:
O wschodzie słońca (Iam lucis orto sidere):
metrum: dymetr jambiczny;
hymn brewiarzowy;
o wschodzie słońca człowiek powinien prosić Boga o błogosławieństwo na nowy dzień; o to by panował nad swoim językiem, wzrokiem, nie był próżny, zachował czyste serce; aby przeżył dobrze kolejny dzień nie w grzechu ale ku chwale Bożej;
Na godzinę trzecią [tertia] (Nunc sancte nobis Spiritus):
metrum: dymetr jambiczny;
hymn brewiarzowy;
apostrofa do Ducha św. z prośbą o napełnienie swą mądrością i udzielenie swych darów, które będą ujawniać się w miłości do bliźnich;
Na godzinę szóstą [sexta] (Rector potens verax Deus):
hymn brewiarzowy;
apostrofa do Boga; prośba by zapobiegał kłótniom i waśniom, udzielił pokoju, a ciału dał zdrowie i wytwałość;
Na godzinę dziewiątą [nona] (Rerum, tenax vigor):
hymn brewiarzowy;
apostrofa do Boga niezmiennego i stałego, który mądrze rządzi światłem i czasem; prośba o napełnienie wieczora Boskim blaskiem i doprowadzenie do chwały wiecznej po śmierci;
Pieśń, gdy słońce zachodzi (O lux beata Trinistas) :
metrum: dymetr jambiczny;
hymn brewiarzowy;
apostrofa do Trójcy św. (pierworodna jedność); prośba o wlanie światła w serca ludzi o zachodzie słońca; pochwała Trójcy;
Przed snem (Te lucis ante terminum):
hymn brewiarzowy; cytowany w Boskiej komedii Dantego (Czyściec 8,3 n.);
prośba do Stwórcy o opiekę i obronę (przed szatanem podczas snu) kierowana zaraz po zachodzie słońca;
Przed snem (Christe, qui Lux es et dies):
hymn ;
apostrofa do Chrystusa - światłości ; prośba o dobre wyspanie, obronę przed siłami ciemności, skierowanie podczas snu myśli ku Bogu; zakończenie pochwała Trójcy Świętej;
Prudencjusz (zm. pocz. V w.):
Przedsłowie (Per quinquiennia iam dacem) :
metrum: zwrotka złożona z glikoneja i wiersza asklepiadejskiego mniejszego i większego;
wstęp do całego zbioru poezji Prudencjusza, który przynosi nam dane biograficzne autora, choć niekompletne: nie znamy przebiegu jego kariery urzędniczej ani miast , którymi administrował;
podmiot liryczny ma 57 lat; uważa, że kres jego życia jest już bliski, dlatego dokonuje przeglądu całego swego życia: w dzieciństwie kończył szkołę (rózga jako kara); jako młodzieńca uczono go retoryki (jak kłamać); kierując się żądzami dążył uparcie do celu; dwa razy administrował miastami; cesarz obdarzył go wysokim stopniem wojskowym (przy władcy); powołuje się na konsula Salię, który sprawował urząd, gdy Prudencjusz się urodził; podmiot zdaje sobie sprawę z kruchości życia ludzkiego i nieuchronności śmierci; chce sławić Boga i pokutować za swe grzechy; omawia tematy swoich dalszych utworów (spis jego dzieł): „Niech przez dzień cały hymnów ton/ Brzmi i noc także niech Boga wychwala” - Cathemerinon; „Walcz z herezjami, katolickiej wiary wciąż badaj plon” - Apotheosis, Hamartigenia i Psychomachia; „Ołtarze bożków depcz i w proch obalaj” - Contra Symmachum; „Czcij męczenników, chwale apostołów poświęć swój śpiew” - Peristephanon; podmiot ma nadzieję, że chwaląc Boga swymi utworami przybliży się do niego;
