Wykład 3,z 7 marzec 2007r.

Bilans płatniczy to jedno z pojęć stosunkowo często pojawiających się w relacjach mediów, zwłaszcza gospodarczych. Dochody z transakcji międzynarodowych interesowały ludzi już u samych zaczątków refleksji nad działalnością gospodarczą. Nieprzypadkowo pierwszy w historii nurt myśli ekonomicznej - merkantylizm - stworzył teorię bilansu handlowego, zestawienia wartości importu i eksportu danego kraju. W kolejnych wiekach, gdy międzynarodowe stosunki gospodarcze wyszły daleko poza wymianę towarową, potrzebne było stworzenie bardziej rozbudowanego wykazu transakcji z zagranicą.

Z bilansu płatniczego można wnioskować, jaki jest stopień otwarcia gospodarki danego kraju na zagranicę i rynki światowe. Jego struktura informuje, jaki rodzaj powiązań danej gospodarki ze światem zewnętrznym dominuje: czy przeważają płatności z tytułu wymiany handlowej, czy też większe znaczenie mają przepływy kapitału w formie kredytów lub inwestycji. Z kolei saldo pokazuje końcowe efekty ekonomiczne operacji z udziałem zagranicy.

Bilans składa się z dwóch zasadniczych części: rachunku bieżącego oraz rachunku finansowego, każda rozbita na kilka bardziej szczegółowych pozycji, opisujących poszczególne rodzaje transakcji. Każda z nich, zgodnie z zasadą podwójnego zapisu, odnotowywana jest w dwóch miejscach, gdyż przyrost jakiegoś składnika majątku oznacza ubytek innego lub zwiększenie zobowiązań.

Rachunek bieżący obejmuje niefinansowe transakcje międzynarodowe, głównie wymianę towarów i usług. Najważniejszą częścią jest tu saldo obrotów towarowych popularnie zwane bilansem handlowym, obejmującym zakupione przez Polaków dobra zagraniczne oraz wpływy ze sprzedaży za granicę towarów krajowych. Zaliczane do nich są transakcje w wyniku których nastąpiła zmiana właściciela towaru. Jednak nie koniecznie odpłatne. Tu także rejestrowane są darowizny czy pomoc w naturze, z wyjątkiem przekazywanej przez państwo, a także aporty rzeczowe, na przykład maszyny i urządzenia, wnoszone przez zagranicznych inwestorów do działających w Polsce przedsiębiorstw. Bilans handlowy nie obejmuje jednak zakupu i sprzedaży złota monetarnego między Narodowym Bankiem Polskim a bankami centralnymi innych krajów. Różnica między wartością eksportu i importu nazywa się saldem obrotów towarowych. Drugą pozycję, także pod względem wartości i zyskująca ostatnio coraz bardziej na znaczeniu, zajmuje wymiana usług, gdzie odnotowywane są dochody na przykład z obsługi księgowości działających za granicą firm, jak również wydatki ponoszone przez Polaków na zakup usług, np. na podróże zagraniczne. Obejmują również transport, wraz z jego ubezpieczeniem i podróże zagraniczne, czyli wydatki cudzoziemców odwiedzających Polskę i Polaków wyjeżdżających za granicę. Trzecią kategorię stanowią pozostałe usługi, do których zaliczane są transakcje kupna i sprzedaży usług komunikacyjnych, budowlanych, ubezpieczeniowych, finansowych informacyjnych, informatycznych, itp.

Kolejną pozycję rachunku obrotów bieżących stanowią dochody. Są to wynagrodzenia pracowników przekazywane za granicę przez zatrudniające je instytucje oraz, dochody od inwestycji, zarówno bezpośrednich, jak i portfelowych w postaci dywidend, udziałów w zyskach i odsetek od otrzymanych i udzielonych kredytów. Więc w saldzie dochodów wykazywane są wynagrodzenia dla pracowników z innych krajów. Mogą to być nie tylko robotnicy sezonowi, ale także miejscowy personel zatrudniony w ambasadach.

W skład rachunku obrotów bieżących wchodzi jeszcze saldo transferów bieżących, w których ujęte są jednostronne przekazy pieniężne ludności oraz władz, obejmujące między innymi wypłaty zagranicznych emerytur czy wpłaty na rzecz organizacji międzynarodowych. Zarobki obywateli polskich pracujących za granicą oraz cudzoziemców zatrudnionych w Polsce wykazywane są także w następnej pozycji transfery bieżące, czyli transakcje jednostronne, nie pociągające za sobą świadczeń z drugiej strony. Rejestrowane tu są wynagrodzenia przekazywane przez samych pracowników. Poza tym zapisywane są tu darowizny, eksport i import towarów i usług dokonywany przez państwa w ramach pomocy międzynarodowej. Dzieli się je na transfery rządowe, czyli środki, zarówno w formie pieniężnej, jak i naturze, przekazywane przez polskie instytucje rządowe, na przykład składki i opłaty na rzecz Unii Europejskiej, a także innych organizacji międzynarodowych oraz otrzymywane stamtąd, oraz transfery prywatne, czyli pozostałe.

