RACHUNEK KOSZTÓW

JAKO INSTRUMENT

ZARZĄDZANIA

PRZEDSIĘBIORSTWEM

dr Joanna Kogut

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Wydział Ekonomii, Zarządzania i Turystyki

Katedra Finansów i Rachunkowości

KOSZTY

KOSZTY

stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku
trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre
wydatki

nie

stanowiące

zużycia

czynników

produkcji

(np.

ubezpieczenia społeczne pracowników, ubezpieczenia majątkowe,
odsetki od kredytów), poniesione w związku z normalną działalnością
przedsiębiorstwa w pewnym okresie, których rezultatem są użyteczne
produkty (wyroby, usługi).

Wg Ustawy o rachunkowości (art. 3, ust. 1 pkt 31)

koszty i straty to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie
sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej
wartości, w formie:

•

zmniejszenia wartości aktywów

(np. celowe zużycie zasobów,

sprzedaży, przekazania składników majątkowych poza jednostkę lub
utratę wartości) albo

•

zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do
zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny
sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Podzia

Podzia

ł

ł

koszt

koszt

ó

ó

w wg

w wg

UOR

UOR

Koszty

Budowy środków trwałych

(080)

Finansowe (750)

Operacyjne

Koszty działalności

operacyjnej

Pozostałe koszty operacyjne

(760)

Koszty produktów

(ZP 4 i 5 )

Wartość sprzedanych

materiałów w cenie zakupu

(nabycia)

(740)

Wartość sprzedanych

towarów w cenie zakupu

(nabycia)

(730)

NAK

NAK

Ł

Ł

AD

AD

to wykorzystywane w toku prowadzonej działalności gospodarczej jednostki zasoby
wyrażone w naturalnych jednostkach miary. W ramach tych zasobów wyróżnia się:

•

zasoby trwałe (aktywa trwałe) – pomiar w skali zużycia,

•

zasoby obrotowe (aktywa obrotowe) – pomiar ilości zużytych składników,

•

aktywa pieniężne – pomiar kwoty środków pieniężnych,

•

pracę ludzką – ilość przepracowanych roboczogodzin.

STRATA

STRATA
wyraża nieekwiwalentne i niecelowe zmniejszenia składników majątkowych,
pomniejszające

wynik

działalności

jednostki

gospodarczej.

W ramach strat wyróżniamy:

•

straty produkcyjne – pojawiające się w momencie, gdy występuje zużycie czynników
produkcji związane z prowadzeniem działalności operacyjnej jednostki lecz zużyciu
temu nie towarzyszy ekwiwalentny efekt przyjmujący postać użytecznego rezultatu
prowadzonej działalności (np. ubytki naturalne, braki),

•

straty nadzwyczajne – utożsamiają skutki zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza
zwykła działalnością jednostki i niezwiązanych z ogólnym ryzykiem prowadzenia tej
działalności.

WYDATEK

WYDATEK
jest to każde wykorzystanie środków pieniężnych stojących do dyspozycji jednostki,
bez względu na cel jego poniesienia
Nie każdy wydatek jest kosztem (np. zapłata podatku dochodowego, wypłata
dywidend – jest to element podziału wytworzonego zysku)), ale każdy koszt musi
pociągnąć za sobą wydatek pieniężny.

ZASADA GENERALNA

ZASADA GENERALNA

„

„

R

R

Ó

Ó

Ż

Ż

NE KOSZTY DLA R

NE KOSZTY DLA R

Ó

Ó

Ż

Ż

NYCH CEL

NYCH CEL

Ó

Ó

W

W

”

”

•

kryteria klasyfikacji kosztów dla potrzeb wyceny zapasów
produktów pracy i pomiaru wyniku finansowego

•

kryteria klasyfikacji kosztów dla potrzeb podejmowania decyzji

•

kryteria klasyfikacji kosztów dla potrzeb kontroli

1. Klasyfikacja kosztów dla potrzeb wyceny zapasów

produktów pracy i pomiaru wyniku finansowego

Ze względu na wpływ kosztów na wartość produktów

1.1. Koszty produkcji – są to koszty przypisywane produktom pracy, poniesione na ich

wytworzenie i wyznaczające wartość zapasu wyrobów nie sprzedanych

1.2. Koszty okresu – są to koszty nieprodukcyjne: funkcjonowania firmy jako całości

(ogólnego zarządu) oraz koszty fazy poprodukcyjnej (sprzedaży); dotyczą okresu
sprawozdawczego, a nie produktów pracy, stąd ich wysokość nie wpływa na
wartość zapasu wyrobów nie sprzedanych

.