Hymn o świcie (Ales diei nuntius [w:] Cathemerinon) :
metrum: dymetr jambiczny;
antyteza: światło (łaska, Królestwo Boże) i ciemność (śmierć, śmierć duchowa) występuje często w poezji chrześcijańskiej; kogut jest znakiem światła (na jego głos Piotr zapłakał), występuje często w ikonografii chrześcijańskiej;
użycie metrum ambrozjańskiego oraz motywu koguta nawiązują do hymnu św. Ambrożego Wieczysty rzeczy Stworzycielu, co stanowi nie tylko o popularności tych hymnów, ale i programowe związanie się z tradycją ambrozjańską, do której Prudencjusz odwołuje się też w Contra Symmachum (kontynuacja polemiki prowadzonej przez św. Ambrożego z senatorem Symmachem);
świtem (zwiastowanym przez koguta) Chrystus budzi ludzi do życia; woła, ze należy czuwać, gdyż jest blisko; należy też wstać szybko i pracować, by nie marnować czasu; porównanie: sen-śmierć; grzechy-noc; duchy błądzące o poranku uciekają - magiczną moc ma pianie kura; grzechy rodzą się nocą (Piotr zaparł się nocą, zaś rankiem płakał nad swym grzechem); rankiem zmartwychwstał także Chrystus; zakończenie: zwrot do Chrystusa - prośba o przerwanie snu i światło rozpraszające noc;
Hymn o śmierci i pogrzebie (Iam maesta quisce querella - wybór wierszy z hymnu 10 z Cathemerinon):
metrum: dymetr anapestyczny katalept;
temat zmartwychwstania ciał był jednym z wielkich tematów dyskusyjnych pierwotnego chrześcijaństwa, szczególnie na przełomie II i III w.;
nie zależy rozpaczać po śmierci bliskich, gdyż „zgon jest naprawą żywotów”; ciała pochowane są jakby zmożone snem, pozbawione duszy czekają na ponowne złączenie w Dniu Ostatecznym (podobnie jak ziarno, które gnije w ziemi aby potem wykiełkować); ziemia tylko przechowuje ciało - mieszkanie dla duszy (sens pogrzebu);
Walka Wiary i Czcicielki Bóstw Pogańskich (Prima petit campum dubia sub sorte duelli [w:] Psychomachia):
tytuł: Psychomachia (gr. walka duszy), tj. jej sił-cnót atakowanych przez wrogie moce, przedstawia siedem pojedynków: wiary z pogaństwem, czystości z lubieżnością, cierpliwości ze złością, skromności z pychą, trzeźwości ze zbytkiem, rozumu z chciwością, zgody z herezją; są one przedstawione wedle tradycji batalistycznej eposu starożytnego. Utwór kończy wizja niebieskiej Jerozolimy i modlitwa Chrystusa; Psychomachia cieszyła się wielkim powodzeniem i stała się wzorem poezji alegorycznej;
uosobienie Wiary i Pogaństwa, które stają ze sobą do walki; Wiara - w chłopskiej szacie, nagie ramiona, nieuczesane włosy, napięte mięśnie, staje do walki bez broni (tylko siła mięśni); Pogaństwo - w hełmie, wargi we krwi zwierząt ofiarnych; Wiara pokonuje Pogaństwo, stojąc na czele legionu składającego się z męczenników (zostali oni, jako zwycięzcy nagrodzeni chwałą niebieską);
Dittochaeon (Obras completas):
metrum: heksametr (wszystkie od a do e);
