ANATOMIA, FIZJOLOGIA I PATOFIZJOLOGIA

BIOLOGIA:
- morfologia
- fizjologia

MORFOLOGIA – nauka o kształtach i budowie wewnętrznej i zewnętrznej

FIZJOLOGIA – nauka o czynnościach życiowych organizmów

ANATOMIA – nauka zajmująca się badaniem makroskopowej budowy i kształtu ciała organizmów żywych

ANATOMIA JEST PODSTAWĄ CALEJ MEDYCYNY

ANATOMIA: opisowa/systemowa, topograficzna, plastyczna

HISTOLOGIA – nauka o rozwoju, budowie i funkcjach tkanek, w przeciwieństwie do anatomii, zajmuje się ona
badaniem mikroskopowej budowy ciała
- metodą badań jest obserwacja mikroskopowa

EMBRIOLOGIA – nauka zajmująca się rozwojem zarodkowym organizmów, embriologia jest jednym z pośrednich
dowodów teorii ewolucji

CYTOLOGIA – inaczej biologia komórki, nauka o budowie wewnętrznej i funkcji podstawowej jednostki budulcowej
organizmów komórki
- zajmuje się organellami komórkowymi

PATOFIZJOLOGIA – nauka o zaburzonych czynnościach organizmu

BUDOWA I CZYNNOŚĆ KOMÓRKI

OGÓLNA BUDOWA KOMÓRKI
- najmniejsza, najdrobniejsza cząstka organizmu zdolna do SAMODZIELNEGO FUNKCJONOWANIA / wykonywania
samodzielnych funkcji życiowych
- jest to podstawowa struktura / jednostka morfologiczno-czynnościowa ustroju
WIELKOŚĆ KOMÓREK od kilkudziesięciu nm do kilkudziesięciu cm

PODSTAWOWE STRUKTURY KOMÓRKOWE

PROTOPLAZMA:
- JĄDRO:
* błona jądrowa
* plazma jądrowa
* chromatyna
* jąderko
- CYTOPLAZMA:
* błona komórkowa
* cytoplazma podstawowa
* siateczka śródplazmatyczna (ziarnista i gładka)
* aparat Golgiego
* mitochondria
* lizosomy
* peroksysomy
* centrum komórkowe
* centrum komórkowe
* mikrokanaliki
* mikrowłókienka
* wtręty cytoplazmatyczne

CYTOPLAZMA
- stanowi główną masę komórki
- dzieli się na:
* egzoplazmę (obwodową, sztywną pozbawioną ziarnistości)
* endoplazmę (mające mniejszą lepkość, ziarnista)
- cytoplazmatyczny SYSTEM WAKUOLARNY: wszystkie struktury mają charakter błoniasty i łączą się ze sobą błona
komórkowa – siateczka śródplazmatyczna – błona jądrowa – aparat Golgiego
- w cytoplazmie występują ENZYMY GLIKOLITYCZNE oraz ENZYMY biorące udział w syntezie białek -> białka funkcyjne

BŁONA KOMÓRKOWA
- najważniejsza cecha! PRZEPUSZCZALNOŚĆ, która decyduje o rodzaju substancji wnikających do komórki

SPOSOBY PRZENIKANIA LEKÓW DO KOMÓREK PRZEZ BŁONĘ KOMÓRKOWĄ
- rodzaje transportów
DYFUZJA BIERNA najczęściej spotykany transport, dotyczy cząsteczek niezjonizowanych rozpuszczalnych w
tłuszczach
TRANSPORT PRZEZ UTWORZENIE PAR JONOWYCH dla cząsteczek które mają jakiś ładunek, są zjonizowane i są
rozpuszczalne w wodzie
TRANSPORT KONWEKCYJNY (PRZENIKANIE PRZEZ PORY) [podobne do dyfuzji]. Cząsteczki rozpuszczane w wodzie
TRANSPORT PRZENOŚNIKOWY (AKTYWNY, UŁATWIONY) przenośnik łączy się z substancją i przenosi przez błonę,
potrzebne ATP energia
PINOCYTOZA wytwarza się pęcherzyk pinocytalny

ORGANELLE KOMÓRKOWE
SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA
*gładka
*ziarnista, występują tu ziarna RYBOSOMY, które odpowiadają za produkcję białek na potrzeby komórki, w której
znajdują się: POLISOMY, RYBOSOMY – 2 pojedyncze małe i duże RNA

APARAT GOLGIEGO
- struktura błoniasta złożona z płaskich rurek, cystern i pęcherzyków ułożona jedna na drugiej
- podstawową strukturą aparatu Golgiego jest DIKTIOSOM (płaski pęcherzyk)