Ze względu na ujęcie kosztów w sprawozdaniu finansowym

1.3. Koszty zrealizowane – wykazywane są w „Rachunku zysków i strat”, są to koszty

produkcji wyrobów sprzedanych oraz koszty okresu

1.4. Koszty niezrealizowane – wykazywane są w „Bilansie” są to koszty produkcji

wyrobów nie sprzedanych.

Ze względu na możliwość odniesienia kosztów na produkty pracy

1.5. Koszty bezpośrednie – koszty, których odniesienie na produkty pracy (lub inny

obiekt) w oparciu o źródłowe dokumenty zużycia jest możliwe, istotne i opłacalne.

1.6. Koszty pośrednie – koszty, których odniesienie na produkty pracy (lub inny

obiekt) w oparciu o źródłowe dokumenty zużycia jest niemożliwe, nieistotne lub
nieopłacalne.

Ze względu na reakcje na zmiany poziomu produkcji

1.7. Koszty zmienne- zależne od wielkości produkcji.
1.8. Koszty stałe- niezależne od wielkości produkcji.

Koszty produkcji

koszty przypisane produktom

nie sprzedanym

koszty
niezrealizowane

Bilans

sprzedanym

Koszty okresu

koszty ogólnego zarządu i sprzedaży

koszty
zrealizowane

Rachunek

zysków

i strat

2. Klasyfikacja koszt

2. Klasyfikacja koszt

ó

ó

w dla potrzeb podejmowania decyzji

w dla potrzeb podejmowania decyzji

2.1. Koszty zmienne – koszty, których wielkość zależy od rozmiarów
działalności (skala produkcji kształtuje ich wysokość).

2.2. Koszty stałe – niezależne od rozmiarów działalności.

2.3. Koszty zależne (istotne) – przyszłe koszty (lecz także przychody),
które zmieniają się wraz z podjęciem określonej decyzji.

2.4. Koszty niezależne (nieistotne) – przyszłe koszty (przychody),
których wielkość nie zmieni się wraz z podjęciem danej decyzji.

2.5.Koszty zapadłe – koszty, których ponoszenie w okresie bieżącym
jest konsekwencją decyzji podjętej w okresach minionych.

2.6. Koszty operatywne – koszty, których wysokość może być
kształtowana przez kierującego podmiotem, w krótkich okresach
czasu, poprzez bieżące decyzje operacyjne.

2.7. Koszty realne – koszty objęte ewidencją na kontach
księgowych, odzwierciedlające zmniejszenie majątku (np. zużycie
materiałów w procesie produkcji) lub wzrost zobowiązań (np.
faktura obca za energię).

2.8. Koszty utraconych korzyści – jest to kwota utraconych
korzyści (np. zysku) wskutek przyjęcia jednej z możliwych
alternatyw działania.

2.9. Koszty dodatkowe – jest to przyrost kosztów (przychodów) z
powodu skokowego wzrostu skali produkcji (np. oddanie do
użytku nowej hali produkcyjnej).

2.10. Koszty krańcowe – jest to przyrost kosztów (przychodów)
jeżeli produkcja wzrośnie o jednostkę.

3. Klasyfikacja koszt

3. Klasyfikacja koszt

ó

ó

w dla potrzeb kontroli

w dla potrzeb kontroli

Ośrodek

odpowiedzialności:

wyodrębniony

technicznie,

organizacyjnie i terytorialnie obszar aktywności przedsiębiorstwa (np.
komórka organizacyjna lub zespół komórek), na czele której stoi
osoba odpowiedzialna za jej dokonania.

3.1. Koszty kontrolowane – koszty, na których wysokość wpływ
wywiera kierownik ośrodka odpowiedzialności, a ponadto pomiar tych
kosztów jest precyzyjny.

3.2. Koszty niekontrolowane – na których wysokość kierownik
ośrodka odpowiedzialności nie ma wpływu lub koszty te są
nieprecyzyjnie mierzone.

3.3. Koszty proste – koszty, które dadzą się wyrazić jako iloczyn
ilości zużycia i ceny (stawki, taryfy) dyktowanej przez dostawcę
zewnętrznego (usługi transportowe obce, usługi remontowe obce,
zużycie energii obcej).