tytuł: Dittochaeon (gr. podwójny pokarm), tj. Stary i Nowy Testament (etymologia niepewna), kolejno 24 i 25 epigramatów, prawdopodobnie stanowiących podpisy pod malowidła lub mozaiki w kościele; epigram opisujący obraz Baranka z Apokalipsy znajdował się w absydzie;
Samson (Ter centrum vulpes Samson capit, ignibus armat):
przypomnienie biblijnej historii podstępu Samsona: przywiązał do ogonów 300 lisów płonące żagwie i puścił je w pola; lisy są symbolem herezji, która „po polach błędów szerzy ogień”;
Dom króla Ezechiasza (Huc bonus Ezechias meruit ter quinque per annos):
przypomnienie cudu Bożego dokonanego na królu Judei Ezechiaszu: był on bardzo pobożny; kiedy zachorował i miał umrzeć, Bóg zdecydował przedłużyć jego życie o 15 lat (poprzez cofnięcie jego czasu do tyłu - cień na zegarze słonecznym cofnął się, jako znak);
Chrzest Chrystusa (Perfudit fluvio pastus Baptista locustis):
Jan Chrzciciel chrzcił ludzi wodą; gdy ochrzcił Jezusa głos z nieba potwierdził, że jest to Zbawiciel;
Góra Oliwna (Montis oliviferi Christus de vertice sur sum):
przywołanie tradycji chrześcijańskiej, która głosi, że w miejscu, w którym modlił się Chrystus w ogrodzie oliwnym na pamiątkę tego wydarzenia z drzew spływa cudowny olej (namaszczenie);
Apokalipsa Jana (Bis duodena senum sedes pateris citharisque):
przywołanie symboliki apokaliptycznej: liczba 12 (starcy, czasze, harfy, złote wińce), Baranek, księga dnia ostatecznego, 7 pieczęci;
Epilog (Immolat Patri Deo / Pius fidelis innocens pudicus):
metrum: zwrotka złożona z dymetru trocheicznego i trymetru jambicznego katalektycznego;
jedni ofiarują Bogu swoje cnoty (pobożność, wierność, czystość, skromność), inni miłość do bliźniego, podmiot liryczny zaś wielbi Boga swymi rymami; podmiot wierzy, że Bóg przyjmie ten dar i go wysłucha; podmiot tłumaczy, że jego dar i posługa pełnią w „domu” Boga rolę małowartościowych przedmiotów (garnek gliniany); jednakże nawet najlichsza usługa ku czci Bożej jest miła dla Stwórcy;
Boecjusz (zm. 524):
O pocieszeniu, jakie daje filozofia:
Choćby bogactwa z rogu obfitości… (Si quanta rapids flatibus incitus):
prawda filozoficzna : nawet gdyby Bóg zesłał z nieba niezliczone bogactwa, to i tak nie nasyci chciwości ludzi; ci którzy posiadają bogactwa drży o swe złoto i pragnie więcej (niezaspokojone pragnienie i żądza);
O Stwórco gwiezdnych przestworzy… (O stelliferi conditor orbis):
apostrofa do Boga, który rządzi ciałami niebieskimi, które sam stworzył; sprawuje władzę nad księżycem (i jego fazami), gwiazdą wieczorną (Hesperos), gwiazdą poranną (Lucifer), długością dnia i nocy, porami roku, Syriuszem - wyznacza wszystkiemu właściwą porę; chociaż wszystko mu podlega Bóg nie chce „tylko ludzkich czynów utrzymać w należytej mierze”, dlatego zmienne szczęście „odwraca losu koleje” (niewinni podlegają karze, niegodni obnoszą zaszczyty), a ponadto ludzie ciężko przeciw sobie grzeszą; zwrot do Boga z prośbą, by raczył popatrzyć na ziemię, ukrócić władzę Fortuny i zaprowadzić porządek: „Wzburzone morze uspokój, Sterniku!”