FUNKCJE APARATU GOLGIEGO
- przejęcie i modyfikacje cząstek wytworzonych w retikulum endoplazmatycznym
- gromadzenie wydzieliny oraz produktów syntezy i kierowanie ich na zewnątrz komórki lub do innych miejsc w
komórce
- modyfikacja białek wytworzonych w siateczce śródplazmatycznej
- miejsce syntezy wielocukrów, pektyn, hemiocelulozy, śluzu i innych wydzielin komórkowych

ORGANELLE KOMÓRKOWE
MITOCHONDRIA
- zachodzą tu procesy: główne źródło energii (ATP) dla komórki:
* proces fosforylacji oksydacyjnej
* specyficzne enzymy znajdujące się w błonie mitochondrialnej biorą udział w łańcuchu oddechowym
- mitochondria posiadają własny GENOM, kodujący kilkadziesiąt białek niezbędnych do funkcjonowania
mitochondrium, mają własne DNA

ORGANELLE KOMÓRKOWE
CENTROSOM
- inaczej centrum mitotyczne, centrum komórkowe, centrosfera, cytocentrum lub ciałko środkowe
- odgrywa ważną rolę w procesie podziału komórki
- składa się z macierzy białkowej zawierającej parę centrioli
- w okresie poprzedzającym podział komórkowy centrosom ulega duplikacji
- w rezultacie powstają dwa centrosomy, każdy z dwiema centrolami

ORGANELLE KOMÓRKOWE
CENTRIOLA
- jedna z dwóch walcowatych mikrotubul –struktur wchodzących w skład centrosomu
- dzieląc materiał genetyczny za pomocą wrzeciona kariokinetycznego
- replikacja centrioli u człowieka zachodzi w czasie cyklu komórkowego

REPLIKACJA

DNA-> DNA

DNA

TRANSKYPCJA DNA->RNA

RNA

TRANSLACJA

BIAŁKO

BIAŁKO

JĄDRO KOMÓRKOWE
- wyodrębniona struktura oddzielona od cytoplazmy błoną jądrową
- każde jądro zawiera materiał genetyczny w postaci nici DNA
- funkcje:
*przechowywanie informacji zawartej w DNA,
*powielanie w procesie podziału komórki,
*a także kontrolowanie całości metabolizmu komórki dzięki kopiowaniu fragmentów DNA odpowiednia dla syntezy
potrzebnych enzymów czy innych cząsteczek
- zawiera jednorodną substancję, tzw. SOK JĄDROWY w którym znajdują się pozostałe części jądra: chromatyna i
jąderko

CHROMATYNA
- włóknista substancja zbudowana z DNA, histonów, RNA i niehistonowych białek
- stanowi główny składnik chromosomów

PRZEJAWY ŻYCIA KOMÓRKI
Do przejawów życia komórki należą:
- przemiana materii – pobieranie ciał odżywczych, pobieranie cieczy, przemiana i usunięcie poza komórkę
- pobudliwość – zdolność reagowania na różne bodźce
- ruch – bierny np. przesuwanie składników morfotycznych w osoczu krwi, lub czynny np. ruch pełzakowaty, za
pomocą witki, ruch mięśniowy
- zdolność do podziału

PODZIAŁ KOMÓREK
- bezpośredni (amitoza)
- pośredni (mitoza – podział jądra i cytokineza – podział cytoplazmy) ze zmianami morfologicznymi
Charakteryzuje się występowaniem określonych okresów: profaza, metafaza, anafaza, telofaza, komórki potomne,
interfaza
- redukcyjny (mejoza) z redukcją liczby chromosomów
Zbliżony do podziału pośredniego, chromosomy układają się parami, co po podziale prowadzi do zredukowania ich
liczby w komórkach potomnych do połowy.

AMITOZA
- bezpośredni podział materiału genetycznego jądra komórki
- jądro ulega przewężeniu, a następnie dzieli się na dwie części, często nierówne i zawierające niejednakową ilość
chromosomów
- podział ten przeważnie jest objawem starzenia się i degeneracji (komórki ulegają wtedy programowemu
samozniszczenia), nie towarzyszy mu podział komórek
- nić DNA nie ulega replikacji, dochodzi do podziału cytoplazmy oraz losowej dystrybucji materiału genetycznego
pomiędzy komórki potomne

Apoptoza – samobójstwo komórki

MITOZA = cykl
- podział pośredni jądra komórkowego, któremu towarzyszy precyzyjne rozdzielenie chromosomów do dwóch
komórek potomnych
- w efekcie powstają komórki, które dysponują materiałem genetycznie identycznym z komórką macierzystą
- jest to najważniejsza z różnic między mitozą a mejozą

MEJOZA
- to proces podziału redukcyjnego jądra komórkowego, z którego powstają 4 jądra o połowie chromosomów ( po
jednym z każdej pary) komórki macierzystej
- podczas mejozy zachodzą dwa podziały

CZYNNOŚCI KOMÓRKI
1. wymiana ze środowiskiem zewnętrznym
2. synteza i przemiana białek w komórce
3. synteza i przemiana węglowodanów w komórce
4. synteza i przemiana tłuszczowców w komórce
5. metabolizm wewnątrzkomórkowy
6. receptory komórkowe

WYMIANA ZE ŚRODOWISKIEM ZEWNĘTRZNYM
Wspólną cechą wszystkich żywych komórek jest METABOLIZM.
Zbiór powiązanych ze sobą reakcji rozpoczynających się od konkretnej cząsteczki, która ulega przekształceniu w inne
cząsteczki według ściśle określonego schematu. W komórce istnieje dużo szlaków, które są ze sobą powiązane, są
współzależne.