3.4. Koszty złożone – koszty będące iloczynem ilości zużycia i ceny
(stawki) ustalonej przez dostawcę wewnętrznego – wydział produkcji
pomocniczej; koszty te dadzą się rozłożyć na elementy składowe
(koszty proste).

3.5. Koszty podstawowe – których przewidywanie (planowanie)
oparte jest na technicznie uzasadnionych normach zużycia, stąd
możliwa jest ich precyzyjna ocena.

3.6. Koszty ogólne

–

dla których brak jest technicznie

uzasadnionych norm zużycia, wzorcowanie tych kosztów możliwe
jest jedynie w oparciu o wielkości rzeczywiste okresów ubiegłych
(w tym koszty bieżącej działalności i zapadłe).

Wybór przekrojów kosztowych stosowanych w jednostce gospodarczej zależy głównie od:
potrzeb informacyjnych jednostki, kosztów prowadzenia ewidencji, struktury organizacyjnej
przedsiębiorstwa, stopnia skomplikowania procesów wytwórczych/usługowych, rodzaju i
rozmiarów działalności, różnorodności oferowanych wyrobów czy usług.

Szczegółowych informacji o kosztach ponoszonych przez jednostkę gospodarczą dostarcza
podsystem rachunkowości, określany mianem

RACHUNKU KOSZTÓW

Rachunek kosztów nie posiada jednoznacznej definicji, a w literaturze przedmiotu
prezentowane są różne podejścia do tego zagadnienia.

Proces ustalania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu i
sprzedaży wyrobów lub świadczeniu usług.

E. Nowak, Rachunek kosztów przedsiębiorstwa,
EKSPERT, Wrocław 2001, s. 15.

Proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania
informacji o kosztach dla dokonywania ocen i decyzji przez użytkowników tych informacji.

K.G. Świderska (red.), Rachunkowość zarządcza i
rachunek kosztów, DIFIN, Warszawa 2002, s. 8.

Badanie (identyfikacja, pomiar) i transformowanie, według przyjętego modelu, informacji o
kosztach działalności podmiotu, służących użytkownikowi do oceny sytuacji, podejmowania
decyzji ekonomicznych i kontroli ich realizacji (planowania i kontroli) oraz wyceny zapasów i
pomiaru zysku (kontynuacyjny rachunek kosztów).
Rachunek kosztów polega na badaniu i transformowaniu, według przyjętego modelu i norm,
informacji o kosztach i przychodach działań przeszłych, bieżących i zamierzonych w celu
wspomagania zarządzania podmiotem.

A. Jarugowa (red.), Rachunek kosztów i
rachunkowość zarządcza, SKwP, Warszawa 1995, s.
6-7.

Część rachunkowości, która zajmuje się problemami dokumentacji, ewidencji, rozliczania i
kalkulacji oraz sprawozdawczości w zakresie kosztów. Rachunek ten zajmuje centralne
miejsce w systemie rachunkowości przedsiębiorstwa.

Z. Messner, Rachunek kosztów jako instrument
operatywnego zarządzania przedsiębiorstwem
przemysłowym, PWN, Warszawa 1972, s. 18.

Ogół działań zmierzających do odzwierciedlenia procesów zaopatrzenia, produkcji i zbytu
zachodzących w przedsiębiorstwie, poprzez ujęcie, zgrupowanie i interpretację w określonych
przekrojach kosztów własnych wytworzenia i zbytu produktów pracy działalności
przedsiębiorstwa, mierzonych ilościowo i wartościowo, za pewien okres, w celu uzyskania
możliwie wszechstronnych informacji potrzebnych dla ustalenia wyników i kierowania
przedsiębiorstwem lub ich zespołem.

Z. Fedak, Rachunek kosztów produkcji
przemysłowej. Zagadnienia wybrane, PWE,
Warszawa 1962, s. 8-9.

Definicja

Autor

Z przedstawionych definicji wynika, że pojęcie rachunku kosztów nie jest
jednoznaczne. Istotne jest jednak to, że wskazuje się w nich na zagadnienia, które
można określić mianem cech rachunku kosztów, dzięki którym pełni on zasadniczą
rolę w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, jako jego ważny instrument:

podstawowym celem prowadzenia rachunku kosztów jest dostarczanie informacji
użytkownikom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji gospodarczych i kontroli
ich wykonania,

przedmiotem rachunku kosztów są procesy gospodarcze dotyczące przeszłej,
bieżącej i przyszłej działalności podmiotu oraz związane z nią koszty,

podmiotem rachunku kosztów jest przedsiębiorstwo lub inna jednostka
organizacyjna, prowadząca działalność gospodarczą (podmiot gospodarczy),

rachunek kosztów posługuje się obok miernika pieniężnego również naturalnymi
jednostkami miary.

