1. Corpus Joanneum w tradycji Kościoła

Corpus Joanneum początkowo był przyjmowany w różnych kręgach chrze­ścijańskich bez wyraźnego odnoszenia do konkretnego autora. Identyfikacja autora pism Janowych z Janem Apostołem występuje wyraźnie dopiero u św. Ireneusza oraz u Polikraesa z Efezu.

Ireneusz w swoim dziele Adversus hacreses określa autora czwartej Ewan­gelii mianem ucznia Jezusa, a Chrystusa nazywa Nauczycielem Jana. Jana identyfikuje on z umiłowanym uczniem. Autorowi czwartej Ewangelii przypisuje symbol lwa na oznaczenie siły wyrazu w jego tekście. Ze świadectw Ireneusza odnoszących się do Jana wynika, że uwydatnia on:

1. Jedność autora czwartej Ewangelii, listów Janowych i Apokalipsy

2. Jako środowisko powstania pism Janowych wskazuje Efez w Azji, uhono­rowany przez obecność Jana zmarłego na początku II w.

3. Wskazuje on również na atmosferę kontrowersji w środowisku Janowym

Polikrates zaświadcza:

1. Jan, który spoczywał na piersi Pana, który jako kapłan nosił złoty diadem, i męczennik, i nauczyciel, spoczywa on w Efezie;

2. Tekst ten wskazuje na tradycję Janową w Efezie. Ale zagadkowa jest infor­macja o arcykapłańskiej godności Jana oraz o jego śmierci męczeńskiej. Dzia­łalność Jana Apostoła umieszczają w Efezie także Acta Joannis, zredagowane w latach 150—180, ale mówią o jego naturalnej śmierci. Przypisują mu one doketyczne nauczanie o ciele Chrystusa i Jego męce, co stoi w sprzeczności z antydoketycznymi wypowiedziami czwartej Ewangelii i l J.

Św. Klemens Aleksandryjski - określa Ewangelię jako duchową, a synoptyków, że skoncentrowali się na życiu ziemskim i działaniu Jezusa

Euzebiusz z Cezarei w swojej Historii Kościelnej dowodzi, że:

1. w Efezie byli Jan Apostoł i Jan Prezbiter. Powołuje się przy tym na istnienie w Efe­zie dwóch grobów, jak to utrzymuje Dionizy Aleksandryjski. Przytaczając opinią Ireneusza na temat Papiasza z Hierapolis jako słuchacza Jana Apostoła i towarzysza Polikarpa

2. dowodzi, że Papiasz nie był słuchaczem Jana Apostoła, lecz jego imiennika, Jana Prezbitera. W tym celu podaje wy­pisy z dzieła Papiasza pt. „Objaśnienia słów Pańskich", w których zauważa, że ten autor odróżnia Jana Apostoła od Jana Prezbitera. Na zakończenie Euzebiusz pisze o Papiaszu: „Papiasz opiera się na świa­dectwach wyjętych z Pierwszego Listu Jana i Pierwszego Listu Piotra.

Jako starożytne świadectwo na temat utożsamienia autora czwartej Ewan­gelii z Janem Apostołem przytacza się także Fragment Muratoriego (z ok. 200 r.). Tekst z Fragmentu Muratoriego identyfikuje autora l J z autorem czwartej Ewangelii, ale niekoniecznie identyfikuje Jana Ewangelistę z Janem Aposto­łem.

2. Problem wspólnoty Janowej

Brown wyodrębnił 4 epoki:

1. przed ewangeliczna (55 - 80/85r.)

2. redakcji Ew. (lata 90-te)

3. redakcji Listów

4. po napisaniu Listów

1 - pierwsi chrześcijanie odnaleźli w Chrystusie obiecanego Mesjasza, którego zapowiadali prorocy ST. Wspólnota pierwszych chrześcijan przyjmowała do siebie pogan (hellenistów), samarytan. Żydzi nie rozumieli, że uznają Jezusa z Nazaretu za Mesjasza - stąd spory. Uważali, że odchodzi się od monoteizmu, dlatego uczeni żydowscy usunęli pierwszych chrześcijan z synagogi. Wtedy gromadzili się na modlitwach w prywatnych domach. Chrześcijanie nie pozostali dłużni temu wydarzeniu, stąd określenie Żydów jako „dzieci ciemności, diabła”.

2 - wspólnota ta pozostaje w konfrontacji z judaizmem i światem pogańskim. W świetle Jana niechrześcijanie nie mogą być zbawieni, są odłączani od Boga. Być może pozostaje w konflikcie z uczniami Jana Chrzciciela. Cały świat pozostaje pod władzą szatana, tylko wspólnota Jana jest w przyjaźni z Bogiem.

3 - czas istniejących we wspólnocie Janowej rozłamów, bo przez niektórych błędnie interpretowano napisaną właśnie Ew. Szczególnie popełniano błędy chrystologiczne (o wcieleniu), stąd listy, które przestrzegają przed fałszerzami. Ci też byli członkami wspólnoty, niektórzy uczniowie Jana byli takimi fałszywymi, którzy starali się rozbić wspólnotę, stąd tendencja do zacieśnienia wspólnoty wokół Jana Prezbitera, jako tego, który doświadczał obecności Chrystusa Konieczność wyznawania, że Jezus jest Mesjaszem. Listy są skierowane do tych, którzy bezpośrednio nie znali Jezusa, tylko z opowiadań. „Dzieci ciemności” to ci w Listach, którzy fałszywie nauczali.

4 - wezwania w Listach okazują się nieskuteczne, pojawiają się pierwsze herezje (doketyzm, gnoza, montanizm)

• Istnieje też hipoteza szkoły Janowej, nie tylko wspólnota, ale i szkoła, kształtowała inne wspólnoty

• Pisma Janowe ukazuje wspólnotę uczniów - cech szkoły

• Prowadzi dialog z Żydami, po konflikcie sami podejmują się studiów nad ST (podstawa proroctw mesjańskich)

• Wspólnota jest przekonana, że tylko ona dobrze interpretuje naukę Jezusa, dlatego tylko ona może dobrze nauczać świat (przewartościowana rola umiłowanego ucznia)

• Studium tradycji pod przewodnictwem umiłowanego ucznia

• Podobieństwa teologiczne Ew. i Listów jako kontynuacja

3. Jan a Synoptycy, podobieństwa i różnice

Prównanie Ew. Jana i synoptyków

Różnice:

• Ew. J. różni się m.in. wypowiedziami Jezusa, chodzi o koncepcje teologiczne redaktora; u synoptyków są to przypowieści - u Jana koncentruje się symbolika (np. Jezusa do Ojca)

• Płaszczyzna geograficzna - u synopt. Jezus w Jerozolimie pojawia się tylko raz - u Jana 3 razy na święcie Paschy; działalność nie koncentruje się na Galilei, większość mów wychodzi w Jerozolimie

• Chronologia - u synopt. Jezus spożywa Paschę i zostaje ukrzyżowany 15 Nizan - u Jana jest wigilia, która poprzedza święto i Jezus umiera 14 Nizan

• Oczyszczenie świątyni - u synopt. na końcu działalności - u Jana na początku

• Różnice teologiczne - u synopt. Jezus Mesjasz to punkt kulminacyjny - u Jana od początku uczniowie o tym wiedzą (1,41)

Podobieństwa:

• opisy tych samych wydarzeń

• uzdrowienie syna urzędnika królewskiego (J 4,46 por. Mk 8,5)

• cudowne nakarmienie ludzi (J6,1 por. Mk6)

• chodzenie po morzu (J6,16n por. Mk6, 45n)

• sformułowania Jezusa

• J2,19 por. Mk14,58n

• J3,35 por. Mt11,25

• J12,25 por. Mk8,35

Wypowiedzi nie dotyczą dłuższych zdań, ale krótkich zdań!!!

