18. Jan Kochanowski, Z łacińska śpiewa Słowian Muza, Foricenia 1 -50, oprac. Ada Fischgrund

- Do czytelnika

Fraszka jest niejako dedykacją. Autor poświęca zbiór foriceni czytelnikom. Woli pisać krótkie wiersze i poświęcić je nieznanym czytelnikom niż pisać długie wiersze, które trafiają do prostaków. Sam siebie określa „pisarzem niesmacznym” w związku z tym ma świadomość, że nawet żaden bóg gracki (tutaj: Ajaks i Pallas - Atena) nie ochronią go przed krytyką. Krótki utwór, fraszka 8-wersowa.

- 1. Do Piotra Myszkowskiego (biskup płocki)

Bezpośredni zwrot to Piotra Myszkowskiego, który według poety zabrania poecie samemu biesiadować w domu i gości go przy swoich stole. Poeta chce, aby do stołu również przyjął powstałe „dworzanki”, czyli właśnie foricenia. Foricenia powstają podczas biesiad, kiedy dzbanki są wypełnione alkoholem, wtedy to „bóg rogaty” szepce je na ucho poecie. Szkoda, aby biskup czytał te utwory w ciągu dnia, kiedy ma jakieś obowiązki. Idealną porą czytania foriceni jest właśnie biesiada. Krótki utwór, fraszka 8-wersowa.

- 2. Życzenie

Poeta deklaruje, że to czego chce w życiu to nie złoto, zamki i bogactwa, o których śpiewa Homer, dla niego najważniejsze jest wino w dzbanku. Chciałby posiadać jego niewyczerpane ilości. Chce pić wino w towarzystwie kogoś, kto jest czcicielem Bakcha (Bakchos - Dionizos - grecki bóg wina i latarośli). Podkreśla, że takie to jest to, co w życiu lubi najbardziej i nie zazdrości berła, kiedy ma w ręce puchar wina. Krótki utwór, fraszka 8 - wersowa.

- 3. Do towarzyszy

Do druhów, żeby każdy pił aż do dna, bo po śmierci nie będą już mieli ani winnic, ani beczek z winem. Tam płynie w rzekach siarka, a na bladych brzegach rosną smutne cisy

- teraz kochajmy się, bo kiedy Kloto (jedna z trzech greckich bogini losu) przetnie nić nie wezmą ze sobą już swoich kochanek, popłyną po śmierci Styksem, a wiatr rozwieje ich „na kształt mgły marnej”. Wiersz stroficzny - strofa czterowersowa, pięciozgłoskowiec o rymach Abeb.

- 4. O Neerze (nie udało mi się ustalić co to za bogini)

Jedni biorą udział w bitwach tebańskich, inni walczą pod Troją, a poetą choć nie brał udziału w żadnej bitwie to zgubiły go piękne oczy Neery, które walczą z blaskiem gwiazd.

- 5. Na dziewczęta weneckie

Krótka opowiastka, o tym, że wszystkie Nereidy (w mitologii greckiej kilkadziesiąt nimf morskich) z Atlantyku Neptun (bóg morza) sprowadził do Wenecji. Wymienia Kirke, która niesie zgubę swym kochankom i Syrenę - śpiewa zgubne pieśni żeglarzom. Poeta mówi, że wszelkie próby zachowania ostrożności przed tymi kobietami są niepotrzebne, ponieważ wszyscy poddadzą się im urokom.

- 6. Na grób Franciszka Petrarki

Poeta zwraca się do Franciszka Petrarki, który choć nie żyje, to na pewno jest teraz szczęśliwy, że trafił wreszcie do ukochanej Laury. Wcześniej ją opłakiwał, a teraz razem szczęśliwi chodzą nad brzegiem Lety (jedna z pięciu rzek Hadesu) i są dowodem na to, że nawet śmierć nie jest w stanie pokonać prawdziwej miłości.

- 7. Na pisma tegoż

Dwuwersowy zwrot do Franciszka Pertrarki, w którym poeta zwraca uwagę na to, że Petrarka tworząc „Sonety do Laury” dał zarówno sobie jak i Laurze nieśmiertelność wśród przyszłych pokoleń.