Zunifikowaną definicję rachunku kosztów, zawierającą wymienione powyżej
elementy tego pojęcia zaproponował E. Nowak*, który określił, że rachunek
kosztów stanowi „…względnie wyodrębniony (przedmiotowo i proceduralnie –
metodycznie)

w

systemie

informacyjnym

podmiotu

gospodarczego

(przedsiębiorstwa) zbiór informacji o kosztach opracowywanych według
określonego modelu dostosowanego do potrzeb informacyjnych użytkowników
(odbiorców) informacji. Przeprowadzany w rachunku kosztów pomiar kosztów i
ich transformacja mają na celu umożliwienie oceny sytuacji decyzyjnych,
podejmowania decyzji i kontroli ich realizacji…”

*E. Nowak (red.), Leksykon rachunkowości, Warszawa 1996, s. 169.

Historia rachunku kosztów

Najstarsze zachowane zestawienie kosztów przedsiębiorstwa
produkcyjnego z 1395 r. (koszty produkcji sukna w manufakturze
Franciszka di Marco z Prato)

Najstarsze zachowane księgi domów handlowych firmy Donato Soranco i
Bracia z lat 1416-1434

Wyodrębnienie kont bilansowych i wynikowych – L. Pacioli 1494.

Historia rachunku kosztów

Cechy pomiaru kosztów w wiekach średnich:

Prowadzenie rachunku kosztów – decyzja właściciela, brak zewnętrznych
wymogów dotyczących ewidencji i sprawozdawczości.

Koszty domu i firmy stanowiły jedność.

Koszty i zysk liczone po zakończeniu konkretnej transakcji, nie okresowo.

Nie naliczano amortyzacji.

Wycena w różnych jednostkach pieniężnych.

Koszty liczono i rejestrowano intuicyjnie, bez ich zdefiniowania.

Historia rachunku kosztów

-

Wiek XVIII i XIX – prace nad definiowaniem kosztu wytworzenia,
struktur kosztów rodzajowych. Okres zakończony wykształceniem
rachunku kosztów rzeczywistych w małych zakładach przemysłowych
dla okresów sprawozdawczych.

-

Przełom XIX i XX wieku - era przemysłowa – wygrywa
przedsiębiorstwo oferujące standardowy produkt po niższej cenie:

-

koncentracja na usprawnianiu mechanizmu produkcyjnego

(mentalność produkcyjna),

-

koncentracja na kalkulacji kosztów produkcji,

-

orientacja sprawozdawcza.

Historia rachunku kosztów

1915 r. – Earl A. Saliero sformułował i opisał podstawowe
metody amortyzacji (metodę liniową, degresywną i naturalną).

W 1911 r. po raz pierwszy zaprojektowano
i wdrożono w praktyce system rachunku kosztów standardowych.

1918-1933 – okres Schmalenbachowski w Niemczech -
wyróżnienie kosztów dla celów rach. finansowej i zarządczej,
podział kosztów na stałe i zmienne.

Historia rachunku kosztów

Lata 30. XX wieku w USA, koniec lat 40. w Europie:

-

przedsiębiorstwa zaczynają odchodzić od strategii „produkcyjnej” na
rzecz strategii „rynkowej”,

-

coraz większe grono nabywców poszukuje dóbr
o wyższej jakości i walorach użytkowych,

-

ograniczanie masowej produkcji dóbr standardowych na rzecz
wyrobów zróżnicowanych.

powstaje rachunek kosztów zmiennych (variable costing), nazywany
rachunkiem kosztów bezpośrednich (direct costing) lub częściowych
(w polskim piśmiennictwie).

Historia rachunku kosztów

Zmiany w rzeczywistości gospodarczej na przełomie lat 70. i 80.XX
wieku:

stosowanie do zarządzania produkcją zintegrowanych systemów
komputerowych – CIM ( Computer Integrated Manufacturing), wzrost
zróżnicowania produkcji,

rozwój zarządzania strategicznego, koncepcji strategicznych,

globalizacja,

efekt - krytyka tradycyjnego rachunku kosztów pełnych i rachunku
kosztów zmiennych,

powstanie nowych koncepcji rachunku kosztów (Activity Based
Costing, target costing, kaizen costing, rachunku kosztów jakości,
rachunku kosztów cyklu życia produktów).