Wnioski:

• Jan czerpie z tradycji spisanej o działalności Jezusa z podobnych źródeł co synoptycy

• Różnice płaszczyzny geograficznej - chronologicznej tłumaczą się procesem redakcji

• Są powtórzenia materiału jakby Jan się powtarzał (co jest możliwe), albo to zabieg redakcyjny (6,35-50)

• Zakończenie przemówienia i zachęta (14,31) - po tym następują 2 rozdziały nieścisłe

• Nieścisłości w samej Ew.

4,41 - Jezus jest w Galilei, a w 5,1 jest już w Jerozolimie; 6,1- nad J. Tyberiackim

Być może 5 z 6 rozdziałem zostały zamienione przez redaktora, choć temat rozdz. to późniejszy okres.

4. Źródła i proces powstawania IV Ewangelii

Brown wyodrębnił 4 epoki:

1. przed ewangeliczna (55 - 80/85r.)

2. redakcji Ew. (lata 90-te)

3. redakcji Listów

4. po napisaniu Listów

2 - wspólnota ta pozostaje w konfrontacji z judaizmem i światem pogańskim. W świetle Jana niechrześcijanie nie mogą być zbawieni, są odłączani od Boga. Być może pozostaje w konflikcie z uczniami Jana Chrzciciela. Cały świat pozostaje pod władzą szatana, tylko wspólnota Jana jest w przyjaźni z Bogiem.

3 - czas istniejących we wspólnocie Janowej rozłamów, bo przez niektórych błędnie interpretowano napisaną właśnie Ew. Szczególnie popełniano błędy chrystologiczne (o wcieleniu), stąd listy, które przestrzegają przed fałszerzami. Ci też byli członkami wspólnoty, niektórzy uczniowie Jana byli takimi fałszywymi, którzy starali się rozbić wspólnotę, stąd tendencja do zacieśnienia wspólnoty wokół Jana Prezbitera, jako tego, który doświadczał obecności Chrystusa. Konieczność wyznawania, że Jezus jest Mesjaszem. Listy są skierowane do tych, którzy bezpośrednio nie znali Jezusa, tylko z opowiadań. „Dzieci ciemności” to ci w Listach, którzy fałszywie nauczali.

4 - wezwania w Listach okazują się nieskuteczne, pojawiają się pierwsze herezje (doketyzm, gnoza, montanizm)

Wyjaśnianie:

• Hipoteza źródeł - Ew. połączyło w jedno dzieło wiele różnych spisanych źródeł

• Hipoteza redakcji - wielość redakcji, kolejnych wydań przez Jana i uczniów

Jakie źródła

→ źródło znaków Jezusa - relacje Jezusa - 7 znaków

3 - liczba Boga

+

4 - liczba pełni, wiatrów

◙ 7 znaków

• Kana Galilejska - gody (2)

• Uzdrowienie w Kafarnaum (4)

• Uzdrowienie nad sadzawką Betesda (5)

• Cudowne rozmnożenie chleba (6)

• Chodzenie po morzu (6,16-21)

• Uzdrowienie niewidomego od urodzenie nad Siloe (9)

• Wskrzeszenie Łazarza (11)

→ źródło mów

→ osobne źródło dotyczące Męki i Zmartwychwstania Jezusa

Wszystkim tym rozbieżnym redakcjom i źródłom został przypisany jeden duch. Była to teologiczna koncepcja Jana i sam to poustawiał, nie chciał zastąpić synoptyków jako doskonalszą wersję, nie zamierzał uzupełniać treści. To było odrębne, oryginalne dzieło, jego świadectwo o Jezusie. Jest zwarta, nie domaga się znajomości synopsy.

Przypuszczalny przebieg etapów redakcji

1. Jan Apostoł przekazuje ustnie swoim zwolennikom tradycję o tym co mówił Chrystus, o symbolach, znakach

2. Grupa uczniów Jana przenosi się do Efezu, uczniowie zaczynają spisywać, teologicznie rozwijane przez Jana Prezbitera i jego towarzyszy

3. Po śmierci Jana K-ł publikuje Ewangelię Świętego Jana w Efezie (z prologiem i rozdziałem 21)

5. Problem autorstwa księgi (świadectwa zewnętrzne i wewnętrzne)

Autor w rozumieniu starożytnym (auctor a scriptor). Autorem był ktoś kto wyraża w dziele własne idee, a pisarzem ten kto spisywał. Autor stał jako autorytet.

☺ świadectwa zewnętrzne:

• Św. Ireneusz (180r.) - utożsamia autora z umiłowanym uczniem Pana, który działał w środowisku efeskim; klimat sporu - nikolaici

• Św. Polikrates (190r.) - wskazuje na powiązanie środowiska Jana w Efezie; Jan - umiłowany uczeń Pana, kapłan i męczennik!!! Nie ma mowy, że to Jan Apostoł.

• Św. Klemens Aleksandryjski - określa Ewangelię jako duchową, a synoptyków, że skoncentrowali się na życiu ziemskim i działaniu Jezusa

• Św. Euzebiusz - dowodzi, że w Efezie było 2 Janów - Apostoł i Prezbiter, bo istniały dwa groby

• Fragment Murabriego - identyfikuje autora Ew. z autorem 1 Listu

Od IIIw. Opinia o autorze jest spójna, że to Jan Apostoł, choć wzmianka Euzebiusza wprowadza niepokój. Tradycja jest mocno zakorzeniona w Efezie. Być może Jan Prezbiter - uczeń Jana Apostoła był ostatecznym redaktorem Ew. Trudno to rozstrzygnąć.

☺ świadectwa wewnętrzne: (co mówi autor sam o sobie)

• J 21,24 - umiłowany uczeń Jezusa - jest obecny na wieczerzy, pod krzyżem, w narracjach o zmartwychwstaniu. Kim jest ten uczeń?

• Hipoteza, że to symbol jak większość w Ew., który jest zawsze blisko Mistrza.

• Inni twierdzą, że to Łazarz, nad którym Jezus zapłakał.

• Inni, że to Jan Marek, w którego domu gromadzili się chrześcijanie w Jerozolimie.

• Inni, że to Jan Prezbiter, którego w tradycji myli się z Janem Apostołem, a który był kontynuatorem myśli Apostoła. W wyniku wojny (70r.) wspólnota janowa przeniosła się do Efezu i tam powstawała redakcja, tam tworzono K-ł na gruncie diaspory żydowskiej. Ze względu na zbieżność imion, z czasem został mylony z Apostołem.