Ty, który światem rządzisz odwiecznym rozumem… (O qui perpetua mundum ratione gubernas):
apostrofa do Boga twórcy wszechrzeczy panującego nad czasem i nadającemu ruch światu; podziw, że żadna inna siła nie skłoniła Boga do tworzenia, ale skłoniła go do tego dobroć; uwielbienie Boga, który „świat w myśli kształtuje”: karze cząstkom łączyć się w całość, łączy sprzeczności i nadaje im sens, a także tworzy „mniejsze dusze i życia”; prośba do Boga, aby raczył dać życie wieczne, ukazał prawdziwe dobro w świecie doczesnym (chronił przed złem), ponieważ tylko on jest: „końcem, początkiem i wodzem, przewoźnikiem, ścieżką i granicą zarazem”;
Gdy ciemne chmury … (Nubibus artis / condita nullum):
metafory rzeczy, które przysłaniają prawdę: noc zasłania światłość, burza mąci wody, wiatr zniekształca widziane obrazy, skały zatrzymują potok górski; żeby dojrzeć prawdę należy pozbyć się strachu i smutku, a jednocześnie „marzenia” nie mogą przysłonić właściwego postrzegania;
Spójrz na siedzących na tronie królów wysokim… (Quos vides sedere cel sos solii culmine reges):
podmiot liryczny odsłania prawdziwą naturę władców ziemskich: za lśniącą purpurą, orężem swoich wojsk, strachem przed ich potęgą kryje się „ciężkie okowy”: żądza, chciwość, gniew, smutek, złudna nadzieja - są nimi zniewoleni;
To ma rozkosz każda w sobie… (Habet hoc volputas omnis / stimulis agit fruentes):
rozkosze są z natury swojej podstępne; porównane do pszczół - najpierw wabią kropelką miodu, a następnie boleśnie żądlą;
Wenancjusz Fortunatus (zm. 601):
Vexila Regis:
metrum: dymetr jambiczny;
pierwszy wiersz był wielokrotnie zastosowany w hymnice łacińskiej; jest używany jako pieśń kościelna (Króla wznoszą się ramiona); hymn brewiarzowy w Wielkim Tygodniu; nawiązuje do niego Dante (Piekło 34,1 ostatni krąg);
hymn na cześć krzyża, na którym skonał Chrystus - narzędzie zbawienia będzie uwielbiane na wieki, ponieważ na nim dokonało się odkupienie grzechów ludzi;
Pange lingua:
metrum: dymetr trochaiczny na przemian akatalektyczny i katalektyczny;
przekład tego hymnu z XVI w. śpiewany jako pieśń kościelna (Krzyżu święty nade wszystko); hymn brewiarzowy w Wielkim Tygodniu; pierwszy wiersz wielokrotnie wykorzystywany w literaturze kościelnej;
wezwanie do tego, by wielbić dzieło zbawienia dokonane przez Chrystusa (triumf krzyża); śmierć zakrólowała po grzechu pierwszych rodziców, jednak Bóg wybrał inne drzewo (krzyż), by śmierć pokonać; Bóg w odpowiednim czasie zesłał na ziemię swego syna, który narodził się z Maryi Dziewicy (w szopce betlejemskiej), po 33 latach działalności i nauczania umarł za ludzi na krzyżu; znakami Bożej męki są: „żółć, plwociny, trzcina, ocet, gwoździe i żelazna włócznia”; pochwała krzyża - wybranego ze wszystkich drzew, narzędzie zbawienia; prośba kierowana do krzyża, by nie sprawiał Chrystusowi wielkiego bólu; tylko krzyż jest godny reprezentować wiarę, ponieważ został uświęcony boską krwią;
Rabunus Maurus (zm. 856):
Modlitwa do Boga (Omnipotens Genitor, qui rerum es Maximus auctor):
metrum: dystych elegijny;
