Wiem, że nic nie wiem
- czyli jak wygłaszać przemówienie w sprawie karnej
Dowiedziawszy się, że mam napisać o przemówieniach w sprawach karnych, nie mogłem powstrzymać uśmiechu. Dla mnie historia zatoczyła koło: przed ponad dwudziestu laty jako aplikant o mały włos nie zakończyłem kariery prawniczej przez kłopoty z wygłoszeniem mowy obrończej, a dziś mam doradzać, jak to robić. Życie potrafi zaskakiwać paradoksami.
Trochę historii
Mój rocznik był eksperymentalny: Rada Adwokacka zatrudniła aktora Marka Obertyna, by nauczył nas sztuki oratorskiej. Abyśmy mogli zabłysnąć zdobytą wiedzą, zorganizowano konkurs krasomówczy. Przygotowywałem się solidnie i napisałem zupełnie niezłe przemówienie. Bojąc się, by czegoś ważnego nie pominąć, odczytałem je z kartki. Poszło fatalnie, merytorycznie treść została unicestwiona fatalną formą przekazu. Gdy zakończyłem, mój nauczyciel dał mi do zrozumienia, że powinienem się zastanowić, czy nie rozminąłem się z powołaniem i nie powinienem szukać szczęścia w innym zawodzie niewiążącym się z publicznymi wystąpieniami. Powód porażki był prozaiczny - jestem dyslektykiem i płynne przeczytanie długiego tekstu przerastało moje możliwości. Od tego czasu moją podstawową zasadą jest niekorzystanie z wcześniej napisanych tekstów.
Fechtunek na słowa
By być wiarygodnym, siła naszych argumentów powinna pochodzić z głowy i serca, a nie z kartki. Wystąpienia w sądzie to fechtunek na słowa, nieustanne parowanie ataków oskarżyciela i próba przekonania sędziów do własnych racji. Idąc na sprawę, nie wiemy, co powie przeciwnik, często jesteśmy zaskakiwani argumentacją, której nie przewidzieliśmy. Naszym zadaniem jest zdyskredytowanie, czy wręcz ośmieszenie, tez przeciwnika. Na wydarzenia dziejące się na sali rozpraw musimy reagować na bieżąco, nie ograniczając się do wcześniej przygotowanej argumentacji, która nijak może się odnosić do spontanicznie rozgrywających się wydarzeń.
Gdy coś nas zaskoczy, warto trzymać się zasady: „Cokolwiek by się wydarzyło, udawaj, że się tego spodziewałeś”1. |
Nasze wystąpienie nie jest sztuką dla sztuki. Nie tylko musi brzmieć pięknie, ale musi pomóc klientowi w konkretnej sytuacji. O wyroku decydują sędziowie, a naszym zadaniem nie jest zachwycenie ich pięknem wypowiadanych słów, ale przekonanie do naszych racji. By to osiągnąć, musimy zachować wzrokowy kontakt z gremium, do którego się zwracamy, czego nigdy nie osiągniemy, przemawiając z kartki. Sędziowie to profesjonaliści, jednak często przypadkowy gest czy wyraz twarzy pozwala domyślać się ich reakcji na nasze argumenty. Zdarza się, że sąd notuje to, co mówimy. Nie musi to być zwiastun sukcesu. Sędzia może zapisywać argumenty zarówno po to, by przytoczyć je w korzystnym wyroku, jak i po to, by je zbić, uzasadniając niekorzystne rozstrzygnięcie. Jednak to, że nasze słowa są notowane, znaczy, że mówimy rzeczy istotne. Obserwując słuchaczy, możemy reagować i rezygnować z argumentów niewywołujących zamierzonego skutku, by eksponować inne okoliczności. Byłoby to niemożliwe przy spisanym zawczasu przemówieniu.
Jak zatem przygotować i wygłosić przemówienie?
Każdy z nas jest indywidualnością i musi znaleźć własną drogę. To, co przynosi sukces jednemu, dla drugiego może być źródłem porażki. Sposób przemawiania musimy dostosować do naszych osobistych predyspozycji. Nie ma uniwersalnych recept. Mogę jedynie opowiedzieć, jak ja się uczyłem. Podstawa to zdobycie wiedzy ogólnej. Najwybitniejszy prawnik nie zostanie uznanym mówcą, jeśli nie potrafi wyrwać się z zamkniętego kręgu paragrafów. Dobra mowa obrończa jest kompilacją wiedzy fachowej, sztuki logicznego myślenia, posługiwania się anegdotą, znajomością historii, filozofii i literatury. Nie [...]