• Mało wiarygodne jest twierdzenie, że ów umiłowany uczeń nie był postacią historyczną

Ma walor postaci historycznej (Jan Apostoł, syn Zebedeusza) oraz walor postaci symbolicznej (jest obecny pod krzyżem, przy zmartwychwstaniu - każdy z nas ma być taki - mamy być z Chrystusem wszędzie, w każdej sytuacji radości i cierpienia)

Dzieło to powstawało dosyć długo - wiele źródeł i redakcji.

6. Adresaci i cel napisania J

1. Jest wspólnotą ludzi wierzących (nie jest dziełem misyjnym)

• J 20, 30 - „hina pisteuete” - a) abyście nadal wierzyli (praesentis); b) abyście teraz uwierzyli (aures) - w czasie aurest - jest przesłanie misyjne

Ewangelia jest skierowana do zagrożonych prześladowaniem, bądź wątpiących. Wspólnota chrześcijańska przeżywa konfrontacja z synagogą (po roku 80) - judaizm staje się rygorystyczny (usuwa się chrześcijan z synagogi).
Modlitwa żydowska - „niechaj nie będzie nadzieją dla nazirejczyków ” - 18 błogosławieństw - chrześcijanie zrównani z heretykami. Chodzi o judeo - chrześcijan, którzy ze wspólnoty synagogalnej przechodzili na chrześcijaństwo (9, 12;12, 42;16, 2). Ewangelia jest skierowana do tych, którzy mięli rozterki, że jak chcą wierzyć w Chrystusa to konsekwentnie zostaną wydaleni z synagogi - klimat „Nie lękajcie się!”

2. Być może pojawiły się pierwsze błędy chrystologiczne (doketyzm i agnostycyzm). Dokeci kwestionowali wcielenie - Ewangelia z tymi polemizuje. Jezus doświadcza ludzkich cierpień - włócznią przebijają bok; wypływa krew i woda - dowód, że to realne, ludzkie ciało.Gnostycy - o zbawieniu decyduje poznanie, wyższa wiedza. Ew. mówi, że trzeba czynić prawdę - nie tylko poznać (6, 60n.; 3,2).

3. Dzieło polemiczne ze światem - termin świat: 1) - cała ludzkość, dla której przyszedł Chrystus ze zbawieniem - znaczenie pozytywne; 2) - mając szanse świat nie przyjął zbawienia - władcą szatan - znaczenie negatywne - ludzkość, która nie przyjęła Chrystusa; są wrogo nastawieni na Jezusa i uczniów (13 -17)

Ewangelia broni chrześcijan, że oni nie są wrogiem, nie stanowią zagrożenia, nie są przeciwni ładowi społecznemu - tu chodzi o kwestie moralne. Bunt przeciw cesarstwu nie ma wymiaru politycznego, ale jest moralny.
Wobec Żydów dają świadectwo Synostwa Bożego w Jezusie, wobec świata (obojętnych) - wyznanie Parakleta.
Też polemika ze zwolennikami Jana Chrzciciela (1,8), by nie uznawali go za większego od Jezusa, bo Jan urodził się wcześniej i ochrzcił Jezusa (1,19n.) - sam Jan uważał się za niższego. Zawiera też elementy dyskusji - to Jezus był pierwszy preegzystował.

Polemika z Żydami - apologia, po wykluczeniu chrześcijan z synagogi. Żydzi są utożsamiani ze światem. Dyskusja z urzędowym judaizmem, ale też dużo opisów świąt judaistycznych - Jezus przychodzi na święto Paschy, zna tradycję, sam uczestniczy w nurcie religii żydowskiej. Pozytywnie wobec Żydów stosowany jest termin „Izrael” (1, 49). Żydzi to ci wrogo nastawieni, nie przyjmujący Chrystusa. Zachęta dla judeo - chrześcijan, by przyjęli Chrystusa (8, 30; 10, 19n.; 10, 40n.).
Nie można tu mówić o antysemickim charakterze Ewangelii Jana. Owszem ostro i krytycznie wypowiada się o Żydach, którzy nie przyjęli Pana, ale dobrze o Izraelitach.

7. Specyfika stylu Ewangelii Janowej

Styl czwartej Ewangelii.

Częste dialogi (60% materiału). Wszystko rozstrzyga się na płaszczyźnie rozmów, otoczkę stanowi narracja. W odróżnieniu od synoptyków nie jest opowiadaniem, ale dramatem (Słowo odrzucane stopniowo, sąd nad światem). Dialogi służą objaśnieniu nauczania Jezusa. Przekaz najistotniejszych treści jest pewnym zabiegiem literackim - nie dosłownie są to słowa wypowiedziane przez Jezusa. Cel - wzbudzić w czytelniku wiarę. Znaki i cuda towarzyszą dialogom. Trudne treści łatwiej wyjaśnia się w dialogu (kwestia powtórnego narodzenia w rozdz. 3). Główne prawdy są ukazywane w postaci dialogów - to ma służyć spotkaniu z Chrystusem. Ostateczny czas powstania - po roku 70, ostateczne redakcja po 85 - już nie ma chrześcijan w synagodze, na pewno przed 150. prolog i rozdział 21 dodany po śmierci Jana.

8. Język i słownictwo Jana

Ewangelia jest napisana prostym językiem. Napisana prawdopodobnie w języku aramejskim, później przetłumaczone na grecki. Odkrycia w Qumran potwierdziły to - pewne hebraizmy w księgach podobne jak u Jana (Syn Człowieczy, Baranek Boży, Królestwo Niebieskie). Uważa się dziś, że oryginał został napisany po grecku. (Teolog i egzegeta La Grande - Ewangelista mógł dyktować tekst po grecku, ale obmyślany był po aramejsku, stąd hebraizmy). Ew. J. ma mało konkretnych terminów, dużo abstrakcyjnych (światłość, prawda, życie, miłość) - używane są wieloznacznie. Przez takie zastosowanie wyraża się mnóstwo treści teologicznych. U synopt. jest bogaty język, ale treść jest uboższa. Postrzegany jest semicki charakter pisania - najpierw orzeczenie, później podmiot, rodzajniki przy imionach, częste spójki „i” (καί)

Paralelizm syntetyczny - powtórzenie tej samej treści różnej strony, kilka innych zdań. Np.:

Inny podział koncentryczny

9. Idee wiodące Ewangelii J

• Idea wiodąca- niektórzy widzą idee wyjścia - podobieństwo epizodów z Wj. i J. (np.: cud w Kanie - Wj 7, 10 a J 2; uzdrowienie paralityka - Wj 15, 27 a J 5; rozmnożenie chleba Wj 16 a J 6). Niektóre epizody są podobne, ale trudno przyjąć jakoby schemat wyjścia towarzyszył redakcji Ew. Temat wyjścia jest często podejmowany.

• Bouamard twierdzi, że Ew. J. to przejęcie idei stworzenia. 7 okresów z życia Jezusa ukazuje nowe stworzenie. Egzegeta dowodzi podobieństwa w dniach stworzenia z okresami Jezusa: rozdział żywiołów świata z cudami Jezusa, 4 kolejne to ozdabianie świata - Jezus jako Światłość świata, odnowienie człowieka.