zwrot do Trójcy św.: Boga, Syna i Ducha św.; prośba do Boga o to, by nie gardził nędzarzem i wyzwolił grzesznika od mocy szatana; podmiot liryczny ma świadomość swojej grzeszności (lecz przyznaje, że grzeszył w nieświadomości omamiony podstępami diabła); grzesznika czeka kara piekła; jeśli jednak zaufa Bogu, ten w swojej miłości ku ludziom wyratuje go; podmiot prosi Boga o wybaczenie grzechów, nadzieję i naprawę swego życia poprzez umocnienie wiary - całkowicie powierza się Stwórcy, od którego zależy również moment śmierci człowieka; prośba o wysłuchanie swojej modlitwy i zbawienie wieczne (by móc wielbić Boga zawsze); zakończenie: oddanie chwały Bogu i Jezusowi;
Hymn na Wniebowstąpienie Pańskie (Festum nunc celebre magnaque gaudia):
metrum: zwrotka asklepiadejska I;
pochwała dnia wniebowstąpienia, kiedy to Chrystus w glorii i chwale powrócił do ojca ale powróci jako sędzia; wcześniej zniewolił piekło; prośba do Boga o ochronę przed siłami diabelskimi;
Hildegarda z Bingen (zm. 1179):
O wieczny Boże (O aeterne Deus, nunc tibi placeat):
apostrofa do Boga - prośba o zesłanie miłości, która sprawi, że ludzie staną się „członkami Ciała” Chrystusa (zesłanego dla zbawienia); prośba o oddalenie cierpienia od człowieka, ze względu na Jezusa;
Sekwencja o Duchu Świętym (O ignis Spiritus Paracliti):
pochwała Ducha św. (ognia miłości), dawcy życia i natchnienia; określa się go licznymi epitetami: „źródło przeczyste”, „życia pancerzu”, „związko szlachetności”, „członków wszystkich zwieńczenia nadziejo”, „głos chwały”, „życia radość”, „nadzieja i cześć ogromna”, „dawca świetlanej nagrody”; całe stworzenie czerpie z mądrości Ducha i przez niego wszystko istnieje;
O Duchu Świętym (O ignee Spiritus, laus tibi sit):
pochwała Ducha św. (podobnie jak wyżej);
O świętej Maryi (Ave, Maria, o auctrix vitae; O splendidissima gemma; O frondens virga):
pochwała Maryi: dzięki niej dokonało się dzieło zbawienia (zdeptała węża, który kusił Ewę), jest ona matką syna Bożego, napełnił ją Duch św., jest „wspaniałym klejnotem”; „Z Ciebie Słowo przyjęło tchnienie mocy”; jest pośredniczką;
Tomasz z Akwinu (zm. 1274):
Lauda Sion:
metrum: strofka - dwa ośmio- i jeden siedmiozgłoskowiec, o rymie aab ccb itd.;
stanowi szczytowy punkt twórczości sekwencyjnej średniowiecza; łączą się w nim piękno, precyzja języka i formy oraz własne przeżycia i pobożność, czyli element obiektywny z subiektywnym przeżyciem tajemnicy Eucharystii;
wezwanie Kościoła do pochwały Zbawiciela przez hymn i pieśń; powodem ma być tajemnica Eucharystii - przypomnienie ostatniej wieczerzy; nastąpiła teraz nowa ofiara paschalna (bezkrwawa - chleb i wino); jest to pamiątka przemiany wina w krew, a chleba w ciało; czcimy żywego Chrystusa ukrytego za tymi symbolami; karmimy się jego ciałem i (będąc bezgrzesznymi) dążymy do zbawienia; Eucharystia to uwielbienie „chleba aniołów pańskich, pokarm pielgrzymów niebieskich”; zwrot do „dobrego pasterza” z prośbą o uczestnictwo w uczcie niebieskiej;
Pange lingua gloriosi:
metrum: dymetr trochaiczny na przemian akatalektyczny i katalektyczny, rymowane;
pierwszy wiersz wzięty z Pange lingua gloriosi proelium certaminis Wenancjusza Fortunata; hymn brewiarzowy;
wezwania do sławienia misterium ciała-chleba; Chrystus został zesłany dla zbawienia; w wieczerniku przemienił chleb w swoje ciało;
ostatnie dwie zwrotki są do dziś śpiewane przy wystawieniu Najswiętszego Sakramentu (Tantum ergo Sacramentum - Przed tak wielkim Sakramentem / Upadajmy wszyscy wraz …); zakończenie: pochwała Trójcy św.;
