Historia Ziemi
ERA MEZOZOICZNA. Rozpoczęła się 245 mln lat temu, a skończyła 65 mln lat temu. W erze tej wyróżnia się trzy okresy (systemy): trias, jurę i kredę. Podział ten jest uzasadniony istnieniem trzech cykli sedymentacyjnych w Europie zachodniej i środkowej, gdzie utwory tej ery zostały najwcześniej zbadane i podzielone. Era mezozoiczna obejmuje średniowieczne dzieje Ziemi i została wydzielona w oparciu o ewolucje świata organicznego. Dolna granica ery jest ciągle przedmiotem dyskusji, granica zaś górna wyznaczona została faktem masowego wymierania wielu grup zwierzęcych (amonitów, belemnitów, dinozaurów) i powszechnej regresji związanej z ruchami tektonicznymi w fazie laramijskiej orogenezy alpejskiej.
1. TRIAS [gr.], najstarszy okres mezozoiku, trwający od ok. 230 do ok. 195 mln lat temu; dzieli się na
3 epoki: trias dolny (wczesny), środk. I górny (późny). Na obszarze środk. Europy trias dolny reprezentują osady lądowe lub lagunowe, gł. piaskowce i zlepieńce o czerwonym zabarwieniu (facja pstrego piaskowca); w triasie środkowym tworzyły się osady płytkomor., gł. wapienie i dolomity (facja wapienia muszlowego), w triasie górnym - osady słodkowodne lub lagunowe, gł. łupki ilaste, margle, piaskowce (facja kajpru). W oceanie Tetydy podczas całego triasu powstawały osady mor. (gł. wapienie, dolomity, margle), na obszarze Gondwany - osady kontynentalne. Na przełomie triasu i jury odbywała się starokimeryjska faza orogeniczna ( kimeryjskie fazy orogeniczne). W Polsce utwory triasu występują na obrzeżeniu G. Świętokrzyskich, w Sudetach, Tatrach, na wyżynach: Śląskiej i Krakowsko-Częstochowskiej oraz na znacznych głębokościach w pn. części kraju.
Świat roślinny. W triasie dolnym roślinność lądowa była uboga (suchy, pustynny klimat), w triasie górnym - dobrze rozwinięta (skład podobny do składu roślinności w jurze, m.in. rośliny iglaste, paprocie); w środkowym triasie silny rozwój glonów skałotwórczych (gromadzących wapień) z rodziny Dasycladaceae (skamieniałości przewodnie dla utworów mor. tej części triasu).
Świat zwierzęcy. Wielki rozwój osiągnęły gady ssakokształtne, pojawiły się pierwsze gady nacz. - tekodonty oraz pod koniec triasu - pierwsze ssaki; w faunie mor. rozwój koralowców sześciopromiennych, mszywiołów, małżów, ślimaków, amonitów (gł. ceratytów) i ryb; z końcem triasu wymarły płazy tarczogłowe i kotylozaury.
2. JURA, drugi okres mezozoiku, trwający od ok. 195 do ok. 140 mln lat temu; dzieli się na 3 epoki: jurę dolną (wczesną), jurę środkową i jurę górną (późną); tradycyjny podział jury na 3 części: lias (jura dolna), dogger (jura środkowa) i malm (jura górna), których granice nie pokrywają się jednak z granicami epok, ma znaczenie hist.; typowymi utworami jury dolnej są czarne iły, wapienie i margle, jury środkowej - osady piaszczyste, oolitowe rudy żelaza, jury górnej - jasne wapienie (oolitowe, rafowe, płytowe i in.) i margle; na przełomie triasu i jury oraz w jurze górnej miały miejsce ruchy górotwórcze ( kimeryjskie fazy orogeniczne); w Polsce utwory jurajskie występują na powierzchni w obrzeżeniu G. Świętokrzyskich, w okolicach Krakowa, Częstochowy, Wielunia oraz w Karpatach; w głębokim podłożu znajdują się one na obszarze całego kraju, z wyjątkiem Sudetów i Przedgórza Sudeckiego.
Świat roślinny. Flora bogata, sięgająca obu biegunów Ziemi; z nagonasiennych występowały iglaste, miłorzębowe, sagowce, benetyty, paprocie nasienne i kajtonie, z paprotników - liczne rodzaje paproci (gł. cienkozarodniowych), skrzypowe i widłakowe; ponadto występowały wątrobowce, grzyby oraz glony (okrzemki, ramienice, zielenice z rodziny Dasycladaceae, krasnorosty i brunatnice).
Świat zwierzęcy. W świecie zwierząt najbujniejszy rozwój wśród bezkręgowców osiągnęły amonity i belemnity; z kręgowców dominowały gady, które opanowały wszystkie środowiska; w faunie lądowej licznie były reprezentowane owady; ssaki jeszcze nieliczne, wyłącznie formy drobne; pod koniec jury pojawił się pierwszy ptak (archeopteryks).
3. KREDA [niem. < łac.], ostatni okres mezozoiku trwający od ok. 140 do ok. 65 mln lat temu; dzieli się na 2 epoki: kredę dolną (wczesną) i górną (późną); w okresie kredy odbywały się ruchy górotwórcze kilku faz orogenezy alpejskiej; w kredzie górnej - wielka transgresja morza zaznaczająca się niemal na całym świecie; typowymi skałami kredy są: margle, wapienie, opoki, kreda pisząca oraz flisz; w Polsce utwory kredy występują w Tatrach, Pieninach i Karpatach fliszowych, na Niżu Polskim (poza Wałem Kujawsko-Pomorskim), w obrzeżeniu G. Świętokrzyskich oraz w Sudetach.
Świat roślinny. W kredzie dolnej przeważały rośliny nagozalążkowe, zbliżone do roślin jurajskich; występowały też rośliny okrytozalążkowe, które w kredzie górnej zdobyły liczebną przewagę.
Świat zwierzęcy. Faunę cechował silny rozwój otwornic (także skałotwórczych), obecność w morzu licznych amonitów, belemnitów, gąbek, korali, ramienionogów, jeżowców i małżów; wśród kręgowców dominowały gady (wodne i lądowe); ptaki i ssaki były nielicznie reprezentowane; w końcu kredy wygasły amonity, belemnity, dinozaury i pterozaury.