Historia i perspektywy rozwoju systemów
pomiaru kosztów - podsumowanie

Systemy

fazy

I

–

nieodpowiednie

dla

potrzeb

sprawozdawczości finansowej,

Systemy fazy II – ukierunkowane na sprawozdawczość
finansową,

Systemy

fazy

III

–

odpowiednie

do

zarządzania

przedsiębiorstwem, właściwe dla sprawozdawczości fin. ale
autonomiczne (dwa systemy),

Systemy fazy IV – integrujące zarządzanie kosztami i
sprawozdawczość finansową.

Główna funkcja rachunku kosztów

FUNKCJA INFORMACYJNA –

polega na

tworzeniu informacji dotycz

ą

cych kosztów i ich

dostosowania

do

potrzeb

informacyjnych

u

ż

ytkowników (zew. i wew.) informacji w celu

formułowania opinii i podejmowania decyzji
ekonomicznych.

Spełnienie przez rachunek kosztów ogólnej

funkcji informacyjnej wymaga realizacji

nast

ę

puj

ą

cych funkcji szczegółowych:

FUNKCJA

REJESTRACYJNA

–

dotyczy

dokumentowania zu

ż

ycia zasobów maj

ą

tkowych

jednostki i pracy

ż

ywej oraz ujmowania skutków

operacji

gospodarczych

dotycz

ą

cych

tego

zu

ż

ycia przez chronologiczny ich zapis w

ksi

ę

gach

rachunkowych

z

wykorzystaniem

odpowiednich nazw kont.
FUNKCJA KLASYFIKACYJNA – polega na
dokonywaniu zapisów ksi

ę

gowych zwi

ą

zanych z

operacjami gospodarczymi dotycz

ą

cymi kosztów,

na odpowiednich kontach wyst

ę

puj

ą

cych w

zakładowym planie kont (tradycyjnie z. 4 – Koszty
według rodzajów i ich rozliczenie oraz z. 5 –
Koszty

według

typów

działalno

ś

ci

i

ich

rozliczenie).
FUNKCJA SPRAWOZDAWCZA – polega na
sporz

ą

dzaniu raportów, sprawozda

ń

finansowych

i statystycznych dostosowanych do potrzeb
odbiorców wew. i zew. tj. bilans, rachunek
zysków i strat, raporty dotycz

ą

ce kosztów w

ró

ż

nych układach przekrojowych.

FUNKCJE RACHUNKU KOSZTÓW

Funkcje szczegółowe rachunku kosztów

FUNKCJA ANALITYCZNA – dotyczy badania i
interpretacji

informacji

dostarczanych

przez

system rachunku kosztów w celu oceny poziomu,
dynamiki i struktury kosztów oraz wyników
finansowych

i

efektywno

ś

ci

jednostki

gospodarczej.

FUNKCJA OPTYMALIZACYJNA – polega na
stworzeniu podstaw do dokonywania wyboru
optymalnych wariantów działania.

FUNKCJA MOTYWACYJNA – przejawia si

ę

w

dostarczaniu

informacji

o

kosztach

umo

ż

liwiaj

ą

cych sprz

ęż

enie wyznaczonych celów

i zada

ń

z kryteriami ocen i bod

ź

ców.

FUNKCJA

KONTROLNA

–

polega

na

dostarczaniu informacji o kosztach, ró

ż

nym

szczeblom zarz

ą

dzania, dla sprawdzenia oraz

oceny stopnia osi

ą

gni

ę

cia wyznaczonych zada

ń

i

celów, a tak

ż

e wyci

ą

gni

ę

cia na tej podstawie

wniosków dotycz

ą

cych przyszłych działa

ń

. Mo

ż

e

by

ć

ona realizowana w postaci:

•kontroli

wst

ę

pnej,

przeprowadzanej

przed

poniesieniem kosztów,
•kontroli bie

żą

cej, przeprowadzanej w czasie

procesu ponoszenia kosztów,
•kontroli

wynikowej,

przeprowadzanej

po

zrealizowaniu okre

ś

lonego zakresu działalno

ś

ci,

dotycz

ą

cej kosztów faktycznie poniesionych.

