Prof. UAM, dr hab. Zbigniew Tworak

Zakład Logiki i Metodologii Nauk

Instytut Filozofii

Wst

ęp do logiki

Kto jasno i konsekwentnie my

śli,

ściśle i z ładem się wyraża,
kto poprawnie wnioskuje

i uzasadnia swe twierdzenia,

o tym mówimy,

że myśli i mówi logicznie.

Kazimierz Ajdukiewicz

Przedmiot i poj

ęcie logiki

Dwa podstawowe pytania:

•

Czym zajmuje si

ę logika?

•

Czym my si

ę będziemy zajmować?

Czym zajmuje si

ę logika?

I.

Logika

(w sensie najszerszym) to:

•

nauka

kodyfikuj

ąca zasady poprawnych wnioskowań, odróżniając je od błędnych;

•

nauka

o poznaniu uprawiana w sposób formalny;

•

nauka

dostarczaj

ąca analizy języka i czynności badawczych (takich jak: rozumowania,

definiowanie, porz

ądkowanie, klasyfikowanie itp.) w celu podania takich reguł

posługiwania si

ę językiem i wykonywania owych czynności, które uczyniłyby tę

działalno

ść możliwie najbardziej skuteczną.

II.

Logika

to te

ż pewna

umiej

ętność

, a mianowicie sprawno

ść w jasnym komunikowaniu myśli

i poprawnym rozumowaniu.

Interesowa

ć nas będzie przede wszystkim logika w znaczeniu pierwszym.

Przedmiot i poj

ęcie logiki

Dygresja.

Słowo „logika” etymologicznie wywodzi si

ę od greckiego przymiotnika λογική (logikē). Był

on doł

ączany jako przydawka do dwóch greckich rzeczowników:

•

επιστήµη (epistēmē; znaczy on tyle, co polskie „wiedza” lub „nauka”);

•

τέχνη (technē; znaczy on tyle, co polskie „sztuka” lub „umiejętność”).

Samo słowo

λογική pochodzi od rzeczownika λόγοζ (logos), który mógł oznaczać:

•

rozum,

•

to, co w rozumie powstaje, czyli my

śl,

•

to, w co my

śl musi się przeoblec, aby mogła być wyrażona i zakomunikowana, czyli zdanie.

Sam Arystoteles to, co logiczne (w sensie współczesnym) okre

ślał słowem αναλυτικόζ (analytikos)

czyli jako dowodowe. Jego podstawowe dzieła logiczne s

ą zatytułowane Analityki pierwsze i Analityki

wtóre. Greckie „logiczne” słu

żyło mu do określenia tego, co prawdopodobne lub poznawcze.

W sposób jednoznaczny na oznaczenie nauki słowo „logika” zostało u

żyte przez Cycerona.

Stosowano te

ż inne nazwy, mianowicie „dialektyka”, czyli to, co dotyczy dyskusji, oraz „kanonika”,

czyli „miara” b

ądź „kryterium”. Nazwa „logika” utrwaliła się dopiero w XVII wieku. ■

Przedmiot i poj

ęcie logiki

Dygresja.

Logika tradycyjna była pojmowana jako dyscyplina filozoficzna, logika współczesna

jest cz

ęsto postrzegana jako dyscyplina matematyczna. Można ją uważać za dyscyplinę

matematyczn

ą ze względu na to, że korzysta szeroko z technik matematycznych oraz znajduje

zastosowanie w dyscyplinach matematycznych.

■

Trzy zasadnicze działy logiki:

LOGIKA

Semiotyka logiczna

Logika formalna

Metodologia nauk

Przedmiot i poj

ęcie logiki

Semiotyka logiczna

to ogólna teoria systemów znakowych. Szczególnie wa

żna klasa takich

systemów to j

ęzyki naturalne i języki sztuczne. Logików interesują zasadniczo tylko pewne

aspekty systemów znakowych, przede wszystkim te, które zwi

ązane są z ich użyciem do

przekazywania i przetwarzania informacji. Działami semiotyki s

ą (Charles W. Morris):

Dygresja.

Słowo „semiotyka” pochodzi od greckiego „semainon” – znak. Do słownika

filozoficznego wprowadził je John Locke.

■

SEMIOTYKA

syntaktyka

dotyczy struktury znaków

semantyka

dotyczy zwi

ązków między

znakami a ich znaczeniami

pragmatyka

dotyczy zwi

ązków między

znakami a ich u

żytkownikami

Przedmiot i poj

ęcie logiki

Logika w sensie w

ęższym to

logika formalna

. Tworz

ą ją różne formalne systemy dedukcyjne

(rachunki logiczne) w sztucznych j

ęzykach. Kodyfikują one zasady poprawnych wnioskowań.

W sensie w

ąskim poprawność wnioskowania utożsamia się z zachodzeniem

relacji wynikania

logicznego

– wnioskowanie jest formalnie poprawne, gdy z jego przesłanek wynika logicznie

wniosek. Gdyby

śmy powiedzieli, że logika formalna jest teorią wynikania logicznego, nie

byliby

śmy dalecy od prawdy. Wynikanie można badać na drodze czysto syntaktycznej – do tego

słu

ży

teoria dowodu

– lub na drodze semantycznej – do tego słu

ży

teoria modeli

.

Z uwagi na definicj

ę wynikania logicznego, wnioskowanie formalnie poprawne to takie, które

zachowuje prawdziwo

ść – prawdziwość przesłanek przesądza o prawdziwości wniosku. W tym

sensie logika „mówi o prawdzie”, tj. buduj

ąc system logiczny naszym celem jest prawda

(przypomnijmy, prawda jest te

ż jednym z podstawowych pojęć filozofii).

W ramach

metodologii nauk

analizuje si

ę podstawowe sposoby postępowania badawczego, tj.

metody poznawania

świata, zwłaszcza sposoby uzasadniania twierdzeń.

Przedmiot i poj

ęcie logiki

Czym b

ędziemy się zajmować?

Z zakresu semiotyki:

j

ęzyk, znak, funkcje wypowiedzi językowych, kategorie syntaktyczne

wyra

żeń.

Z zakresu logiki formalnej:

klasyczny rachunek zda

ń, klasyczny rachunek predykatów.

Wybrana literatura:

T. Batóg

Podstawy logiki

, Wyd. Naukowe UAM, Pozna

ń.

G. Hunter

Metalogika

, PWN, Warszawa 1982.

L. Borkowski

Wprowadzenie do logiki formalnej i teorii mnogości

, Wyd. Towarzystwa

Naukowego KUL, Lublin 1991.