2b. Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470-1543, oprac. A. Jelicz, Szczecin 1985 - Jan Dantyszek, oprac. Agnieszka Księżopolska
Jan Dantyszek (1485-1548)
- najstarszy syn Jana von Höfen
- w 1503r. zdobył pierwszy stopień akademicki (bakalaureat) w Akademii Krakowskiej.
- w 1504-1532 robił karierę dypomatyczną
- nawiązał osobieste kontakty m.in. z Marcinem Lutrem, Tomaszem Morusem, Karolem V, Erazmem z Rotterdamu
- miał wiele romansów, trwale związał się z Hiszpanką Izabelą del Gada, z którą miał syna i córkę
- 1533r. uzyskał godność biskupa chełmińskiego a w 1537r. - biskupa warmińskiego
EPIGRAM DO DRZEWICKIEGO:
Epigramat - "krótki utwór wierszowany. Gatunek wywodzący się z wierszowanych inskrypcji umieszczanych na różnych przedmiotach, budowlach i nagrobkach" (definicja zaczerpnięta z "Literatury staropolskiej" Jacka Sokolskiego)
Każdy daje swemu panu to co ma (bogaty Arab-perły z Morza Czerwonego, rolnik- swoje plony itd. ). Dantyszek daje opiekunowi swoje bogactwo - wiersz. Ukazuje w nim Drzewickiego jako człowieka o świętym sercu i odważnego ("I przed groźbami losu, co Cię niegdys ścigał nie zadrżysz") Dantyszek w epigramie prosi biskupa, by ten nie zapmniał o nim. Po sposobie zapisu można wywnioskować, że Dantyszek i Drzewicki mieli ze sobą bardzo dobry kontakt o czym świadczy "I o Dantyszku, prosze, twym pamiętać chciej".
PODAREK NOWOROCZNY DLA BISKUPA DRZEWICKIEGO:
Dantyszek składa życzenia noworoczne "czcigodnemu biskupowi". Konwencja wiersza podobna jest do tego, który został omówiony wcześniej. Tutaj również podmiot liryczny wspomina o tym, że chętnie trzymałby się dawnego zwyczaju i dałby jakiś prezent Drzewickiemu (tak jak inni obdarowują swoich opiekunów, bliskich i dobrych druhów), jednak nie jest to możliwe, z powodu tego, że podmiot liryczny nic nie posiada. W utworze umieszczone zostały życzenia do biskupa, do którego mówi : "ojcze, ty poetów jasna przystani"
Utwór podzielony jest na czterowersowe strofy. W strofie trzy pierwsze wersy są jedenastozgłoskowcami, ostatnia zaś jest pięciozgłoskowa.
DO JANUSA:
Utwór ten jest prośbą o: bogate plony, dobrą pogodę, opiękę dla króla Zygmunta, piękną małżonkę i przesławne potomstwo dla niego, pokój i spokój w Polsce. Jeżeli Janus spełni ich prośby to otrzyma dary ("To ci ofiary hojne złożym na ołtarzach")
Utwór jest trzynastozgłowskowcem przeplatanym z dwunastozgłoskowcem.
DO MŁODZIEŻY:
Utwór kierowany jest do młodzieży i zawiera w sobie wzorzec postępowania. Podmiot liryczny radzi, by młodzi ludzie nie próżnowali, zdobywali wiedzę, unikali spożywania alkoholu, zagłębiali się w lekturę. Chce, aby młodzież uczyła sie na jego błędach. Dantyszek, korzystając z własnej biografii, stworzył obraz występków. Ukazał pułapki miłosne, w które wpadł i ujemne strony życia dworskiego m.in. spożywanie dużej ilości alkoholu.
Utwór jest trzynastozgłoskowcem przeplatanym z dwunatozgłoskowcem.
NA ZYGMUNTOWEGO ORŁA:
tekst: "Jam ptaków król, pod gwiazdy latam, mnie ochrania
Jowisza ziem północnych trójkończasty grom"
POETA POLECA ZYGMUNTOWI PIEŚŃ WESELNĄ NA ŚLUB ZYGMUNTA Z BARBARĄ:
Poeta martwi się o to, czy jego wiersz będzie dla króla odpowiedni, ponieważ "królewski majestat nie znosi niczego, co błahe, niedojrzałe i bez słusznych miar". Dantyszek, ponieważ jest wieszczem, nie daje królowi, tego co inni (szat jedwabnych, klejnotów) a pieśń.
Wiersz jest trzynastozgłoskowcem przeplatanym z dwunastozgłoskowcem.
NA CHWAŁĘ PAWŁA Z KROSNA:
Podmiot liryczny mówi w utworze o cnocie, która "rzuca zawsze dokoła swój promienny blask" a którą posiada biskup Lubrański. Ta cnota wyniosła go na najwyższe godności duchowe, łaski króla, poklask całej szlachty itd. Poeta wspomina również o wiernosci biskupa, jego radach i o tym, że jest on doceniany przez innych ludzi.