- 8. Do Kallistrata

Kalistrat kochał swoje bogactwo, jednak któregoś dnia wszystko stracił. Kiedy próbował wrócić do swoich dawnych przyjaciół, oni nie chcieli z nim rozmawiać lub nie rozpoznawali go. Co dla poety jest idealnym odzwierciedleniem zdania, że biedak nie ma przyjaciół.

- 9. Na obraz Mariana - nie rozumiem do końca tej fraszki, dlatego wrzucam jej tekst.

Małą pociechą druhom, Marianie kochany,

Obraz twój Apellesa sztuką malowany.

Sam przez nurt joński śpieszysz do Azji, do kraju,

Skąd przybyło zbawienie ludzkiego rodzaju,

Niech bogi ci pomyślny wiatr dadzą, byś w strony

Ojczyste przyjaciołom był zdrów powrócono.

- 10. Do Andrzeja Patrycego (humanista, filolog, sekretarz Zygmunta Augusta)

Fraszka wyraża ogromny ból i smutek poety z powodu wyjazdu Andrzeja Patrycego. Ten smutek może uleczyć tylko sam Patrycy, ale poeta nie łudzi się na powrót swojego kolegi (?).

- 11. Do Wenery (Wenus)

Anchizes, mąż Wenus stracił już swoją witalność. Jest stary i wypadły mu włosy. Poeta zwraca się do bogini, aby przywróciła swojemu mężowi młodość lub pozostała przy nim wierna tak, jak za czasów, kiedy był młody.

- 12. Na biesiadę

Dawniej pić i żyć brzmiało podobnie i oznaczało biesiadę. Obecnie zmieniło tylko swój sens. Chyba, że ktoś tej różnicy nie zauważa i dla niego żyć i pić to jedno.

- 13. Do Bekwarka Lutnisty

Orfeusz powinien grać w lesie - dla zwierząt i natury, natomiast Arion nad brzegiem morza - dla ryb. Tylko Bekwarek może grać w mieście - dla ludzi, ponieważ tylko jego muzyka jest godna ludzkich uszu.

- 14. O Annie

Poeta lubi imię Anna i w znaczeniu hebrajskim - łaska i w znaczeniu łacińskim - ?

- 15. Na Bakchusa

Czcijmy Bakchusa, boga wina, bo:

- dał nam taniec i pieśni

- dał nam żarty, dowcipy i radość podchmielenia

- dzięki winu zapominamy o troskach i przykrościach.

Smutek nic nie daje człowiekowi, natomiast wino sprawia, że chce się weselić i hulać z dziewczętami.

- 16. Na Milaniona

Poeta porównuje zakochanie się w dziewczynie do polowania na jelenie i dziki.

- 17. O widowiskach św. Marka

Odbywała się parada ku czci św. Marka, na której wystawione były obrazy ze świętami. Niestety wszystkich zaskoczyła ulewa z burzą i obrazy zostały zniszczone. Poeta uważa, że to dlatego, że mało albo wcale nie dbają o św. Marka w niebie.

- 18. Nagrobek Mikołajowi Firlejowi (hetman wielki koronny)

Krótki utwór do Mikołaja Firleja, który poległ w bitwie z Tatarami pod Sokolem. Poeta zapewnia go, że jego sława będzie wiecznie żywa.

- 19. Do Amora śpiącego

Amor śpi, podczas gdy ludzi dręczą troski. Martwi to poetę, ponieważ obawia się, że Amor może mieć złe sny dla niego.

- 20. Do Ibika

Jeżeli Ibik chce, żeby biesiadowali u niego poeci to musi pamiętać, że mają wybredne podniebienia. Musi zadbać o najlepsze trunki, najlepiej Falern z Cekubem podawane w największych pucharach, ponieważ jak pić to najlepszy alkohol, jeżeli takiego nie ma to lepiej zostać trzeźwym.

- 21. Do Lucyny (patronka rodzących kobiet)- kolejna, której nie ogarniam

Ilityjo - gdy wolisz - Lucyno, Junono,

Która ciężarnym zwykłaś rozwiązywać łono,

Akmon na tym jesionie wiesza wieńców siła,

Ażebyś przy rodzącej Krokalidzie była.

Gdy za zajęcem ufny Akmon się ugania,

Ona nie od zefiru poczęła zawiania.

Bogini, nie chciej wiedzieć wszystkiego na świecie,

Chociaż dziecko nie moja, ona moja przecie.