Rachunek kosztów – cel

– dostarczenie wieloprzekrojowych informacji ekonomicznych

o kosztach działalności podmiotu

Jako system przetwarzania informacji obejmuje:

-

pomiar kosztów/zużycie czynników produkcji,

-

dokumentację kosztów/zużycia w związku z zaopatrzeniem, produkcją, zbyciem,

-

ewidencję kosztów,

-

kalkulacje kosztów,

-

sprawozdawczość kosztową,

-

analizę kosztów

Miejsce rachunku kosztów w systemie rachunkowości oraz jego powiązanie z

rachunkowością finansową i zarządczą

Rachunek

kosztów

informacje

informacje

Rachunkowo

ść

finansowa

czerpie informacje

o kosztach

wytworzenia

produktów

przedstawiane w

bilansie i rachunku

zysków i strat

Rachunkowo

ść

zarz

ą

dcza czerpie

informacje o kosztach

wykorzystywane w

rachunkach problemowych

(decyzyjnych) – ocena

rentowno

ś

ci produktów,

efektywno

ś

ci

gospodarowania, kontrola

działalno

ś

ci (analiza

odchyle

ń

)

Retrospektywny rachunek kosztów (realizujący cele rachunkowości
finansowej), podstawowym zadaniem tego rachunku jest podział kosztów
poniesionych w danym okresie sprawozdawczym pomiędzy elementy:

•

wykazywane w bilansie jako majątek przedsiębiorstwa (koszty produkcji

wyrobów nie sprzedanych),

•

konfrontowane z przychodami danego okresu w celu pomiaru wyniku

finansowego (koszty produkcji wyrobów sprzedanych, całość kosztów
okresu – tj. kosztów ogólnego zarządu i sprzedaży).

Prospektywny rachunek kosztów (realizujący cele rachunkowości
zarządczej):

•

planowanie – dostarczanie informacji kosztowych zmniejszających poziom

ryzyka przy dokonywaniu wyboru: wskazanie kosztowych ograniczeń realizacji
już podjętych decyzji (budowa wzorców kosztów),

•

kontrola – systematyczne konfrontowanie osiągniętych rezultatów z planem;

identyfikacja odchyleń; eliminowanie odstępstw od wzorców,

•

organizowanie – dezagregacja zadań podmiotu pomiędzy oddzielenie kierowane

ośrodki odpowiedzialności,

•

komunikowanie – kanały, formy i metody przepływu informacji (raporty),

•

motywowanie – oddziaływanie na pracownika w celu osiągnięcia identyfikacji

celów indywidualnych z celami całej organizacji.

Zarówno w ramach retrospektywnego jak i prospektywnego
rachunku, koszty mogą być rozliczane według różnych modeli
(typów rachunku).

1. Ze względu na zakres kosztów rozliczanych pomiędzy
produkty pracy wyróżniamy:

1.1. Rachunek kosztów pełnych; nadrzędnym jest podział na
koszty produkcji i koszty okresu; pomiędzy produkty
pracy rozlicza się ogół kosztów (stałych i zmiennych) produkcji

1.2. Rachunek kosztów częściowych (zmiennych);
nadrzędnym jest podział kosztów na stałe i zmienne; pomiędzy
produkty pracy rozlicza się jedynie koszty zmienne produkcji.

Rachunek kosztów pełnych

Rachunek kosztów zmiennych

Koszty produkcji
• bezpośrednie
• pośrednie

Koszty okresu
• ogólnego zarządu
• sprzedaży

Koszty produkcji
• bezpośrednie
• pośrednie

Koszty okresu
• ogólnego zarządu
• sprzedaży

Produkt 1

Produkt 2

.
.
.

Produkt N

Wynik
finansowy

Koszty stałe

• produkcji
• ogólnego zarządu
• sprzedaży

Koszty zmienne

produkcji

Produkt 1

Produkt 2

.
.
.

Produkt N

Wynik
finansowy

2. Ze względu na sposób prezentacji informacji kosztowych
wyróżniamy:

2.1. Zbiorczy rachunek kosztów – przedmiotem rachunku są jedynie koszty
rzeczywiste (ex post).

2.2. Rozdzielczy rachunek kosztów – informacje kosztowe prezentowane są w
rozdzieleniu na: koszty wzorcowe i odchylenia od wzorca (ex ante).

