Jan Władysław Dawid (1859-1914), syn Wincentego, mąż Jadwigi Dawidowej, warszawski pedagog i psycholog, wykładowca na Uniwersytecie Latającym i w Towarzystwie Kursów Naukowych w Warszawie, był pionierem psychologii rozwojowej i pedagogiki eksperymentalnej. Pedagogikę pojmował jako naukę empiryczną, opartą na wynikach badań psychologicznych; organizował i propagował wśród nauczycielstwa badania psychologiczno - pedagogiczne uczniów, opracowując specjalnie do tego celu przeznaczone kwestionariusze. Już w roku 1886 ogłosił wyczerpujący Program postrzeżeń psychologiczno - wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 - go roku życia. Był to poradnik do studiów naukowych nad dziećmi w celu ustalenia psychologii dziecka, a szczególności dziecka polskiego z jego odrębnymi właściwościami. W ogromnym kwestionariuszu, obejmującym 500 punktów, poruszył Dawid wszystkie zagadnienia, umożliwiające poznanie dziecka, a więc: dane o jego rodzicach i otoczeniu, stan zdrowia i rozwój fizyczny, zmysły, postrzeganie i uwagę, pamięć i kojarzenie, rozum, zasób wyobrażeń i pojęć, wyobraźnię, mowę, uczucie, objawy woli. Był to jeszcze okres przed spopularyzowaniem się tego rodzaju badań za granicą. Dawid zdobył się na wiele pomysłów oryginalnych, twórczych, np. przed Binetem i Stanley-Hallem ułożył szereg doświadczeń pedagogicznych, które odnaleźć można w ich tekstach.

Ciężkie warunki ówczesnego bytu nie pozwoliły Dawidowi stworzyć warsztatu pracy pedagogicznej, jakie wkrótce zaczęły się mnożyć na Zachodzie. Gromadził jednak obserwacje i doświadczenia, z których urastały nowe rozprawy i książki, wśród nich najważniejsza, czyli Nauka o rzeczach (1892), będąca prawie pełną dydaktyką ogólną dla pierwszego okresu kształcenia, z zaakcentowaniem zasad poglądowości, gdyż jak twierdził: proces poznania polega na przechodzeniu od konkretu do abstrakcji.

Przedstawiona przez niego struktura lekcji oparta jest na pięciu stopniach formalnych:

• przygotowanie apercepcji

• przedstawienie materiału konkretnego

• porównywanie i wielokrotne kojarzenie

• uogólnienie (pojęcia, definicje, prawa, reguły)

• zastosowanie

połączona jest z takimi elementami procesu psychicznego jak:

• przyjęcie podniet zewnętrznych

• przeróbka wewnętrzna podniet

• ruchowa reakcja

Dawid szczególnie zwracał uwagę na konieczność uwzględnienia w nauczaniu psychicznego i fizycznego rozwoju dziecka. Proces poznania, według niego, przebiega od żywego postrzegania, przez teoretyczne myślenie do praktycznego działania.
Naukę o rzeczach uczynił podstawowym przedmiotem szkolnym w klasach młodszych, wokół którego rozwija się cała działalność dziecka. Wiedza o rzeczywistości ma być tak zorganizowana, by mogła wpływać na jego rozwój poznawczy: od żywego kontaktu z rzeczą i rzeczywistością, poprzez uruchomienie procesów analizy, syntezy i uogólnienia ku formowaniu się pojęć. Nauka o rzeczach, koncentrując się wokół tych obszarów, które są dziecku znane, nie była odzwierciedleniem jednej dyscypliny, Dawid szukał wspólnych elementów pomiędzy nimi, chciał w umyśle dziecka kształtować pełniejszy obraz rzeczywistości. Naukę tę pojmował jako pierwszą w wychowaniu małego dziecka, występującą w okresie przedszkolnym przed nauką czytania i pisania, a w szkole - obok nauki czytania, pisania i liczenia.

Drugim niemniej ważną publikacją jest także Zasób umysłowy dziecka (1896), dzieło z zakresu psychologii dziecka, oparte na badaniach dzieci warszawskich, usiłujące wyodrębnić specyficzne cechy w rozwoju dziecka polskiego.

Nękany prześladowaniami policyjnymi, wydalony za granicę, wykładający w Krakowie, Lwowie, Zakopanym, przygotował znakomite dzieło, najwybitniejsze w całej polskiej literaturze psychologiczno - pedagogicznej lat przedwojennych: Inteligencja, wola i zdolność do pracy (1911), w którym m.in. przedstawił wyniki własnych badań nad inteligencją prowadzonych oryginalną metodą „testów obrazkowych”, w których zauważył związek pomiędzy inteligencją, wolą i zdolnością do pracy, który można by określić jako apoteozę pracy. Dawid uważał, że umieć, chcieć i móc - to trzy źródła, które zasilają życie ludzkie. "Umieć" to znaczy mieć inteligencję, "chcieć" - wolę, "móc" - zdolność do pracy.

Zajmował się także problematyką pedeutologiczną, co zaowocowało rozprawą O duszy nauczycielstwa (1912), w której określa cechy idealnego nauczyciela, jego "duszę". Za najważniejszą wśród nich uważa Dawid miłość dusz ludzkich, a obok niej wymienia potrzebę doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzną prawdziwość i moralną odwagę.

Z późniejszych ważniejszych prac należy wymienić: szkice filozoficzne - O intuicji w filozofii Bergsona (1911), prekursorską pracę Psychologia religii (1933), Pisma pedagogiczne (1961), Pisma pedagogiczne pomniejsze (1968)..

Dawid zajmował się też rozpowszechnianiem idei za pomocą prasy. W latach 1890-97 piastował stanowisko redaktora naczelnego „Przeglądu Pedagogicznego”, od 1898 zaangażowany był w działalność polityczną. W latach 1900-05 udzielał się jako redaktor i wydawca radykalnego „Głosu”, a w latach 1906-07 - „Przeglądu Społecznego”. Jego nieustanna praca wykładowa i redaktorska rozbudziła w sferach nauczycielskich Warszawy, a później i Krakowa, zamiłowania do pedagogiki eksperymentalnej. Z natchnienia Dawida powstało Polskie Towarzystwo badań nad dziećmi, a z grona jego uczennic wyszła zasłużona autorka Aniela Szycówna, której główne działo Rozwój pojęciowy dziecka w okresie lat 5-12 (1899) dalej prowadziło podjęte przez niego badania.

---