Sztuka nowoczesna polska (architektura) 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040319.html

1 z 2

2008-03-21 09:27

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej (architektura)

prowadzący: mgr Czapelski data: 19.03.2004 aktualizacja: 01.04.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

5.4 Architektura przemysłowa XIX w

Zapora wodna Nietulisko n. rz. Świśliną, Świętokrzyskie
W latach 30.-40. XIX w. w tym rejonie spore inwestycje poczynił Bank Polski - powstały walcownia,
turbina wodna. Projekt Karol Knake - budowla utylitarna, ale opracowanie staranne - podejście
charakterystyczne dla architektury użytkowej do połowy XIX w. Widoczne długie trwanie teorii
charakteru wywodzącej się z czasów WRF - zastosowana potężna doryka odpowiednia do
powstrzymywania wielkich mas wody.
Taka staranność opracowywania obiektów przemysłowych z czasem zanikła - wykorzystywano
głównie kostium antyczny lub neogotycki, który z czasem zwyciężył. Im dalej w XIX w tym mniej
znanych architektów zajmowało się projektowaniem takiej architektury - w II połowie wieku została
ona zdominowana przez inżynierów.

Spichrz w Modlinie
Brama z 1844 r., projekt Jan Jakub Gay - główny architekt Banku Polskiego, który był inwestorem
budowli. Brama bardzo starannie zaprojektowana, z dekoracją rzeźbiarską. Budowla o imponujących
gabarytach, położona nad samą Narwią. Przykład umiejętnej kompozycji wykorzystującej styl
arkadowy Duranda z początku XIX w.

Łódź
Główny ośrodek fabryczny w XIX w, symbol przemysłu. Jej rozwój rozpoczął się po 1821 r., gdy rząd
Królestwa w ramach wspierania rozwoju kraju zainwestował w rozwój tamtejszych fabryk. Prawdziwy
rozkwit nastąpił w połowie XIX w, gdy zostały zlikwidowane bariery celne z Rosją - dwie łódzkie
spółki włókiennicze były największe w branży w całym Imperium. Do poł. XIX w stosowano
architekturę ceglaną, skromną, prostą, niemal bezstylową, dopiero w II poł. wieku pojawiały się
nawiązania do sztuki dawnej.

Zespół fabryki w Księżym Młynie
Zachowany ciekawy przykład zespołu fabryki, osiedla pracowników i pałacu właściciela - SpA Karol
Scheibler.
Fabryka - 1873 r., potężny obiekt. Widoczne skromne odniesienia do średniowiecza (mało kosztowne,
wykonane w zwykłej cegle) - fryzy arkadkowe, płyciny, obramienia okienne, sama forma budowli z
narożnymi wielobocznymi pseudobasztami. Taka architektura dominowała przez cały wiek XIX. W
centrum umieszczone serce - turbina.
Osiedle - Układ budynków bardzo prosty, metraż mieszkań niewielki, architektura prosta, monotonna,
często anonimowa (być może proj. Hilarego Majewskiego - architekta miejskiego). Program osiedla był
zróżnicowany, oprócz budynków mieszkalnych też inne obiekty - szkoła, remiza.
Pałacyk - 1879 r., proj. Majewski dla Herbsta. Rozwiązanie charakterystyczne - willa właściciela
umieszczona w pobliżu zakładów i osiedla, jednak całkowicie z nimi kontrastująca. Elegancka
neorenesansowa willa - oszczędna, wysublimowana, otynkowana na biało.
Oficyna - Adolf Zeligson, wykorzystany kolejny popularny w XIX w styl - typ malowniczej willi w
guście renesansu francuskiego, widoczne też nawiązania włoskie.

5.5 Historyzm: neobarok
Nurt popularny na przełomie XIX/XX w w różnych środowiskach. W całej Europie był popularny nie
tylko barok, ale cała przedklasycystyczna architektura XVIII w.

Pałac Izraela Poznańskiego, Łódź, Ogrodowa
Przebudowany 1901-03 r., m.in. Majewski. Ewolucja zastosowanych form od neorenesansu w 1877 r
do neobaroku na początku XX w - ostentacja, narastanie obfitości dekoracji.

Kamienica, Łódź
Proj. Dawid Lande, wykształcony w Instytucie Inżynierów Cywilnych w Petersburgu. Styl
neobarokowy został zastosowany w kamienicy dochodowej - ornament zaaplikowany na prostą, gładką
strukturę (wkrótce uznano ta za kwintesencję złego gustu). Wykorzystana estetyka była odbiciem

Sztuka nowoczesna polska (architektura) 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/czapelski040319.html

2 z 2

2008-03-21 09:27

gustów zamożnego kamienicznika, bo sam architekt był dobry.
Istniały ówcześnie fabryki dekoracji architektonicznych produkujące gotowe elementy do zastosowania
na budowlach - odpowiadały potrzebom prestiżu właścicieli.