Typy systematycznego rachunku kosztów

Spos

Spos

ó

ó

b prezentacji

b prezentacji

Zakres rozlicze

Zakres rozlicze

ń

ń

Zbiorczy

Zbiorczy

Rozdzielczy

Rozdzielczy

Pe

Pe

ł

ł

ny

ny

Zbiorczy rachunek koszt

Zbiorczy rachunek koszt

ó

ó

w

w

pe

pe

ł

ł

nych

nych

Rozdzielczy rachunek koszt

Rozdzielczy rachunek koszt

ó

ó

w

w

pe

pe

ł

ł

nych

nych

Cz

Cz

ęś

ęś

ciowy (zmienny)

ciowy (zmienny)

Zbiorczy rachunek koszt

Zbiorczy rachunek koszt

ó

ó

w

w

zmiennych

zmiennych

Rozdzielczy rachunek koszt

Rozdzielczy rachunek koszt

ó

ó

w

w

zmiennych

zmiennych

Zbiorczy

Zbiorczy

r.k

r.k

.

.

Rozdzielczy

Rozdzielczy

r.k

r.k

.

.

Materia

Materia

ł

ł

y bezpo

y bezpo

ś

ś

rednie

rednie

10j.

10j.

8 + 2 j.

8 + 2 j.

Robocizna bezpo

Robocizna bezpo

ś

ś

rednia

rednia

7 j.

7 j.

8

8

–

–

1 j.

1 j.

Koszty po

Koszty po

ś

ś

rednie

rednie

4 j.

4 j.

6

6

–

–

2 j.

2 j.

Razem koszt wytworzenia

Razem koszt wytworzenia

21 j.

21 j.

22

22

–

–

1 j.

1 j.

Uk

Uk

ł

ł

ad rodzajowy koszt

ad rodzajowy koszt

ó

ó

w

w

(ZESP

(ZESP

Ó

Ó

Ł

Ł

4)

4)

Dzieli koszty ze względu na ich treść ekonomiczną (co zużyto? za

ile zużyto?)

Cechy:
1.

Grupuje koszty proste

2.

Grupuje koszty rzeczywiście poniesione w okresie mimo, że mogą one

dotyczyć okresów przyszłych lub minionych

Zakres:

obejmuje koszty działalności operacyjnej

 działalności podstawowej (produkcji, świadczenia usług, działalności handlowej)
 produkcji pomocniczej (własne wydziały transportu, remontowe, energetyczne itp.

oraz działalność bytowa i socjalna)

 koszty ogólnego zarządu i sprzedaży

Poza układem rodzajowym znajdują się koszty:



Budowy środków trwałych (080)



Koszty finansowe (750)



Pozostałe koszty operacyjne (760)



Wartość sprzedanych materiałów w cenie zakupu lub nabycia (740)



Wartość sprzedanych towarów w cenie zakupu lub nabycia (730)

Pozycje układu rodzajowego kosztów

(według wariantu porównawczego rachunku zysków i strat)

Zużycie materiałów i energii

Usługi obce

Podatki i opłaty

Wynagrodzenia

Ubezpieczenia społeczne i
inne świadczenia

Amortyzacja

Pozostałe koszty proste

Uk

Uk

ł

ł

ad funkcjonalno

ad funkcjonalno

-

-

podmiotowy

podmiotowy

(wg

(wg

mpk

mpk

)

)

Cechy:

1. Grupuje koszty pośrednie produktów pracy

2. Dostosowany do specyfiki organizacyjnej przedsiębiorstwa

3. Grupuje koszty dotyczące danego okresu

Pozycje:

koszty zakupu

koszty sprzedaży

koszty wydziałowe

• stałe

• zmienne

koszty ogólnego zarządu

koszty wydziałów produkcji pomocniczej

Układ według produktów (nośników)

Cechy

1. Grupuje koszty bezpośrednie produktów

2. Dostosowany do specyfiki asortymentowej produkcji

3. Grupuje koszty dotyczące danego okresu

Pozycje:

Pozycje:

-

-

materia

materia

ł

ł

y bezpo

y bezpo

ś

ś

rednie

rednie

-

-

p

p

ł

ł

ace bezpo

ace bezpo

ś

ś

rednie z narzutami

rednie z narzutami

-

-

inne koszty bezpo

inne koszty bezpo

ś

ś

rednie

rednie

Pozycje kalkulacyjne koszt

Pozycje kalkulacyjne koszt

ó

ó

w

w

1.