• Inni koncentrują się wobec kultu - wątek liturgiczny. Przemija stary kult, jest nowy. Oczyszczenie świątyni - Jezus wskazuje na siebie jako sanktuarium. Szabat to nie przepis, ale dzień miłości Boga. Pascha ST staje się okazją do ukazania Jezusa jako Chleba Życia. Śmierć jako Baranka Paschalnego.

• Inni - idea wiodąca to proces - cała Ew. jawi się jako proces.

• Inni przekładają Ew. w sposób arytmetyczny - liczby, symbolika.

• De Four - idea walki ciemności ze światłością. Wokół Jezusa gromadzą się uczniowie, wokół szatana gromadzi się świat. Im jaśniej świaci światło tym większa agresja. Śmierć Chrystusa jest zwycięstwem.

Dramat, który zaczyna się prologiem - tu pojawiają się główne postacie: Jan Chrzciciel, uczniowie i centralna postać - Jezus - już na początku objawia, kim jest. Akt I - (1 -12) - objawienie się Słowa Bożego światu;

Akt II - (13 20) - wywyższenie Syna Człowieczego wobec świata na krzyżu;

Akt III - (21 epilog) - uczniowie niosą światło i życie światu.

Cel ujęcia dramatu - by czytelnik uwierzył, zobaczył i usłyszał Słowo Chrystusa, bo w ujęciu tej prawdy są świadkowie.

10. Struktura literacka dzieła

Struktura literacka Ewangelii wg Charles'a Dodd'a

1. Wstęp (1)

2. Księga Znaków: a) gody w Kanie (2, 1 -11); b) uzdrowienie w Kafarnaum (4, 46 -53); c)uzdrowienie chromego nad sadzawką Betesda (5, 2 -9); d) cudowne rozmnożenie chleba (6, 1 - 15); e) chodzenie po morzu (6, 16 -21); f) uzdrowienie chorego od urodzenia nad Siloe (9); g) wskrzeszenie Łazarza (11);

3. Księga Męki: a) mowa pożegnalna (13 -17); b)opis Męki (18 -20,2);

Inna propozycja struktury Ewangelii

1. Wstęp: a) część hymniczna (1, 1 - 18); b) część kerygmatyczno - świadczeniowa
   (1, 19 -51); c) część historyczno - znakowa (2, 1 - 11)

2. Księga Znaków Jezusa (2, 1 - 12, 50)

3. Księga godziny Jezusa (11, 1 - 20, 29)

4. Chrystologiczne zakończenie (20, 30 -31) i epilog (21, 1 -25)

Zasadnicza część 2, 1 - 20, 29 składa się z 5 sekcji (aktów dramatu Jezusa): a) początki znaków i spotkań (2, 1 - 4, 54); b) dzieła, znaki i mowy (5, 1 - 10, 41); c) znak szczytowy i nadejście godziny Jezusa (11, 1 - 12, 50); d) godzina pożegnalna (13, 1 - 17, 26); e) godzina Jezusa (18, 1 - 20, 29);

11. Struktura teologiczna

Teologia u Świętego Jana

Treść teologiczna jest przekazywana w formie dialogów. To angażowało słuchacza, dziś wprowadza czytelnika w dialog z Chrystusem - Słowem. Jest konkretna struktura:

• Pojawia się czas, miejsce - wprowadzenie w dialog - informacje (4, 3 -6)

• Charakterystyka osób, z którymi Jezus rozmawia, bardziej szczegółowa niż u synopt.

• W reguły dialog pojawia się z inicjatywy Jezusa, Jego wypowiedzi metaforyczne prowokują do rozmowy, do wyjaśnienia zawiłych treści, pojawia się wykład

• Z rozmowy przejście w monolog; także przy niezrozumieniu Jezus wprowadza pozytywną wypowiedź - to niezrozumienie świadczy, że nie jest prosto przyjąć prawdę, że Chrystus jest Synem Bożym - jest możliwość utożsamienia się z tymi rozmówcami - to celowy zabieg autora, by wejść w dialog z Chrystusem - nie wszystko poznamy umysłem, nie dojdziemy do pełni poznania

• Symbolika - charakterystyczna dla Jana (symbolion - symballos = wrzucać razem, zestawiać) - coś wspólnie zestawione - prawda i coś niedostrzegalnego, tajemnica (np. przypowieść o winnym krzewie)

• Ironia (forma symboliki) - cel - pobudzić rozmówcę. Czytelnikowi może się wydawać, że już wszystko wie, ironia zbija, przedstawia inny punkt widzenia, odsłania całą niewiedzę, niewiarę (2, 38 - „czego szukacie?” - kwestia powołania; może poszli za Nim z ciekawości)

Struktura teologiczna Ewangelii wg J. de la Potterie

1. Prolog (1, 1 -18)

2. Publiczne objawienie się światu (1, 19 - 12, 56)

3. Objawienie się uczniom (13, 1 - 20, 31)

4. Epilog (21)

Wobec objawienia są postawy: odrzucenia, bądź przyjęcia - zostania uczniem Jezusa. Objawienie się światu jako: nowa świątynia (2, 13n.), jako jedność działania z Ojcem (5), jako chleb Życia (6), jako Woda Żywa, Źródło, Światłość świata, jako Ja Jestem - stawia siebie na równi z Jahwe, jako jedno z Ojcem (10, 30), jako Syn Boży (10, 36), jako Ten, który żyje w Ojcu (10, 38), jako Życie i Zmartwychwstanie (11, 25), przez uwielbienie na krzyżu (11, 25 - 12, 36).

Uczniom objawia się w rozmowie z nimi, przez opisy Męki (Jan pod krzyżem, Piotr się zapiera). 13 -17 - wyjaśnia uczniom sens śmierci, by ich przygotować na tą godzinę, że pożyteczne jest Jego odejście, by Ojciec posłał Parakleta. 18 -19 - opis Męki, wywyższenie Syna Człowieczego. U synopt. jest ukazanie upodlenie Jezusa, a u Jana to godzina uwielbienia. Krzyż jest miejscem wywyższenia, to nie klęska - tu objawia się miłość Ojca, stąd płynie życie dane światu.