Verbum supernum prodiens:
metrum : dymetr jambiczny ;
hymn brewiarzowy ; pierwszy wiersz wzięty ze św. Ambrożego;
kolejne obrazy zbawczej historii: Chrystus po modlitwie w Ogrojcu, wydany przez swego ucznia wcześniej ustanowił sakrament Eucharystii - przemienił się w zbawczy pokarm, dał okup światu;
ostatnie dwie zwrotki śpiewane są przy wystawieniu Najświętszego Sakramentu (O soalutaris Hostia - O zbawczo Hostio, godna czci / Co lud do niebios wiedziesz bram …); pochwała Trójcy;
Adoro Te devote :
metrum : trymetr trochaiczny katalektyczny rymowany (aa bb itd.);
jest to eucharystyczna pia meditatio; autentyczność tego tekstu jest kwestionowana; istnieje przekład grecki; hymn ten do dziś stanowi popularną pieśń kościelną (Zbliżam się w pokorze);
słowa uwielbienia dla Boga, ukrytego pod postaciami chleba i wina; mimo, iż zmysły nie mogą dać poświadczenia, człowiek wierzący dostrzega obecność Boga (wiara w Słowa Chrystusa); pomiot prosi o dostąpienie zbawienia, jednocześnie zapewnia, że nie jest jak niewierny Tomasz i przyjmuje założenia wiary nie żądając sensualnych dowodów; dzięki Eucharystii przybliża się do zbawienia; Jezus - Pelikan (wedle legendy pelikan karmi swoje dzieci krwią z rozdartych piersi; obraz pelikana jako symbolu Eucharystii jest bardzo popularny w ikonografii chrześcijańskiej; stanowi herb miasta Łowicza) obmywa nieczystych grzeszników przez sakrament krwi i ciała; podmiot wyraża nadzieję na bliskie już spotkanie z Chrystusem w radości wiecznej;
Jacopone da Todi (zm. 1306):
Stabat Mater Dolorosa:
wprowadzona do liturgii w XIVw., od XV - sekwencja mszalna;
Matka Boska stoi pod krzyżem, opłakując mękę swego syna i jego konanie na krzyżu; jej serce przebija miecz boleści, ponieważ traci swego jedynego syna; każdy człowiek powinien się wzruszać widząc jej ból; Chrustus umiera, by odkupić grzechy ludzkości; podmiot liryczny prosi Matkę Boską o łaskę współuczestnictwa w jej cierpieniu i kontemplacji nad zbawczym dziełem jej syna (noszenia na sercu jego świętych ran i ich rozważania); zwrot do Chrystusa - prośba, by przez ręce Maryi dał „zwycięstwo” nad samym sobą (własnymi grzechami) i zbawienie wieczne;
Stabat Mater Speciosa:
przykład franciszkańskiego kultu Bożego Narodzenie;
Matka Boska (pełna chwały) stoi obok żłóbka, w którym leży jej nowonarodzony syn; jest szczęśliwa, bo spotkała ją niesłychana łaska Boża (niepokalane poczęcie z Ducha św.); każdy człowiek powinien cieszyć z tajemnicy wcielenia Syna Bożego, który narodził się dla zbawienia ludzi w ubóstwie, wśród bydlątek; jednakże kłaniali mu się nawet królowie i śpiewali aniołowie; przy Maryi stoi św. Józef; prośba do Matki Bożej o pozostanie ze sobą na zawsze (czyli o zbawienie wieczne) i dar przykładnego życia ku czci Chrystusa;
Jan Hus (zm. 1415):
Pieśń o Ciele Chrystusa (Vivus panis angelorum):
metrum: ośmiozgłoskowiec, każda zwrotka ma jeden rym;
zwrot do Chrystusa - chleba żywego, który ma nieskończoną moc; zrodzony z Maryi dziewicy za przyczyną Ducha św. ofiarował swe ciało, znosząc cierpienie drogi krzyżowej, dla zbawienia ludzi; odkupił nas swoją śmiercią i wyzwolił od grzechu; teraz jako obecny jest na ołtarzu pod postacią chleba (prowadzi nadal do zbawienia); zakończenie: pochwała Trójcy św.;
1