Historia Ziemi

ERA PALEOZOICZNA. Rozpoczęła się 545 mln lat temu, a skończyła się 245 mln lat temu. W erze tej
nastąpiły dwie wielkie orogenezy: kaledońska i waryscyjska. Spowodowały one powstanie licznych,

wielkich i rozległych łańcuchów górskich na wszystkich kontynentach. Powstawaniu orogenów

towarzyszył magmatyzm i metamorfizm regionalny.

1.KAMBR, pierwszy okres paleozoiku trwający od ok. 570 do ok. 500 mln lat temu; dzielił się na 3
epoki: kambr dolny (wczesny), środk. I górny (późny). W kambrze dolnym rozpoczęła się wielka

transgresja morza, która osiągnęła maksimum w kambrze środkowym; w kambrze górnym - faza

sardyjska orogenezy kaledońskiej spowodowała tylko niewielką jego regresję; typowymi osadami

kambryjskie są wapienie (Syberia, Ameryka Pn.) oraz piaskowce i łupki pochodzenia mor. (Europa); w

Polsce skały kambryjskie występują na powierzchni w G. Świętokrzyskich i Sudetach, a w głębokim

podłożu - prawie na całym obszarze kraju. Świat roślinny. Roślinność kambryjska składała się z

pierwotnych grzybów, bakterii, sinic i niektórych grup glonów (np. pierwszych zielenic i krasnorostów).

Świat zwierzęcy. Dla kambru jest charakterystyczne nagłe pojawienie się licznych bezkręgowców mor.

(kambryjska eksplozja ewolucyjna), wytwarzających części twarde (szkielety, pancerze), zachowane w

skałach w stanie kopalnym ( skamieniałości); do organizmów tych należały gł. trylobity, archeocjaty

(typowe tylko dla kambru), ślimaki, ramienionogi, także otwornice, gąbki, jamochłony i szkarłupnie.

2.ORDOWIK [łac.], drugi okres paleozoiku, trwający od ok. 500 do ok. 435 mln lat temu; dzieli się na 3
epoki: o. dolny (wczesny), środk. I górny (późny); w o. dolnym, po fazie orogenezy kaledońskiej na

przełomie kambru i o., rozpoczęła się transgresja morza, zakończona dopiero pod koniec o. górnego,

toteż osady o. są gł. osadami mor.; należą do nich łupki ilaste, piaskowce, wapienie, margle;

najbardziej typowe utwory o. występują w Walii i środk. Anglii; w Polsce - najpełniejsze serie osadów o.

są znane z G. Świętokrzyskich i w głębokim podłożu na pn. kraju.

Świat roślinny. Na lądzie prawdopodobnie pojawiły się pierwsze rośliny naczyniowe

(pierwotne paprotniki); w morzach występowały sinice, zielenice (szczytowy rozwój

rodziny Dasycladaceae) i krasnorosty.

Świat zwierzęcy. Bogata fauna mórz, reprezentowana gł. przez graptolity, łodziki,
ramienionogi i trylobity; dużą rolę skałotwórczą odegrały koralowce czteropromienne,

tabulaty i gąbki; pojawiły się pierwsze kręgowce - ostrakodermy.

3. SYLUR [łac.], trzeci okres paleozoiku, trwający od ok. 435 do ok. 395 mln lat temu; dzieli się na 3
epoki: sylur dolny (wczesny), środk. I górny (późny); w sylurze dolnym miała miejsce transgresja

morza, która zakończyła się dopiero na przełomie syluru i dewonu w wyniku końcowej fazy orogenezy

kaledońskiej; toteż osady syluru są gł. osadami mor.; należą do nich łupki ilaste, często ze szczątkami

graptolitów (łupki graptolitowe), wapienie organogeniczne, piaskowce, szarogłazy, zlepieńce.

Najbardziej typowe utwory syluru występują w Walii i środk. Anglii oraz na Gotlandii; w Polsce

najpełniejsze serie osadów syluru są w G. Świętokrzyskich i Sudetach oraz w głębokim podłożu na pn.

kraju.

Świat roślinny. Florę syluru tworzyły na lądzie pierwotne rośliny naczyniowe (z grupy

widłaków i psylofitów), a w morzach niektóre plechowce - zielenice (gł. Z rodziny

Dasycladaceae), krasnorosty, sinice i prawdopodobnie brunatnice (Prototaxites).

Świat zwierzęcy. Dalszy rozkwit fauny mor., gł. koralowców 4-promiennych,

ramienionogów, trylobitów i łodzików, aw wodach półsłonych - wielkoraków; maks.

rozwój osiągnęły graptolity, które wymarły z końcem syluru; pojawiły się pierwsze ryby

- tarczowce.

4. DEWON, czwarty okres paleozoiku, trwający od ok. 400 do ok. 345 mln lat temu. Dzieli się na 3

epoki: dewon dolny (wczesny), środk. I górny (późny). W związku z orogenezą kaledońską, która

sfałdowała i wypiętrzyła łańcuchy Kaledonidów oraz spowodowała wielką regresję morza, dewon był

okresem panowania lądów; w końcu dewonu dolnego początek wielkiej transgresji morza, której

największe nasilenie przypada na pierwszą połowę dewonu górnego; pod koniec dewonu górnego

pierwsze fazy orogenezy hercyńskiej. Typowe utwory dewonu: czerwone piaskowce i zlepieńce (dewon

dolny) oraz łupki ilaste, wapienie, dolomity (dewon środkowy i górny). W Polsce najpełniejsze serie

osadów dewońskich odsłaniają się w G. Świętokrzyskich.