12. Wartość historyczna a teologia IV Ewangelii

Sprawą wartą zauważenia jest obecność polemiki w dziele Janowym, w świetle której do niedawna oceniano całą teologie Jana. Zazwyczaj mówi się o trzech rodzajach polemiki: przeciw gnostykom, przeciwko sekcie Joannitów, przeciw Żydom. Jeśli idzie o polemikę przeciw gnostykom, to już św. Ireneusz wspomniał, że Jan polemizował z Ceryntem, gnostykiem i taka opinia utrzymała się aż do XX w. Jan posługuje się rzeczywiście terminami obecnymi w gnozie, wskazu­jąc jednocześnie na Jezusa Chrystusa jako prawdziwego Pasterza, Wysłannika i krzew winny (1,14; 6,53-54; 19,34). Na podstawie tego co wiemy dzisiaj o doktrynie Cerynta (o różnicy między górnym a dolnym Bogiem, o Duchu opuszczającym Jezusa przed męką) nie można twierdzić, że czwarta ewangelia została napisana w celu przeciwstawienia się jego doktrynie. Jej zainteresowania są znacznie szersze. Zdaniem innych (J.A. Sint), o kształcie Ewange­lii wg św. Jana zadecydowała polemika autora ze zwolennikami Jana Chrzciciela. Zwolennicy tej hipotezy potraktowali niektóre teksty ewangelii (1,8.15.20-27; 3,26-30; 5,33-36; 10,41) jako echo sporu między zwolennikami Jezusa a zwolennikami Jana Chrzciciela. Uczniowie Jana Chrzciciela stanowiliby grupę współzawodniczącą z uczniami Chrystusa, która przeceniła znaczenie Jana i dlatego trzeba było wyraźnie stwier­dzić, że Jan Chrzciciel nie był prorokiem ani mesjaszem i że we własnym mniemaniu nie był godny "rozwiązać rzemyka u sandała" Jezusa. Patrząc na całość Ewangelii wg św. Jana trzeba jednak zauważyć, że fragmenty dotyczące Jana Chrzciciela odgrywają w niej drugorzędną rolę. Są wreszcie i tacy autorzy, którzy traktują czwartą ewangelię jako echo polemiki z Żydami, którzy byli przeciwnikami i nieprzyjaciółmi pierwotnego Kościoła. Chrześcijanie, którzy na początku byli członkami wspólnot żydowskich, zostali z nich oficjalnie wyrzuceni, a niektórzy nawet pozbawieni życia. Jan najostrzej ze wszystkich ewangelistów występuje przeciw "Żydom", którzy od początku chcieli zniszczyć Jezusa i Jego dzieło (5,16.18.37-38.45; 7,1.19; 8,22-24.37-59; 10,31-39; 19,7). Zamiast o "naszym", Jezus mówi o "waszym" Prawie, co miało być świadectwem ostatecznego rozdziału między Jezusem a Tradycją żydowską. W odpowiedzi można stwierdzić, że pod koniec I w. po Chr. podział między synagogą a Kościołem chrześcijańskim był już faktem dokonanym, ale też nie można zapominać o tym, że polemika Jezusa z Żydami jest właściwie polemiką ze światem niewiary. Gdyby Jezus przepowiadał w innym kraju, niewierzący tego kraju zajęliby miejsce Żydów. Polemika z Żydami jest więc raczej symbolem wszelkiego oporu, jaki niewiara stawia orędziu Jezusa.

13. Tytuły chrystologiczne w Ewangelii

Struktura chrystologii Jana:

1. Ojciec

2. posyła i zaświadcza o Synu

3. który zna Ojca

4. przychodzi od Ojca

5. daje poznać Ojca

6. przynosi światło, życie i prawdę

7. wypełnia dzieła Ojca

8. powraca do Ojca

9. zostaje wywyższony, uwielbiony i wstępuje do nieba

10. posyła apostołów

11. posyła Ducha

12. aby ich uzdolnił do pełnego zrozumienia

13. do wypełnienia posłannictwa

14. i do budowania wspólnoty wiary

Co wiemy o Synu w kontekście Ojca? Ojciec jest tym, który ma u siebie Syna (Słowo było u Boga 1,1), jest w łonie Ojca (1,18) - został zrodzony, niestworzony (17,5), jest jedynym Synem Ojca (1,14; 3,16) -Jednorodzony; uczestniczący w chwale Ojca - to jan podkreśla w kontekście błędów doketyzmu (nie uznawali Jezusa za Syna); ponieważ był przed założeniem świata, tzn., że był przed Abrahamem (istotna informacja dla Żydów), przed janem Chrzcicielem (1,15.30); oglądał przedwieczną chwałę

1. Syn jest posłany od Ojca - to nie jest misja samego Chrystusa, on sam wskazuje, że jest posłany od Ojca, że działa w Jego imieniu; Ojciec zaświadcza o tym (17,2; 5,21n.) Ojciec daje Synowi moc wszelkiego działania - Chrystus ma moc stwórczą, daje życie, ma władzę sądzenia, daje naukę, wykonuje zadanie od Ojca, sam z siebie nic nie czyni.

2. Syn zna Ojca (3,32) - Syn świadczy o tym co widział, słyszał (6,46; 8,26; 8,40; 15,20) nikt inny Boga nie widział, tylko Syn; nawet ten co nazywa Boga Ojcem nie widział Go; tylko ten co zna Ojca może o Nim nauczać. Być jedno tzn. znać siebie (10,38; 14, 20; 10,15)

3. Przychodzi z góry, nie ze świata - to wskazuje na wyższość nad stworzeniem. Jezus ma autorytet. To rodzi konflikt, nie jest rozumiany - jak można przyjść od Ojca.

4. Znając Ojca daje możliwość poznania Go innym. Chce, aby świat poznał Ojca, aby w Nim mięli życie (1,18) . Kto przyjmuje Syna to i Ojca.

5. Przynosi - symboliczne obrazy - światłość → Jezus jako światłość przychodząca (9,5), ze światłem łączy się życie (1,4; 8,12)- jest Dawcą życia. Określa się jako Prawda, nie tylko mówi prawdę, ale nią jest (14,6). Formuły objawieniowe: Ja Jestem.

6. Wypełnić dzieło Ojca - kolejny cel. To dzieło jest również dziełem Ojca (Jezus jest obecny w dziele stworzenia). Kończąc swoją misję z pełną świadomością mówi: „Wykonało się”.

7. Po wykonaniu dzieła wraca do Ojca. Łączy te wypowiedzi, gdy mówi, że jest posłany od Ojca. Jest posłany, przychodzi i odchodzi (14,2; 16,7). Istotny jest element pocieszenia (14,2n.; 17,24) - odchodzi, by przygotować miejsce uczniom, nie tylko się żegna, ale i pociesza (12,26).

8. Wiąże się z tematem godziny Jezusa (7,6.8; 8,20; 7,39; 8,28). Doświadczając wydarzeń paschalnych będzie zrozumiałe wszystko.

9. Wstępując do nieba nie kończy się misja - posyła apostołów (20,21). Mają iść i głosić to, co Jezus głosił. Poznali Go to mogą Go głosić. Nienawiść świata wobec Jezusa przenosi się też na uczniów. Posłanie uczniów wiąże się z zesłaniem Ducha Świętego.

10. Posyła Ducha - dzięki Niemu mają moc odpuszczania grzechów i ta władza Jezusa przechodzi na uczniów. Na ten dar Ewangelia przygotowuje się od początku (1,33; 3,3). Parakletos - Advocatus - przywołany, by pomagać obok, staje w obronie - Pocieszyciel - to słowo nie spełnia do końca funkcji Ducha Świętego.

11. Duch po to jest posłany, by doprowadzić uczniów do całej prawdy (2,22).

12. Uzdalnia do wypełnienia posłannictwa (związane ściśle z nakazem misyjnym). Podobny motyw (4,29n.) w spotkaniu z Samarytanką czy kwestia, gdy Jezus mówi o sobie w 10,16. Misja wśród pogan (12,20). Uzdolnienie uczniów do takiej mowy, jaką ma Chrystus.