Osobną, zwykle niewielką pozycją, jest rachunek kapitałowy, gdzie wyszczególnione zostają transfery kapitałowe, czyli także jednostronne przepływy środków finansowych. Tu odnotowywane jest umorzenie długów, czy przekazy finansowe od emigrantów do kraju, umorzenie należności zagranicznych, nieprodukowane aktywa finansowe, np. patenty, znaki towarowe, licencje.

Rachunek finansowy opisuje zobowiązania pieniężne wobec zagranicy i należności od cudzoziemców. Obejmuje cztery pozycje: inwestycje bezpośrednie, portfelowe, pozostałe inwestycje oraz pochodne instrumenty finansowe. W przeciwieństwie do bilansu obrotów bieżących odnotowywane są tu nie pełne wartości, ale jedynie zmiany wielkości, a znak minus oznacza, że w danej kategorii więcej środków jest wycofywanych niż lokowanych.

W pozycji inwestycje bezpośrednie przedstawione są nakłady inwestorów poniesione na nabycie udziałów w przedsiębiorstwach. Chodzi tu o kapitał, długoterminowy, dlatego rejestruje się tu transakcje, w których wyniku doszło do objęcia co najmniej 10 procent kapitału zakładowego spółki. Osobno podane są polskie inwestycje bezpośrednie za granicą i zagraniczne inwestycje w Polsce.

Inwestycje portfelowe, z kolei, obejmują płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałów i akcji (nie zaliczonych do inwestycji bezpośrednich, czyli mniejszych pakietów niż 10 procent), wykazane w pozycji udziałowe papiery wartościowe, oraz obligacji i bonów, wyszczególnione jako dłużne papiery wartościowe.

Inwestycje portfelowe Polaków za granicą przedstawione są jako aktywa, natomiast zagraniczne jako pasywa.

Pozostałe inwestycje to, jak sama nazwa wskazuje, transakcje finansowe, które nie są ujęte w poprzednich grupach. Chodzi tu głównie o operacje finansowe, takie jak udzielanie kredytów, czy zakładanie lokat, banków komercyjnych oraz sektora rządowego.

Pochodne instrumenty finansowe (derywaty) obejmują natomiast transakcje wszelkiego rodzaju instrumentami finansowymi, których cena jest uzależniona od ceny innych instrumentów finansowych, towarów lub wartości wskaźników ekonomicznych albo indeksów rynkowych. Rejestrowane są tu wszystkie przepływy finansowe związane z rozliczaniem transakcji z użyciem takich instrumentów jak kontrakty futures, forward, swapy i opcje, w tym wszystkie zyski i straty.

Poza tym bilans płatniczy zawiera jeszcze saldo błędów i opuszczeń, które jest statystycznym ujęciem transakcji, wobec których nie można zastosować zasady podwójnego zapisu, gdyż nie zostały zarejestrowane lub nieprawidłowo ujęte w sprawozdaniach banków.

Bilans wychodzi na zero...

Zasadą bilansu płatniczego jest, że suma wszystkich jego pozycji musi wynosić zero. W uproszczeniu mówiąc - deficyt w rachunku obrotów bieżących, powstały w wyniku większych zakupów zagranicznych towarów niż wartość polskiego eksportu, powinien być równoważony nadwyżką w rachunku finansowym, czyli pożyczkami zagranicznymi. W ten sposób nadwyżka importu finansowana jest przez wzrost zadłużenia kraju. W praktyce jednak nie

zawsze udaje się pozyskać wystarczające środki zza granicy. Wtedy angażowane są zagraniczne środki pieniężne pozostające w dyspozycji banku centralnego, który równoważy bilans płatniczy ze swoich zasobów zagranicznych walut. Nadwyżka w bilansie skutkuje wzrostem rezerw walutowych. Zmiany te zapisywane są w pozycji "oficjalne aktywa rezerwowe". O nich zaś traktuje kilka osobnych materiałów w naszym portalu.

Suma przepływów na obu rachunkach: obrotów bieżących i finansowym pokazuje napływ lub odpływ dewiz, czyli nadwyżkę lub deficyt bilansu płatniczego, a tym samym zmianę ostatniej jego pozycji: oficjalnych aktywów rezerwowych, czyli rezerw walutowych kraju. W ten sposób obrazuje finansowy wymiar jego stosunków ze światem zewnętrznym. Nadwyżka na rachunku obrotów bieżących oznaczą nadwyżkę oszczędności nad krajowymi inwestycjami. Do jej zrównoważenia konieczny jest deficyt na rachunku finansowym. W ten sposób opisywany jest odpływ kapitałów za granicę, czyli udostępnianie krajowych oszczędności reszcie świata. Odwrotna sytuacja, gdy na rachunku obrotów bieżących notowany jest deficyt, a na rachunku finansowym występuje nadwyżka wskazuje, że kraj pożycza pieniądze za granicą.

UWAGA- do egzaminu ważna struktura bilansu, a nie konkretne dane

1

---