- 22. Do Koryny

W postaci złotego deszczu Zeus (Jowisz) zdobył Danae, w postaci łabędzia Ledę, w postaci byka Europę. Poeta nie będzie się uciekał do takich sztuczek, ponieważ może zdobyć Korynnę za dwa grosze.

- 23. Nagrobek Kretkowskiemu (kasztelan brzesko-kujawski, później gnieźnieński, jako dyplomata wiele podróżował)

Kretkowski za życia wiele podróżował po świecie. Widział Ganges, Tag, Ren, Dniestr, Dunaj i Nil. Po śmierci przebywa na Olimpie razem z bogami śmieje się z ludzkich nadziei i trosk.

- 24. Do Fausta

Poeta uważa, że miłość to ciężka choroba. Nawet jeżeli człowiek jest już pewien, że nie kocha to i tak dręczy go myśl, że dawniej kochał.

- 25. Do Cypassydy

Poeta zaprosił na biesiadę Cypassydę, która przyszła w towarzystwie innego mężczyzny. Chociaż kobieta próbowała to ukryć, autor i tak się tego domyślił.

- 26. Na obraz Andrzeja Dudycza

Poeta chce się dowiedzieć kto jest autorem portretu Andrzeja Dudycza, ponieważ świetnie oddaje on rzeczywistość. Jeżeli ktoś nie zna charakteru Andrzeja, jest w stanie odczytać go z twarzy przedstawionej na obrazie.

- 27. Do Piotra

Piotr jest rolnikiem. Poeta zwraca się do niego, aby dbał o swoje pole i aby jego pracownicy się nie lenili, ponieważ tylko dbanie o rośliny i ciężka praca może dać hojne i obszerne plony.

- 28. O Neerze

Poeta żył z kobietą (Neerą), z którą cały czas się kłócił. Amor sprawił, żę Neera zaczęła płakać, a to złamało poetę, wtedy ona wzięła go w swe objęcia na dwie noce i wymierzała ma zasłużone razy. „A jakich razów? Konam na samo wspomnienie.”

- 29. Do Tomasza

Tomasz to ktoś, komu nie podoba się twórczość Kochanowskiego. Jego nie obchodzi ta krytyka. Ironizuje, że Tomasz na pewno potrafi pisać lepsze wiersze.

- 30. Na bluszcz

Bluszcz porasta młode winorośle. Niszczy w ten sposób bar Bakchusa. Dlatego każdy komu nie starczy wina, na skroń założy wianek z bluszcza.

- 31. O liku

Gdy za mniej niż dukatów dziesięć urodziwej

Chiony nie mógł posiąść Likus nieszczęśliwy,

To jedynie prośbami wymógł na wietrznicy,

Żeby choć wysiusiała się do swej miednicy,

Wtedy rzekł, w słonym morzu nurzając ubogie

Wiosło: „Jedz, bratku, rosół, bo mięso za drogie”.

- 32. Do fabula

Poeta z racji tego, że dużo biesiaduje ma wiele wiernych adoratorek.

- 33. Do Piotra Rojzjusza

Piotr Rojzjusz to hiszpański humanista, który został dworzaninem Zygmunta Augusta. Poeta przedstawia jego rodowód: urodzony w Hiszpanii, wykształcony w Italii, zamieszkujący w Polsce. Uważa jednak, że mądrość Piotra jest tak niesamowita, że dobiegnie z każdego krańca świata, dlatego Kochanowski chciałby go nazwać obywatelem świata.

- 34. Nagrobek Andrzejowi Żelisławskiemu

Żelisławskiego zabili pijani awanturnicy. Poeta mówi we fraszce, że jego grób wznieśli przyjaciele i godnie go opłakali. Kochanowski życzy zabójcom, aby ich nikt nie opłakiwał i nie pochował.

- 35. Na obraz swój

Kiedy malarz chciał namalować obraz poety, on akurat kochał się w Lidii, której poświęcił pieśni. Była to nieszczęśliwa miłość i bał się, że to nieszczęście będzie można wyczytać z jego portretu.

- 36. Do Mikołaja Firleja

Ciało Mikołaja Firleja wróciło do ojczyzny. Wraz z nim wraca wiara i skromność, którą odznaczał się Firlej.