13. Rodzi się Kościół - potrzebna jest wspólnota, która ożywiona Duchem Świętym będzie zachowywać depozyt i głosić tym, którzy bezpośrednio z Jezusem się nie spotkali. Chodzi o kontynuację dzieła Jezusa, szczególny akcent w rozdziale 13 - mamy się miłować jak On nas umiłował (oddanie życia). Przypowieść o winnym krzewie - konkretnym owocem ma być wspólnota.

Chrystologia Świętego Jana

W kontekście Chrystusa pojawiają się różne tematy: Ojciec, Duch Święty, sakramentologia, eklezjologia - w centrum Chrystus. Opisy cudów, dialogi, wydarzenia historyczne, tytuły chrystologiczne pokazują, kim w Ew. jest Chrystus.

• Na podstawie dokonywanych cudów - w tych wydarzeniach centrum stanowi osoba Chrystusa. Ma charakterystyczną nadprzyrodzoną moc, odznacza się nadzwyczajną wiedzą (Natanael - zna historię niznajomych). Inicjatywa cudów należy do Niego, często mocą Słowa. Te dzieła to dzieła samego Ojca, to Ojciec działa przez Niego (5,19). Cuda potwierdzają, że jest Mesjaszem, Synem Bożym. Ukazują chwałę Boga Ojca. Jezus ukazuje się jako postać niezbędna na drodze człowieka ku zbawieniu (Chleb Życia, Woda, Życie i Zmartwychwstanie).

• Na podstawia wypowiedzi własnych - ukazuje się jako Jedyny Syn Ojca, jako Ten, który preegzystował. Ukazuje się jako Bóg (formuła objawieniowa „Ja Jestem”). To samoobjawienie spotyka się z odrzuceniem (chęć ukamienowania), bądź przyjęciem.

• Na podstawie tytułów chrystologicznych - zwłaszcza w prologu i przy powołaniu uczniów.

LOGOS - Słowo Boga traktowane osobowo, w ST nie było personifikacji. Ciekawa zbieżność: początek Rdz. i Ew. Jana. Trzy elementy, które charakteryzują Mądrość Bożą (preegzystancja, pochodzenia od Boga, udział w stworzeniu) przeszły na pojęcie Logos. Nowość - Słowo było Bogiem - wskazanie na prawdziwe bóstwo i człowieczeństwo Jezusa.

SYN BOŻY - w ST określano tak relację Bóg - Izrael. Bóg jako karcący i opiekujący Ojciec, synami byli wybrani, prorocy. Syn ma pełnić wolę Ojca, bo od Niego wszystko pochodzi. Jezus został wybrany i posłany, pełni wolę Ojca - inny charakter synostwa; kwestia pochodzenia od Ojca (8,23) - synostwo innej natury - Jezus istniał wcześniej, zanim istniał człowiek. Syn zna Ojca jako jedyny, tylko On jest tak blisko, człowiek może poznać na tyle, ile Syn pozwoli (14,9). Odwieczna miłość i jedność Ojca i Syna. Ewangelia na początku - moment wcielenia (1,18) i w wyznaniu Tomaszowym (20,22) określa Chrystusa jako Boga - natura.

SYN CZŁOWIECZY - spotykamy już w ST, odnosił się do ukazania ludzkiej natury człowieka, który cierpi, jest mniejszy od aniołów (dn.7,13)→ przebywa w obecności Boga; obłok - znak teofanii; władza królewska - powierzona Mu panowanie powszechne, wieczne.

>Pojawia się ta nazwa w kontekście śmierci Jezusa, kiedy mówi o cierpieniu i eschatologii, w kontekście mów eucharystycznych, sądu ostatecznego - Syn Człowieczy jest sprawiedliwy. Trzy płaszczyzny:

• ludzka

• wywyższenia na krzyżu

• uwielbiony Pan, który zasiada w niebie i przyjdzie sądzić

BARANEK BOŻY - J 1,29 - nawiązanie do Sługi Jahwe (Iż 53)

MESJASZ - Christos - pomazaniec, ten, który był namaszczony; ten tytułma olbrzymie znaczenie teologiczne, nawet w epilogu Jan to podkreśla. Żudzi spodziewali się Mesjasza jako króla, który ustanowi ład, da wyzwolenie. Podczas procesu Jezus mówi - „Jestem królem” - Jego królestwo nie jest z tego świata, ma inny wymiar, odrzuca polityczne zapędy odrzuca(6,15).

• Jezus prawdziwym Bogiem - Człowiekiem - Ew. silnie ukazuje bóstwo Chrystusa i za razem broni Jego człowieczeństwa. Jest to Ew. duchowa. W komentarzach wyeksponowany jest element bóstwa, podkreślony fragment 1,14.
  Przeciw człowieczeństwu mówiono o ciele pozornym: to, że chodził po wodzie, wszedł do uczniów mimo drzwi zamkniętych, przy studni jest motyw pragnienia, ale czy pije?, Rozmnaża chleb, ale czy go spożywa? - posiadał władzę niemożliwą dla człowieka, zachowuje dystans do Żydów (10,34), w relacji do matki ukazuje się jako Pan, a nie syn (w Kanie, pod krzyżem - „Niewiasto”) - to oznacza, że nie jest ludzkim synem. Pozwala Łazarzowi umrzeć, by pokazać boską moc, jakby był człowiekiem nie pozwoliłby mu umrzeć.

14. Prawdziwe bóstwo i człowieczeństwo Jezusa Chrystusa u J

Dowody na to, że jest prawdziwym Bogiem:

• 1,1 - pierwszy argument

• 6,62 - ukazuje swoją preegzystencję

• 17,5 - preegzystencja, element boskości

Jezus jako Syn Boży:

-1,34 - Jan Chrzciciel daje świadectwo

-1,49

-3,16.18 - Bóg dał swego Syna Jednorodzonego

-5,25

Argumenty na rzeczywiste człowieczeństwo Chrystusa:

-1,14 - Słowo stało się ciałem (sarx - ciało prawdziwe, cala istota)

-2,1 - Jego Matka

-2,3.5.12. - relacja z Matką

-6,42 - posiadający ziemską rodzinę

-2,12; 7,3.5.10 - posiadał braci w sensie semickim, ma ludzi, którzy doświadczali Go jako człowieka - ukazany na ziemskiej wspólnocie

-7,27.41.52 - jego pochodzenie galilejskie

-4,9 - jest Żydem

-13,13.34 - przyjazne stosunki z przyjaciółmi

-11 - kocha Łazarza i jego rodzinę - czysto ludzkie relacje

-19,31.38 - posiada ciało, które podlega cierpieniu

-19,28 - odczuwa pragnienie

-18,22 - podlega czynnościom czysto ludzkim, jest człowiekiem z krwi i kości

-krew i woda wypływające z boku na dowód ludzkiej natury

-reakcje czysto ludzkie - bojaźń przed śmiercią, żal z powodu zdrady, modli się do Boga jako pobożny Żyd, dziękuje Ojcu za otrzymane dary

-sposób zwracania się osób trzecich do Jezusa : mąż (1,30), człowiek (4,29; 19,5), Rabbi (charakterystyczne dla środowiska żydowskiego 3,2; 6,25), Jezus siebie nazywa Synem Człowieczym - po zmartwychwstaniu tych określeń już się nie używa