1.

Materia

Materia

ł

ł

y bezpo

y bezpo

ś

ś

rednie

rednie

2.

2.

Koszty zakupu

Koszty zakupu

3.

3.

Robocizna bezpo

Robocizna bezpo

ś

ś

rednia (z narzutami)

rednia (z narzutami)

4.

4.

Inne koszty bezpo

Inne koszty bezpo

ś

ś

rednie

rednie

5.

5.

Koszty wydzia

Koszty wydzia

ł

ł

owe

owe

(1

(1

-

-

5) Razem koszt wytworzenia

5) Razem koszt wytworzenia

Koszty
według
rodzaju

Koszty wydziałowe

Koszty zakupu

Koszty ogólnego

zarządu

Koszty sprzedaży

Produkcja

podstawowa

A

Produkcja

podstawowa

B

WGA

Rk A

WGB

Rk B

Koszt

własny

sprzedaży

2a

2b

3a

3b

3c

3d

4

5

6

5

6

8

9

7

7

1

Zakres rachunku kosztów można rozpatrywać wieloaspektowo, co pozwala
wyróżnić wiele jego typów.

Generalnie, biorąc pod uwagę nadrzędne kryterium klasyfikacji – powiązanie
rachunku kosztów z systemem ewidencyjnym rachunkowości, wyróżnia się:

A.

Systematyczny rachunek kosztów – bezpośrednio związany ze zwartym
systemem ewidencyjnym rachunkowości,

B.

Rachunki problemowe – pozaewidencyjne, których celem jest rozwiązywanie
zadań informacyjno – decyzyjnych i kontrolnych, a także ustalanie wzorców itp. o
różnym horyzoncie czasowym.

TYPY RACHUNKU KOSZTÓW A POTRZEBY INFORMACYJNE

PODMIOTU GOSPODARCZEGO

SYSTEMATYCZNY RACHUNEK POZAEWIDENCYJNE RACHUNKI

KOSZTÓW KOSZTÓW

Obligatoryjna

Sprawozdawczo

ść

Rozwi

ą

zywanie problemów

sprawozdawczo

ść

wewn

ę

trzna kontrolnych i decyzyjnych

finansowa

ZARZ

Ą

DZANIE PRZEDSI

Ę

BIORSTWEM

SYSTEMATYCZNY RACHUNEK KOSZTÓW wykorzystuje zasady i metody
właściwe rachunkowości i opiera się na wielkościach typu ex post, które
umożliwiają pomiar kosztów (pomiar ilościowy i wycenę), ich udokumentowanie,
ewidencję, kalkulację, analizę kosztów poniesionych, sporządzanie sprawozdań z
zakresu kosztów.

Podstawowymi przekrojami ujęcia kosztów w tym rachunku są:

pozycje rodzajowe kosztów – układ informujący o tym, jakie rodzaje kosztów i w
jakiej wysokości ponoszone są w przedsiębiorstwie,

podmiotowe i funkcjonalne jednostki odniesienia kosztów – układ informujący o
tym, w ramach jakich zakresów działalności zostały określone koszty poniesione,

przedmiotowe jednostki odniesienia – układ informujący o tym, czego (jakich
efektów) dotyczą poniesione koszty.

Systematyczny rachunek kosztów nie spełnia jednak wszystkich wymagań
stawianych mu przez zarządzających przedsiębiorstwem. Fakt ten doprowadził do
pojawienia się -

POZAEWIDENCYJNYCH

(PROBLEMOWYCH)

RACHUNKÓW

KOSZTÓW, które mają za zadanie pomagać w procesie podejmowania decyzji; są
one

prowadzone

poza

systemem

ewidencyjnym

rachunkowości

i

są

podporządkowane różnym sytuacjom decyzyjnym i kontrolnym, a więc potrzebom
wewnętrznym wynikającym z zarządzania jednostką. W rachunkach tych znajdują
zastosowanie metody matematyczne, statystyczne, ekonometryczne, symulacyjne,
analiza wartości itp., dobierane stosowanie do problemu, którym ma zostać
rozwiązany.

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ!!!

RACHUNEK KOSZTÓW

JAKO INSTRUMENT

ZARZĄDZANIA

PRZEDSIĘBIORSTWEM

dr Joanna Kogut

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Wydział Ekonomii, Zarządzania i Turystyki

Katedra Finansów i Rachunkowości