Świat roślinny. Roślinność lądowa dewonu dolnego i środkowego składała się z

pierwotnych roślin naczyniowych, zw. psylofitami, najpierwotniejszych paproci oraz

pierwotnych roślin widłakowych i skrzypowych; z plechowców stwierdzono grzyby

glonowce oraz glony. W dewonie górnym nie było już psylofitów, pojawiły się natomiast

nowe rodzaje pierwotnych paproci, roślin skrzypowych i widłakowych oraz

prawdopodobnie pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne i kordaity); z mszaków

występowały wątrobowce, z plechowców tzw. glonogrzyby i in. W morzach żyły w

dewonie krasnorosty i prawdopodobnie brunatnice

Świat zwierzęcy. W dewonie pojawiły się pierwsze zwierzęta lądowe: z

bezkręgowców stawonogi (dewon dolny i środkowy), a z kręgowców płazy tarczogłowe

(dewon górny); nadal rozwijała się fauna mor., z bezkręgowców liczne były koralowce i

ramienionogi, spośród głowonogów pojawiły się amonity; z kręgowców szczyt swojego

rozwoju osiągnęły ryby pancerne i ostrakodermy, które wyginęły pod koniec dewonu,

natomiast bujnie rozwinęły się ryby dwudyszne i rzonopłetwe, oprócz istniejących już

ryb chrzęstnych i nielicznych promieniopłetwych.

5. KARBON [łac.], piąty okres paleozoiku, trwający od ok. 345 do ok. 280 mln lat temu; dzieli się na 2

epoki: karbon dolny (wczesny) i górny (późny); w okresie karbońskim występowały liczne fazy

orogenezy hercyńskiej, której największe nasilenie przypada na pogranicze karbonu dolnego i

górnego; w związku z tą orogenezą w karbonie górnym nastąpiła wielka regresja morza; typowymi

utworami karbonu dolnego są wapienie (facja wapienia węglowego) lub piaskowce, zlepieńce i łupki

ilaste (facja kulmu), a karbonu górnego osady piaskowców i łupków, z podkładkami węgla kam.,

zwanego karbonem produktywnym. Olbrzymie złoża karbońskiego węgla kam. występują na różnych

kontynentach; w Polsce w Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubel. Zagłębiu Węglowym. Na obszarach

wchodzących w skład lądu Gondwana w utworach karbonu górnego znajdują się osady lodowcowe

świadczące o istnieniu wielkiego zlodowacenia.

Świat roślinny. W karbonie, oprócz dalszego rozwoju roślinności wodnej, nastąpił

bujny rozkwit roślinności lądowej o formach drzewiastych: widłaki (gł. lepidodendrony i

sygilarie), ze skrzypów kalamity, paprocie właściwe i nasienne, z nagozalążkowych

kordaity; formy te tworzyły bagienne lasy i dały początek złożom węgla kam.; runo tych

lasów stanowiły drobne paprocie, widłaki, skrzypy, zw. klinolistami, oraz mszaki; z

grzybów istniały już workowce; pod koniec karbonu pojawiły się pierwsze rośliny

iglaste (walchia).

Świat zwierzęcy karbonu charakteryzuje masowe występowanie otwornic (fuzuliny),

ramienionogów (dł. do 30 cm), małżów, rozwój goniatytów, konodontów i pojawienie

się belemnitów; żyły już owady uskrzydlone, ryby rekinowate i pierwotne

promieniopłetwe, płazy tarczogłowe, pierwsze gady (kotylozaury, ssakokształtne i

wodne mezozaury).

6. PERM, najmłodszy (szósty) okres paleozoiku, trwający od ok. 280 do ok. 230 mln lat temu; w zach. I

środk. Europie, gdzie utwory permu zostały najwcześniej zbadane, dzieli się go na 2 epoki: perm dolny

(wczesny), zw. czerwonym spągowcem, i perm górny (późny), zw. cechsztynem; w permie dolnym

powstawały osady lądowe - zlepieńce (czerwone) i piaskowce, pochodzące z niszczenia wypiętrzonych

w orogenezie hercyńskiej łańcuchów górskich; przejawiała się silna działalność wulk., następowały

potężne wylewy law; w cechsztynie następowała transgresja morza; tworzyły się wapienie i dolomity,

łupki miedzionośne, sól kam., gipsy, sole potasowe. We wsch. Europie w ciągu całego permu

powstawały osady mor. - wapienie, piaskowce, gipsy, sól kamienna. Na obszarze lądu Gondwany w

utworach permu istnieją ślady wielkiego zlodowacenia. W Polsce utwory permu występują w G.

Świętokrzyskich, Sudetach, na Niżu Polskim i w okolicach Krakowa.

Świat roślinny. W połowie permu, w związku ze zmianą klimatu (z wilgotnego na

suchy) nastąpiły doniosłe zmiany w składzie flory, zwł. na półkuli pn.; wymarły kordaity,

drzewiaste widłaki i skrzypy, większość paproci (zarodnikowych i nasiennych), wzrósł

zaś udział roślin iglastych, miłorzębowych i sagowców.

Świat zwierzęcy. W morzach permu żyły otwornice (fuzuliny), ramienionogi, małże,

goniatyty, szkarłupnie, ryby promieniopłetwe i in., a także trylobity i koralowce

czteropromienne, które pod koniec okresu wymarły; na lądzie bujnie rozwijały się płazy

tarczogłowe, kotylozaury i gady ssakokształtne.