-7,1 - doświadczanie lęku

-7,30 - wrogowie Go prześladują, szukają okazji do aresztowania, chcą go kamienować (8,59; 10,31), ginie jak skazaniec, Jego ciało składają w grobie

15. Soteriologia J

W Ewangelii owe leksemy ↑ tłum. Zbawca pojawiają się rzadko, choć dużo mówi się o eschatologii. Leksemy są zastąpione określeniami: życie (1-5), życie odrzucone przez świat (7-12), życie tych, którzy uwierzyli (12-20)

Zbawienie (4,22; 4,32; 10,9; 11,12; 12,27;)

3,17 → 12,47 - podobne zwroty, które stanowią swoistą klamrę - inkluzja (formuła, gdzie ten sam werset zostaje rozwinięty i umieszczony na końcu)

-kontekst 3,17 - dialog chrzcielny z Nikodemem, kontekst ponownego narodzenia ma wymiar sakramentalny. 3, 15-18 - zbawienie jest czymś powszechnym, ale z drugiej strony 3,18 - nie wszyscy będą zbawieni. Co zrobić, by je osiągnąć? 3,3-5 - cała nauka jest zawarta w warunkach - jest to powtórne narodzenie (z wody i ducha - chrzest) i wiara w Syna.

• Rozmowa z samarytanką (4,22 i 4,42) - wyznanie wiary przez Samarytan (ci, którzy przez Żydów byli wyłączeni ze zbawienia), którzy uwierzyli dzięki świadectwu kobiety - uniwersalizm zbawienia. Jezus w dialogu ukazuje się jako dar oraz dawca zbawienia (jest przedmiotem i podmiotem zbawienia).

• Akcenty 4 rozdz. - potrzeba daru, stąd przeniesiony na dawcę. Z pragnienia wody pitnej rodzi się pragnienie wody żywej, aby nie pragnąć na wieki. Przejście z rozumienia czysto ziemskiego na teologiczne.

• 5,34 - w kontekście o Janie Chrzcicielu

• 10,9 - w kontekście nauki o Dobrym Pasterzu - brama owiec, przez którą trzeba przejść

Określenia soteryjne: Chleb Życia, Woda Żywa, Światło świata, Śłowo Życia

16. Pneumatologia J
    (terminologia, egzegeza zapowiedzi Parakleta, posłanie Ducha)

Terminologia - greckie `pneuma' w pierwszej części Ew. (1,33; 7,39). W drugiej części - chwały -spotykamy określenie Parakletos (Pocieszyciel, Advocat) - chodzi o adwokata, kogoś kto ma świadczyć.

Rdz 3,6-8 - Duch tym, który daje nowe życie - narodziny z Ducha. Duch daje nowe życie - funkcja Ducha. Duch jest tym, który pozwala czcić Boga bardziej doskonale (4,19), Duch ma być dany - przyszłość.

5 obietnic zesłania Parakleta (kontekst Ostatniej Wieczerzy, mowy pożegnalnej 13-17). Adresatami są uczniowie, którzy są zaniepokojeni, zasmuceni. Powrót Jezusa będzie dziełem Ducha.

Obietnice:

1. 14,16 - Jezus obiecuje - jest owocem modlitwy („będę prosił Ojca”). Osobowy dar Ojca. „Innego Parakleta...” - do tej pory był Nim Jezus, drugi to Duch Święty, który będzie kontynuował misję, zastępca Jezusa - będzie działał w Jego imieniu. Przyjąć Go mogą tylko uczniowie, bo inni nie uwierzyli. „Będzie na zawsze” - Jego trwanie będzie wieczne. Jaka będzie Jego funkcja? W pierwszej obietnicy brak jest celu, podkreślona trwałość.

2. 14,26 - rola - nauczać i przypominać to co Jezus działał. Pojawia się analogia - Jezus działa w imieniu Ojca, Duch będzie działał w imieniu Chrystusa. Duch ma doprowadzić do pełnej prawdy.

3. 15,26-27 - nowa funkcja. Duch jest posłany przez Jezusa, wcześniej przez Ojca. Funkcja - będzie świadczył. Wskazanie, że Duch będzie działał jako świadek w samych wierzących.

4. 16,7n. - tym, który posyła jest Jezus, nie Ojciec. Duch ma zadziałać wobec świata, ma dokonać sądu nad światem. Funkcja - udowodni światu grzech (gr. elenhein - zhańbić, badać, oskarżać, mieć udowodnioną winę, próbować, pokazywać światu, udowadniać, zawstydzać, napominać, karać). Jaki znaczenie u Jana? Ten termin pojawia się jeszcze raz w 3,20 i 8,46. - jest to grzech rozumiany jako niewiara (16,9). Kto nie uwierzył w Jezusa, choć nie popełnia grzechów zostaje potępiony. Także rozumienie sprawiedliwości (16,10) jako odnoszącej się do Jezusa, który był oskarżany o niesprawiedliwość. Duch Święty wykaże, że jest sprawiedliwy, bo wykonał wszystko co było sprawiedliwe. Pojawia się też sąd - w kontekście władcy tego świata - szatana, który został osądzony.

5. 16,13-15 - podsumowanie

Wypełnienie obietnic - egzegeci dopatrują się tego momentu w słowach na krzyżu „skonał i oddał Ducha” (19,30).

17. Eklezjologia J

Kiedy powstaje Ewangelia istnieją już struktury Kościoła, pojawiają się pierwsze błędy - stąd potrzeba wykładu nauki wiary. Są 2 etapy formowania się nauki o Kościele:

1. Etap ziemski w nauczaniu Jezusa

2. Etap związany z redakcją - Jan pisze do konkretnej wspólnoty kościelnej, rozwiązuje problemy współczesne jemu, w usta osób rozmawiających z Jezusem wkłada słowa problemów pierwotnych wspólnot - redakcja te problemy porusza.

Kościół jest rozumiany jako nowy Lud Boży (kontekst konfliktu wspólnoty Janowej i synagogalnej). Jezus przyszedł do swoich (do każdego), a swoi Go nie przyjęli. Na czele Ludu Bożego stoi Najwyższy Pasterz - Jezus Chrystus. On dokonuje wybory uczniów, ma swoje owce, wybierani są przez Ojca ze świata i dani są Jezusowi (tj. Bóg dawał przywódców narodu). Podstawą Kościoła są ci, którzy uwierzyli. K-ł staje się instytucją odrębną w odróżnieniu od synagogi. Ewangelistę interesuje osobista relacja każdego ucznia do Jezusa, a nie wspólna, choć też bardzo istotna. K-ł wyodrębnia się od synagogi, ale pewne podstawy pozostają. Ten, który wychował się w Starym Przymierzu i uwierzył Jezusowi (wzorem Natanael - potrafi wyznać Jezusa jako Zbawiciela i Króla Izraela - złączenie dwóch tradycji). K-ł Janowy wyznawał siebie jako prawdziwego Izraela, oni przejęli idee Starego Przymierza.

Podobieństwo uniwersalizmu jak u Św. Pawła - Żydzi nie przyjęli, przechodzi na pogan. Każdy może stać się człowiekiem wspólnoty jeżeli wyzna Jezusa. Każdy kto przyjmuje Słowo staje się dzieckiem Boga. Podstawą przynależności do grona uczniów jest wyznanie wiary (3,18).

