RYNEK PRACY W UE
Ekonomicznie najważniejszym i historycznie najwcześniejszym elementem swobody przepływu osób jest wolność przepływu pracowników.
Traktat Rzymski zobowiązał do jej wprowadzenia na obszarze EWG do końca okresu przejściowego dla unii celnej, zakazując jednocześnie dyskryminowania pracowników z państw członkowskich ze wzglądu na przynależność państwową.
Na mocy Traktatu i wydanych na jego podstawie przepisów przez organy Wspólnoty, pracownik pochodzący z kraju członkowskiego ma prawo do:
przyjmowanie ofert pracy na całym obszarze Wspólnoty;
swobodnego przenoszenia się w celu podjęcia pracy;
swobodnego pobytu w kraju miejsca pracy;
pozostania w kraju miejsca pracy po ustaniu zatrudnienia.
Spod reguł liberalizujących swobodę przepływu wyjęto jedynie zatrudnienie w sektorze publicznym, przy czym Trybunał Sprawiedliwości przyjął wąską definicję tego sektora, ustalając, że niedostępne dla obywateli innych krajów są przede wszystkim te funkcje, które wiążą się z wykonywaniem władzy publicznej lub wiążą się z bezpieczeństwem państwa.
Poza tym ograniczenia w swobodzie przepływu pracowników mogą być stosowane tylko z uwagi na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne i zdrowie publiczne.
Z wolnością przepływu pracowników ściśle wiąże się możliwość podejmowania za granicą pracy na zasadzie samozatrudnienia. Swoboda założenia przedsiębiorstwa, daje automatycznie możliwość rozpoczęcia i wykonywania pracy w innym kraju Wspólnoty, na podstawie obowiązujących tam przepisów i na równi z jego mieszkańcami.
Aby ułatwić podejmowanie działalności osobom samozatrudniającym się, Rada UE została zobowiązana do przygotowania, we współpracy z Komisją i Parlamentem:
dyrektyw w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów i innych zaświadczeń o posiadanych kwalifikacjach zawodowych;
dyrektyw koordynujących i zmieniających przepisy w państwach członkowskich odnośnie do zasad samozatrudniania się.
Traktat Rzymski wziął także pod uwagę znaczenie koordynacji narodowych systemów ubezpieczeń społecznych dla podejmowania pracy za granicą i zobowiązał Radę UE do jednomyślnego wypracowania przepisów, które zapewnią migrującym pracownikom i osobom na ich utrzymaniu:
łączenia okresów zatrudnienia w państwach członkowskich w celu uzyskania i wyliczenia świadczeń;
wypłatę świadczeń mieszkańcom Wspólnoty.
Przewidywane w Traktacie Rzymskim przygotowanie przepisów prawa wtórnego o wzajemnym uznawaniu kwalifikacji zawodowych okazało się bardzo trudnym zadaniem. Do czasu uporania się z tym problemem korzystanie z możliwości zatrudnienia w innych państwach członkowskich było mocno ograniczone.
Pierwsze zmiany w sposobie rozwiązywania problemu wzajemnego uznawania kwalifikacji pojawiły się w 1985 r. Wspólnota opracowała ogólne wymogi, jakie muszą spełniać systemy kształcenia zawodowego w państwach członkowskich.
Oprócz tego podzielono zawody na określone kategorie i w kolejnych aktach prawnych uregulowano zasady uznawania dyplomów, certyfikatów i innych zaświadczeń potwierdzających umiejętności zawodowe oraz zasady oceny kwalifikacji.
Na podstawie tych przepisów powstały trzy systemy uznawania kwalifikacji we Wspólnocie:
system uznawania kwalifikacji na podstawie doświadczenia zawodowego - zakłada, że w pewnych profesjach do nabycia odpowiednich umiejętności wystarcza wykonywanie zawodu przez 3 - 6 lat i uzyskanie dobrej reputacji zawodowej (zawody rzemieślnicze, turystyka, handel, hotelarstwo, gastronomia, transport, spedycja, telekomunikacja, pośrednictwo ubezpieczeniowe i inne);
system automatycznego uznawania kwalifikacji zawodowych, działający w dwóch wariantach:
koordynacji wymagań dla systemów kształcenia i szkolenia, jak też koordynacji zasad uznawania dyplomów (prawnicy, lekarze, farmaceuci i inne zawody związane z ochroną zdrowia);
wspólnie ustalonych kryteriów wzajemnego uznawania wykształcenia (architekci);
system uznawania wykształcenia na zasadach ogólnych - dotyczy uznawania dyplomów wyższych uczelni, czyli takich, w których nauka trwa co najmniej trzy lata po otrzymaniu matury; system wprowadził do integracji rynku pracy zasadę wzajemnego uznawania opartą na racjonalnym zaufaniu do krajowych systemów edukacyjnych, ponieważ w interesie żadnego państwa Wspólnoty nie leży kształcenie słabych pracowników.
Dla wolności przepływu pracowników istotne znaczenie miało zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych Wspólnoty, czyli barier fizycznych (oprócz przejść lotniczych i morskich). Umożliwiło to skrócenie czasu podróży i ułatwiło wyjazdy, ponieważ paszporty stały się niepotrzebne.
Początek liberalizacji dało tzw. porozumienie z Schengen podpisane w 1985 r. przez Belgię, Francję, Niemcy, Luksemburg i Holandię. Kolejne państwa przystąpiły do porozumienia 1 stycznia 1993 r. wyjątek stanowi Wielka Brytania, Dania i Irlandia, które nadal stosują kontrole, obawiając się przemytu, terroryzmu i nielegalnej imigracji.
Zniesieniu kontroli granicznych towarzyszyły dwie decyzje istotne z punktu widzenia budowy całego rynku wewnętrznego. Po pierwsze, w zasadzie zniesiono limity towarów, które podróżni mogą przywieść z innego kraju członkowskiego. Po drugie, płacą oni podatek w kraju zakupu i nie mogą domagać się jego zwrotu na granicy.
Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejszą barierą dla powstania jednolitego rynku pracy tworzą przepisy, które usztywniają stawki płac.
Podczas gdy na rynku towarów, usług i kapitału swoboda przepływu oznacza konkurencję cenową, robotnicy przybywający z innych krajów Wspólnoty nie mogą w ten sposób z sobą konkurować.
Uniemożliwia to niewykwalifikowanym pracownikom z krajów o niskich płacach wykorzystywanie swojej przewagi, chroni pracowników miejscowych i zmniejsza popyt na pracowników z pozostałych krajów Wspólnoty.
1