Klub myśliwski, Kredytowa, Warszawa
Po 1900 r., Francois Arveuf - kwintesencja barokizującej architektury o źródłach francuskich:
delikatna, o wysmakowanym detalu, zastosowane pasowe boniowanie.

Kasyno narodowe (szlacheckie), Lwów
Ok. 1898 r., projekt bardzo znanego austriackiego atelier Felner i Helmer - zrobili wielką karierę,
zabudowali całe Austro-Węgry prestiżowymi obiektami (gł. teatry). Gmach bardzo reprezentacyjny,
zastosowane formy neobarokowe oparte na aktualnej modzie wiedeńskiej, nawiązującej do architektury
Wiednia z XVIII w.

5.6 Historyzm: neorenesans i eklektyzm w bud. publicznych

Teatr Polski, Poznań
1873 r., Stanisław Hebanowski. Obiekt niezwykły - powstawał bardzo długo (od lat 40.), był jednym z
niewielu budynków użyteczności publicznej wybudowanych przez środowisko polskie, pozbawione
wsparcia władz. Usytuowany w głębi posesji - zarabiały na niego kamienice. Formy renesansowe w
wydaniu włosko-berlińskim (Hebanowski był absolwentem berlińskiej Bauakademie). Widoczny
element charakterystyczny dla teatrów w XIX w - loggia arkadowa umieszczona w miejscu kolumnady
stosowanej w innych budynkach (znamionowała obiekt kultury). Teatr był budowlą bardzo prestiżową,
bardzo ważną kulturalnie, dowodem siły środowiska, które go wznosiło.
Również sam architekt był niezwykły - jeden z nielicznych architektów polskich, którzy dobrze
funkcjonowali w Wielkopolsce - był popularny, miał dużo zleceń. Większość polskich architektów nie
była się w stanie utrzymać, musieli działać także poza
Wielkopolską.

Gmach Sejmu Krajowego, Lwów
Największa realizacja Juliusza Hochbergera (1840-1905), wykształcony typowo: najpierw Poznań,
potem Berlin. Musiał działać poza Wielkopolską, przeniósł się do Lwowa, został dyrektorem Urzędu
Budowlanego - był jednym z ważniejszych architektów tego środowiska. Przeniósł do Lwowa wzory
berlińskie, choć w Sejmie oprócz stylistyki renesansowej pojawiają się echa barokizującej architektury
wiedeńskiej. Wygrał konkurs na projekt po 1876 r., realizacja do 1881 r.

Teatr Miejski, Lwów
1896-1900 r - późne dzieło Zygmunta Gorgolewskiego (zm. w 1903 r). Początkowo działał w
Wielkopolsce, potem w głębi Niemiec (miał państwową posadę, wznosił wielkie obiekty - co było
niemożliwe w Wielkopolsce), w dojrzałym wieku po wygraniu konkursu zdecydował się na zmianę
środowiska - został dyrektorem szkoły we Lwowie. Wielu architektów przenosiło się między
ośrodkami, w Austro-Węgrzech panowała lepsza atmosfera, większa swoboda.
Na froncie zastosowana monumentalna loggia w wielkim porządku, wzory bliskie
renesansowo-klasycyzującym rozwiązaniom środowiska berlińskiego [2 fot]

Teatr Miejski, Kraków
Projekt 1889 r., Jan Zawiejski - specjalista od budowania teatrów, brał także udział w konkursie we
Lwowie. Dzieje powstania skomplikowane - ówcześnie stałą metodą na duże zlecenia były konkursy o
sformalizowanej formie - Zawiejskiemu zarzucano zakulisowe gry przy tym zleceniu (zawsze
bezwzględnie parł do sukcesów).
Realizacja schematu dużego teatru miejskiego z rozbudowaną fasadą, widoczny eklektyzm
charakterystyczny dla końca XIX w - detal różnorodny, często przeskalowany, obfity. Całość
przypomina styl barokowy, choć na froncie renesansowa loggia. Zastosowane różnorodne elementy, w
tym renesansowa attyka na fasadzie bocznej - rodzimy motyw nieprzystający do pozostałych,
zachodnich elementów. Wyraz przekonania o konieczności swojskości architektury, silnego na
przełomie XIX/XX w. Takie rozwiązanie nie było traktowane jako niepasujący wtręt, lecz symbol
postawy patriotycznej.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz