Historia Ziemi

ERA KENOZOICZNA. Najmłodsza era w dziejach Ziemi rozpoczęła się 65 mln lat temu i trwa do dziś.
W erze tej wyróżnia się dwa okresy (systemy): trzeciorzęd i czwartorzęd. Nazwy te pochodzą jeszcze z

XVIII wieku, kiedy dzieje Ziemi dzielono na pierwszorzęd, drugorzęd, trzeciorzęd i czwartorzęd. Dwie

pierwsze nazwy z czasem zarzucono, lecz dwie ostatnie silnie zakorzeniły się w naukach

geologicznych. Ostatnio pojawiła się jednak tendencja do dzielenia ery kenezoicznej na trzy okresy:

paleogen, neogen i czwartorzęd. Tutaj przedstawiamy podział tradycyjny.

1. TRZECIORZĘD, wczesny okres kenozoiku, trwający od ok. 65 do ok. 1,8 mln lat temu; dzieli się na

2 podokresy: paleogen i neogen; jest okresem wielkiego nasilenia orogenezy alpejskiej; typowymi

utworami trzeciorzędu są skały piaszczysto-ilaste, wapienie, gipsy, sól kam. I sole potasowo-

magnezowe, węgiel brun., siarka.

Świat roślinny. W trzeciorzędzie przeważały rośliny okrytozalążkowe (jak w górnej

kredzie); w trzeciorzędzie starszym (paleogenie), występowały gat. obecnie

przeważnie wymarłe; w trzeciorzędzie młodszym (neogenie) znaczny był udział gat.

obecnie żyjących; w paleogenie roślinność Europy była wybitnie podzwrotnikowa (z

palmami) w neogenie podzwrotnikowo-umiarkowana; w trzeciorzędzie (w Polsce gł. W

miocenie) powstały wielkie złoża węgla brun., utworzone ze szczątków roślinnych

torfowisk leśnych i szuwarowych.

Świat zwierzęcy. W trzeciorzędzie nastąpił bujny rozwój ssaków, a ptaki już w dolnym

trzeciorzędzie osiągnęły zróżnicowanie podobne do dzisiejszego; w morzach maks.

rozwój osiągnęły otwornice zw. numulitami (z ich szczątków wapienie numulitowe),

liczne były małże, ślimaki i koralowce rafotwórcze; świat ryb był zbliżony do współcz.,

tak jak na lądzie świat owadów.

PALEOGEN [gr.], wczesny podokres trzeciorzędu, trwający od ok. 65 do ok. 23 mln lat temu; dzieli się
na 3 epoki: paleocen, eocen i oligocen; w p. w dalszym ciągu odbywała się orogeneza alp.

następowało fałdowanie i wypiętrzanie łańcuchów Alpidów; osady p. to gł. flisz, także wapienie

organogeniczne (np. numulitowe); utwory p. zawierają bogate złoża ropy naft., a w Ameryce Pn.

również węgla brunatnego I soli kamiennej.
NEOGEN [gr.], późny podokres trzeciorzędu, trwający od ok. 23 mln do ok. 1,8 mln lat temu; dzieli się
na 2 epoki: miocen i pliocen; w n. nadal odbywała się orogeneza alp. nastąpiło ostateczne

wypiętrzenie łańcucha Alpidów; silna działalność wulk.; wykształciły się zarysy lądów i mórz zbliżone do

dzisiejszych; na półkuli pn. pod koniec n. ochłodzenie klimatu, zapowiadające zbliżanie się epoki

lodowcowej w czwartorzędzie; typowymi utworami n. są gł. osady płytkowodne i lądowe: żwiry, piaski,

iły, łupki ilaste, zawierające złoża węgla brun., soli kam., gipsu, siarki; w Polsce złoża siarki w

okolicach Tarnobrzega, węgla brun. na Niz. Środkowopolskiej, soli kam. na przedgórzu Karpat

(Bochnia, Wieliczka), gipsu w Niecce Nidziańskiej; do utworów n. należą też bazalty i bazanity Dolnego

Śląska
2.CZWARTORZĘD, młodszy okres kenozoiku, trwający od ok. 1,8 mln lat temu do dziś. Dzieli się na 2
epoki: wczesną - plejstocen (dyluwium, epoka lodowcowa) i późną holocen (aluwium, epoka

polodowcowa), obejmującą ostatnie 11 tys. lat. W plejstocenie klimat ulegał wielokrotnym wahaniom,

kilka wielkich fal ochłodzeń ( glacjał) i ociepleń ( interglacjał) objęło glob ziemski; w strefie

umiarkowanej rozwinęły się wielkie zlodowacenia kontynent. (pn. i środk. Europa, zach. Syberia,

Ameryka Pn., Grenlandia, archipelagi ark.; na półkuli pd. m.in. Ziemia Ognista, Argentyna,

Tasmania). W strefie międzyzwrotnikowej równocześnie ze zlodowaceniem występowały okresy

wzmożonych opadów (okresy pluwialne). Osady czwartorzędu to gł.: gliny zwałowe, piaski, żwiry, iły

wstęgowe ( warwy); pokrywają one ok. 80% powierzchni Polski. W czwartorzędzie ukształtowały się

współcz. zarysy mórz i ich stref przybrzeżnych (m.in. w holocenie powstało M. Bałtyckie), rzeźba lądów;

czwartorzęd zadecydował o składzie górnej warstwy gruntów i gleb.

Świat roślinny. Świat roślinny wczesnego czwartorzędu był b. podobny do obecnego;

gat. obcych współcz. florze było w nim niewiele; istniały jedynie w starszym

plejstocenie, gł. W okresach międzylodowcowych, gdy zamiast tundry glacjalnej,

charakterystycznej dla okresów zlodowaceń, występowała bogata roślinność leśna,

bagienna i wodna. Tundrę glacjalną cechowały karłowate wierzby, brzoza karłowata,

dębik ośmiopłatkowy, zawciąg Iversena oraz wiele innych roślin wysokogórskich, pn. i

stepowych.

Świat zwierzęcy. W czwartorzędzie zaczął się kształtować ostatecznie dzisiejszy

świat zwierzęcy; zmiany klim. spowodowały wyginięcie niektórych gat., np. nosorożca

w Ameryce, dinoterium w Eurazji; znacznie zmniejszył się zasięg form ciepłolubnych, a

pojawiły się zimnolubne, które z końcem plejstocenu bądź wyginęły (np. mamut,

nosorożec włochaty), bądź utrzymały się na niewielkich areałach (np. renifer);

znacznie rozprzestrzeniły się gat. strefy umiarkowanej (np. tur, żubr, jeleń);

najważniejszym faktem było pojawienie się człowieka.