Z dalszej części utworu dowiadujemy się, że u boku biskupa Lubrańskiego żyje Krzycki, którego "Sam Apollo kłaść uczył słowa w słodki rytm". Podmiot liryczny informuje, że sam chciał opiewać biskupa i jego cnotę, jednak nie wychodziło mu to ( "na mieliznach zwykle grzęzła moja łódź") (topos skromności autora)
Forma: trzynastozgłoskowiec przeplatany z dwunastozgłoskowcem
WIERSZ DO ZYGMUNTA:
Poeta opisuje zjazd królów. Podmiot liryczny spodziewa się złotego wieku, dzięki ślubowi królewicza. Poeta chwali króla polskiego króla Zygmunta ("Ty zaś najmilszym tutaj pośród wszystkich gościem") i sugeruje, że jego wiersz"przetrwa wieków wiek".
Forma: trzynastozgłoskowiec przeplatany z dwunastozgłoskowcem.
O WŁASNYM HERBIE:
tekst: "To czarne i to białe orle skrzydło cesarz
Za zasługi mi nadał na szlachecki herb
Chwałę niesie dziedzictwo dziadów, lecz chlubniejsze
Co może własna cnota sama przez się dać"
(Cnota daje większą chwałę niż dziedzictwo przodków)
DO GRYNEI:
Elegia opowiada o twardym losie kochanków i o tym, że podmiot liryczny musi porzucić swoją ukochaną. Dantyszek prowadzi życie wędrowca, co nie sprzyja trwałym związkom i stałej miłości.
Mężczyzna odczuwa ból, jednak nie ma wyboru, ponieważ dostał rozkaz wyruszenia w świat. Kobieta w wierszu nazwana została wielką radościa jego dni i szczęśliwym snem. Mężczyzna opisuje rozstanie pełne łez i czułych gestów.
W utworze pojawiają się wątki mitologiczne - głównie dotyczące Amora (np. historia chłopca z Abydos, którego bożek wrzucił w głąb wód, gdy Hera ujrzała martwego, sama rzuciła się w toń)
W elegii Dantyszek żali się, że gdziekolwiek nie pójdzie i tak dopadnie go Amor i mimo tego, że podmiot ma już swój wiek, Amor i tak go zwycięża. Mężczyzna cierpi z miłości- cierpienie to porównuje do krwawiących ran, które opatrzyć może tylko ukochana, a zdrowy będzie w dniu, w którym ją ujrzy, ale nie wie, kiedy to nastąpi.
NA SWÓJ WŁASNY WIZERUNEK:
Poeta opowiada o sobie: gdy miał 35 lat, był w Hiszpanii jako poseł króla polskiego.
forma: trzynastozgłoskowiec przeplatany z dwunastozgłoskowcem.
O GOŚCIACH:
tekst:
1. " Po trzech dniach często ryba - a i gość - zaśmierdnie.
Chyba, że ryba- w soli, gość- przyjaciel szczery. "
2. "Gospodarz ma Hektora mieć zawsze wesołość
Mądrość Sybil, cierpliwość taką, jak miał Job."
NA SWÓJ WIZERUNEK:
Podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Chrystusa. Podmiot liryczny w utworze wyraża nadzieję, że jego dalsze życie będzie zgodne z tym, czego wymaga od niego Chrystus.
EPIGRAM NA KSIĄŻKĘ KOPERNIKA:
Tekst jest zachętą do przeczytania książki Kopernika, ponieważ "drogę do nieba wskażą Ci karty tych ksiąg" i do zgłębiania wiedzy z dziedziny astronomii.
forma: trzynastozgłoskowiec przeplatany z dwunastozgłoskowcem.
JEDENASTOZGŁOSKOWCE DO JERZEGO SABINA:
NIE OGARNIAM DO KOŃCA TEGO WIERSZA- jedyne opracowanie jakie znalazłam w internecie to takie: 1. skarga, że „Pierzchają zawsze przed starym dziewczęta” i unikają go Muzy, ciągła praca, troska o ojczyznę, prośba o przyjęcie tych wierszy, choć „nie tak podobne do Katullusowych/ Jak twoje”; 2. chwilowe natchnienie; 3. pochwała wierszy Sabina, Sabin skarży się na śmierć małżonki i przyjaciela, Dantyszek namawia go, by modlili się już o spoczynek w niebie dla nich samych.
MOJA PRÓBA ANALIZY:
1. Dantyszek podziwia teksty Jerzego Sabina. W utworze skarży się na brak natchnienia, które to natchnienie nierównomiernie rozkłada się na twórcach. Dantyszek życzy Sabinowi długich lat życia. Poeta żyje sprawami bieżącymi ojczyzny i choć czasami uda mu się wzbić do nieba (w poezję?) to jednak stan ten jest krótkotrwały i wraca do rzeczywistości z jeszcze większymi obciążeniami.
Dantyszek ma nadzieję, że jeśli popełni jakieś przewinienie to zostanie mu to przez Boga wybaczone- ufa w miłosierdzie Boże.
Poeta chce ofiarować swoje wiersze Sabinowi, chociaż uważa, że nie są doskonałe.
2. Dantyszek dostał natchnienie. Poeta zaprasza Sabina wraz z małżonką do siebie na święta (wielkanocne? patrz: opis przyrody).