Posłanie uczniów - mają głosić to co usłyszeli. W przeciwieństwie do synoptyków są posłani w czasie popaschalnym - to Zmartwychwstały posyła „jak Ojciec Mnie posłał tak i Ja...”

-uczniowie mają kontynuować dzieło Jezusa. Cel nie jest sprecyzowany - w domyśle - kontynuacja. Dokonuje się to dzięki mocy Ducha Świętego.

Przypowieści eklezjalne - o Dobrym Pasterzu i Winnym Krzewie

• Obrazy zawarte w ST i przejęte przez Jana - owczarnia i krzew winny

• W obu przypadkach centralną postacią jest Jezus (Pasterz i Krzew)

• J 10 - przyłączając się do Chrystusa stajemy się owcami w Jego owczarni - pewien uniwersalizm - wszyscy mogą do niej należeć, też ci spoza narodu żydowskiego

• Analogia z Ez 34 - przejęte przez Jana - jedynym Dobrym Pasterzem jest Jezus, tylko On może pasterzować, do Niego mogą należeć owce, na pierwszym planie ukazuje się relacja Pasterz - owca, bo On zna swoje owce, zna je po imieniu (tu cechy wspólnoty K-ła), mają one przekonanie, że On je zna (ufność, że one idą za Jego głosem), poczucie bezpieczeństwa; oddaje życie za nie - więź budowana na zaufaniu; bycie w owczarni jest bezpieczne. Jezus będzie trwale opiekował się (10,28) - trwałość relacji

-J 15 - indywidualna więź latorośli z krzewem, każde ma przynieść owoc, jeśli nie, będzie odcięta i uschnie. Analogia z Pawłowym tekstem o Ciele Chrystusa

Szczególna więź z niektórymi apostołami (Piotr i Jan)

-Wskazuje to na pewne struktury wspólnoty

-Szymon Piotr nie jest pierwszym powołanym, zostaje powołany dzięki swemu bratu Andrzejowi, ale jako jedyny ma zmienione imię na samym początku - to wskazuje na coś istotnego w jego życiu - w nim szczególna rola.

>Nie jest szczególnie przedstawiony; jest wierny (6,69), ale w J18 zapiera się. Wspólnie z umiłowanym uczniem pojawia się w opisach Męki i Zmartwychwstania.

>21,15 - opis spotkania z Jezusem - polecenie dane Piotrowi jest koncepcją owczarni („Paś owce moje”), owce pozostają własnością Jezusa, piotr ma się nimi opiekować w imieniu Jezusa.

-Umiłowany uczeń - tam gdzie występuje Piotr i Jan większy autorytet ma Piotr, ale relacja Jezusa jest większa z Janem. Piotr pierwszy wyszedł do grobu, ale Jan pierwszy dobiegł i zobaczył płótna. Nad jeziorem Jan rozpoznał Pana, później inni uwierzyli (21,7)

Wymagania stawiane uczniom

-Duch braterstwa (20,17) - Jezus nazywa swoich uczniów braćmi, później tak się nazywają chrześcijanie

-K-ł to krąg przyjaciół - są nimi, gdy czynią wszystko co Jezus mówi - prawo wzajemnej miłości (15)

-Dążenie do jedności (17)

Rola kobiet w pierwotnej wspólnocie

☺ Marta, siostra Łazarza wyznając wiarę (11,27), podobnie jak u synoptyków, jest traktowana na równi

☺ Maria Magdalena - pierwsza, która doświadczyła spotkania ze Zmartwychwstałym (apostołka apostołów)

☺ Maryja - pojawia się symbolicznie jako Niewiasta (Kana - krzyż) - pod krzyżem staje się Matką Kościoła, reprezentantką K-ła

18. Sakramentologia J

Ewangelia zawiera prapoczątki dotyczące sakramentów. Biorą swój początek w Jezusie, przez nie kontynuuje swe dzieło zbawcze.

• Chrzest - (J 3,1-5)

- chrzest ów jest przeciwstawiony do chrztu Jana Chrzciciela (chrzest nawrócenia, element poszukiwania obmycia). Tu pojawia się chrzest z wody i Ducha Świętego - obecność Duch daje skuteczność. Jest określany jako nowe narodzenie, nowe życie, narodzenie się z góry ofiarowane przez Boga. Ponowne narodzenie - zapoczątkowanie nowego życia. Kwestia wiary - po co? - 1,12 - narodzenie z Boga - element wiary. Przyjęcie chrztu jest skuteczne jeśli się uwierzy. 19,34 - przebity bok. Pewien symbol, ale jest za razem dowodem, że Jezus umarł rzeczywiście, ale też jest interpretowane jako początek sakramentów (Krew - Eucharystia; Woda - obmywa nas, tu pogłębia się teologia chrztu). Sakramenty biorą swoją skuteczność w śmierci Jezusa - element wiary. Protestanci mówią, że zbawcza skuteczność ma miejsce dzięki Męce i Śmierci Chrystusa. Dla nas dziś uskutecznieniem są sakramenty.

• Eucharystia (J 6)

Brak w Ewangelii słów ustanowienia. Mowa Eucharystyczna w kontekście cudu rozmnożenia chleba. Jezus tłumaczy ten znak. Płaszczyzna ludzka i symboliczna - nie tylko, że mogli się najeść do sytości; dwie części mowy: 1) - Jezus o sobie: „Ja Jestem Chlebem z nieba...”, 2) - odnosi to do przyszłości - chleb jest dany na zbawienie świata. Cel dawania chleba - spożywanie chleba z nieba jest niezbędne, by otrzymać życie wieczne. Kto nie spożywa nie ma życia w sobie. Tu też potrzebna jest wiara. „Jak On może nam dać swoje ciało na pokarm?” - wyraźna niewiara. Nie ma tu wymagań wspólnoty w przeciwieństwie do Św. Pawła. „Kto trwa we Mnie w tym i Ja trwam” - jest indywidualna relacja Jezus - wierny. Owoce Eucharystii: zjednoczenie z Chrystusem (trwa we Mnie) i życie wieczne. W opisie Ostatniej wieczerzy nie ma bezpośredniego nawiązania do Eucharystii, ale gest obmycia nóg ma charakter miłości służebnej i to jest pewne nawiązanie. Krew wypływająca z boku - skuteczność sakramentów przez Śmierć Jezusa. Nawiązanie też do zapowiedzi ST. Manna - Eucharystia - jest to taki sam dar Boga i służy pokrzepieniu wędrującego ludu. My dziś potrzebujemy pokarmu, by pielgrzymować.

• Pokuta i pojednanie

Śmierć Jezusa zgładziła nasze grzechy. Władza przekazana apostołom - 20,19n. - istotnym elementem jest tekst poprzedzający „Weźmijcie Duch Świętego” - Jego mocą będzie odpuszczany bądź zatrzymywany grzech. Pan uczniów posyła i karze iść, czyli kontynuować dzieło, stąd ma ono trwać i w konsekwencji musi być ta władza przekazywana.

5

5

---