- 37. Na zwycięstwo Nikofonta

Wszyscy najwięksi bogowie - Jowisz, Atlas, Herkules, olbrzym z Nilezji, patrzyli z podziwem na Nikofonta, gdy udało mu się wygrać na pięści i stanąć na Olimpie.

- 38. Do Filipa Padniewskiego

W czasie pokoju panującego w kraju Padniewski i Kochanowski pisali razem wiersze. Jednak, kiedy Zygmunt August ruszył przeciw Iwanowi Groźnemu zaprzestali pisanie. Muszą poczekać na czas zwycięstwa, wtedy będą mogli owe zwycięstwo opiewać w swoich utworach.

- 39. Nagrobek Cerazynowi

Pochwała Cerazyna, który był prawy, słuszny pełen cnót i sprawiedliwy.

- 40. Na obraz Patrycego

Obraz przedstawia tylko twarz Patrycego. O duszy i charakterze mówią źródła pisane. Obrazy prędzej czy później się zniszczą, ale wieść o postaci Patrycego będzie wiecznie żywa.

- 41. Na pysznego bogacza

Fraszka przestrzegająca bogacza przed pychą, ponieważ zostanie za nią ukarany. To ludzie skromni mają szansę stać się wielkimi ludźmi.

- 42. Spowiedź

Utwór autobiograficzny, chce zachować tradycję przodków i wyznać to, co kryje się w jego sercu, twierdzi, że nie robi bezmyślnie tego, co mu każą i co robi większość (jest uparty, gdy uważa coś za prawdę, a inni temu przeczą), ludzi osądza według ich cnoty, a nie bogactwa, nie chce zdobywać majątku nieuczciwie, nie znosi pyszałków, a pragnie przyjaźnić się jedynie z dobrymi, w tej całej spowiedzi zwraca się do Boga, który odpowiada - „W biedzie będziesz wiecznie, | Tylko w ten sposób winę swą zmażesz skutecznie.”, to wszystko jest wypowiedziane z ironią i dystansem.

- 43. Na dzień urodzin królewskich

Poeta życzy narodzonemu Augostowi, aby w przyszłości był dobrym władcą, którego słucha lud i aby żył długo.

- 44. Do Mikołaja Radziwiłła

Mikołaj Radziwiłł objął urząd po swoim bracie . W utworze wdzięczność ludu jest przedstawiona na przykładzie pszczół, które założyły pod panowania Radziwiłła obóz woskowy. Zapełnianie pustych plastrów jest złożeniem hołdu za zasługi.

- 45. Do tegoż

Peryklowi, według greckich bajek, podczas snu pszczoły złożyły nektar na ustach. Nie powinna nas ta opowieść dziwić, bo przecież nikt z nas nigdy nie widział skrzydlatego konia, kowala czy skały.

- 46. Do Aureliusza

Poeta zastanawia się czy Aureli dzieli biesiadny stół z Myszkowskim i czy trzyma w ręku puchar pełen wina. Czy raczej czeka wieczora, aby spędzić noc z Demofilą. Poeta wspomina Aureliusza, gdy wznosi z kolegami dzban wina.

- 47. Na wieniec

Poecie zwiądł wieniec, który przyniósł z parnaskiego szczytu. Zwiądł w momencie, gdy dotknął niewdzięcznej skroni.

- 48. Nagrobek Stanisławowi

Stanisław w czasie bitwy miał szczęście. Inni umierali, a on bez większych ran mógł dalej walczyć. Los obrócił się przeciwko niemu w momencie, kiedy myślał, że już nic mu nie grozi.

- 49. Do Jakuba Górskiego

Jakub Górski - filozof i teolog, rektor Akademii Krakowskiej. Wydał rozprawę polemiczną z zakresu retoryki, skierowaną przeciwko Benedyktowi Herbestowi, profesorowi Akademii Krakowskiej, który w roku następnym przeniósł się do Poznania. Poeta w utworze zachwyca się nad geniuszem Górskiego, który sprawił, że pokonał Herbesta i sprawił, że przeniósł się do Poznania.

- 50. Do foloe

O wschodzie słońca Foloe obiecała poecie spotkanie. Zapewnia ją, że nie musi obawiać się zdrady z jego strony, ponieważ bez niej byłby nieszczęśliwy.

 

5

---