Wraz z przybyciem posłańca z listem, Dantyszek traci wenę twórczą.
3. Dantyszek z przyjemnością zapoznawał się w wierszach Sabina. Poeta, chcąc złożyć hołd Sabinowi, pisze poemat, jednocześnie uznając, że nie jest on dość dobry.
Na końcu utworu mowa jest o śmierci małżonki i przyjaciela Sabina.
ŻYCIE JANA DANTYSZKA:
Poeta w tym utworze żegna się z życiem, które było ciężkie, choć nie brakowało w nim i dobrych chwil. Z tekstu dowiadujemy się, że Dantyszek służył trzem królom, dużo podróżował np. do Węgier, Wiednia, Jeruzalem itd. (co należało do jego obowiązków). Dantyszek spotykał wiele ważnych osobistości (papieży, kardynałów, królów). Poeta nie zajmował się tym wszytkim ze względu na bogactwa.
Jako poseł króla Dantyszek narażony był na wiele niebezpieczeństw. Jego praca była żmudna i ciężka. Podmiot liryczny znosił niewygody podróży, oszustwa ludzi, rozstanie z ojczyzną itd. Podmiot liryczny stosuje wiele wyliczeń, aby bardziej obrazowo ukazać trudy, jakie napotkał na swej drodze.
Dantyszek potrafi sam docenić swoje starania ("A żem niepożyteczny może nie był całkiem | O tym wyniki świadczą załatwionych spraw").
Kolejnym etapem życia poety było uzyskane godności biskupiej i oddanie się służbie Bogu.
W dalszej części utworu Dantyszek chwali się swoimi przyjaciółmi z wyższych sfer (takmi jak książęta czy uczeni).
Podmiot liryczny przyznaje się, że jest człowiekiem grzesznym (jednak jego grzechy zna tylko Bóg), za co został ukarany już na Ziemi (pożary, zniszczone zasiewy itd.).
W połowie tekstu ginie wątek autobiograficzny. W tej części Dantyszek wygłasza kazanie do czytelników. Poeta zwraca uwagę na to, że bycie chciwym nie popłaca, ponieważ skarbu nie można zabrać ze sobą po śmierci. Podmiot liryczny radzi, by zamiast bogactwa, zbierać dobre uczynki, działać zgodnie z Dekalogiem. Dantyszek stwierdza również, że "szczęśliwy, kto umiera zaraz po chrztu fali", ponieważ taki człowiek nie zdąży jeszcze popełnić żadnego grzechu.
Dantyszek w swoim utworze pokazuje zło ludzi i fakt, że jest ono faworyzorane w życiu (np. "Stąd miły nie kto prawdę mówi, ale kłamca","Karze się sprawiedliwych, lecz rzadko przestępców"). Poeta, ukazując nieprawość świata, stwierdza, że chciałby już umrzeć, ponieważ nie chce żyć w takim świecie.
Na końcu utworu umieszczona została prośba, by na nagrobku umieszczony został następujący napis: "Nie żegnam cię ze smutkiem, ziemio, bom wezwany | Do żywota, któremu nie pisany kres."
Forma: trzynastozgłoskowiec przeplatany z dwunastozgłoskowcem
w tekście odnajdziemy:
autobiografizm - postawa, dzięki której doświadczenia
i przeżycia pisarza zostają wykorzystane i dochodzą do głosu
w jego twórczości. A. nie jest dokumentarnym odzwierciedleniem
życia, lecz konwencją, która zależnie od kultury artyst.
i światopoglądu epoki, w różnym stopniu i w różny sposób
dopuszcza do ujawnienia podmiotowego „ja", wyposażonego
w cechy autora, mniej lub bardziej rzeczywiste. A. był zdobyczą
literatury humanist., szczególnie poezji renesansu, związaną
z indywidualistyczną, nawiązującą do antyku antropologią
epoki. (źródło definicji: www.eduteka.pl)
autotematyzm - tendencja do wypowiadania refleksji na temat procesu powstawania dzieła, sposobów i celów pisania i uczynienie z tego tematu utworu; jest charakterystyczny dla różnych rodzajów literackich (www.sjp.pl)
EPITAFIA JANA DANTYSZKA:
1. Podmiot liryczny ma 63 lata. Zdaje sobie sprawę, że z każdej chwili może nadejść śmierć, więc chce, kilka słów mówiło o tym, kim był:
"Długom był w służbie dworu. Słano mnie do wielkich
Tego świata. Infuła przypadła mi stąd.
W ziemi spoczęło wreszcie ciało, więc w niebiesiech,
W szczęściu wiecznym, pokoju niech zażywa duch.
Ciebie, przechodniu, proszę, byś modlił się za mną,
By potomni za ciebie modlili się też"
2. Śmierć przychodzi w chwili, gdy najmniej się tego spodziewamy. Poeta żegna się ze sprawami ludzkimi (z nadzieją, troską zbytkiem, ambicjami itd.) W utworze znajdziemy apostrofę do Boga, do którego dąży dusza podmiotu lirycznego.
Forma: Trzynastozgłoskowiec przeplatany z dwunastozgłoskowcem.
5