METABOLIZM

KATABOLIZM

ANABOLIZM

Reakcje przekształcania energii w postać
użyteczną biologicznie

Reakcje wymagające dostarczenia energii

Cząsteczki paliwa komórkowego (cukry, tłuszcze) Energia użyteczna, małe cząsteczki
CO

2

, H

2

O, energia użyteczna

Złożone cząsteczki

Warunkiem prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych jest stała wymiana związków chemicznych pomiędzy
komórką i otoczeniem, czyli płynem zewnątrzkomórkowym.

SYNTEZA I PRZEMIANA BIAŁEK W KOMÓRCE
Translacja

SYNTEZA I PRZEMIANA WĘGLOWODANÓW W KOMÓRCE
- glukoza we wnętrzu komórki w wyniku przemian pośrednich w procesie glikogenezy przekształcona jest w polimer
– glikogen
Odwrotny proces:
- glikogenoliza – proces rozpadu glikogenu
- powstaje wolna glukoza i przyspiesza metabolizm komórkowy
- glukoza może zostać zużyta do wytworzenia energii

SYNTEZA I PRZEMIANA TŁUSZCZOWCÓW W KOMÓRCE
- tłuszcze w komórce powstają z wolnych kwasów tłuszczowych oraz węglowodanów za pośrednictwem cyklu
kwasów trójkarboksylowych

METABOLIZM WEWNĄTRZKOMÓRKOWY
- komórka pobiera z otoczenia: aminokwasy, wolne kwasy tłuszczowe i glukozę
- pobieranie za pomocą czynnego i biernego transportu
- produkcja energii jest istotą oddychania wewnątrzkomórkowego
- mitochondria to główni producenci energii w komórce
- energia jest produkowana w postaci ATP, która zostaje uwolniona w trakcie rozpadu do ADP

TKANKI, PODZIAŁ, OGÓLNA BUDOWA

TKANKA zespół komórek jednakowego pochodzenia i budowy, które spełniają tę samą funkcje

PODZIAŁ:
- tkanka nabłonkowa
- tkanka łączna
- krew
- tkanka mięśniowa
- tkanka nerwowa

METAPLAZJA (przetwarzanie)
Określa pojawienie się komórek odmiennych czynnościowo i morfologiczne od swojej macierzy. Dotyczy tkanki
łącznej lub nabłonkowej. Szczególnie w tkance nabłonkowej rozwijają się nowotwory.

SKŁAD TKANKI
- komórki
- włókna
- istota międzykomórkowa

TKANKA NABŁONKOWA (TKANKA GRANICZNA, NABŁONEK)
- tkanki nabłonkowe dzielą się ze względu na ich budowę i pełnione funkcje
Wyróżnia się:
- nabłonek wielowarstwowy, charakterystyczny nabłonek okrywający u kręgowców, w którym komórki ułożone są w
kilku warstwach
- nabłonek jednowarstwowy, typowy jako tkanka okrywająca dla bezkręgowców

NABŁONKI JEDNOWARSTWOWE:
- PŁASKI – pokrywa skórę jako naskórek i wyściela wszystkie otwory ciała; może być rogowaciejący (naskórek) tzn.
jego górna warstwa stale się złuszcza lub nierogowaciejący; jama ustna, gardło, przełyk, rogówka, pochwa, odbyt
- PRZEJŚCIOWY – drogi wyprowadzające mocz
- SZCZEŚCIENNY – bardzo rzadki, przewody wyprowadzające gruczoły potowe, ślinianek, trzustki

FUNKCJE NABŁONKA
- ochronna
- wchłanianie pokarmu
- ochrona przed inwazją mikroorganizmów
- udział w wymianie gazów i wydalaniu
Funkcje te są charakterystyczne, bo nabłonek posiada umiejętność wytwarzania dodatkowych tworów
komórkowych tj. mikrokosmki, rzęski, wici, włoski.

TKANKA ŁĄCZNA
- przewaga substancji międzykomórkowej, w której komórki rozmieszczone są luźno
- zawiera trzy rodzaje włókien: kolagenowe, sprężyste, siateczkowe

RODZAJE TKANKI ŁĄCZNEJ
- włóknista luźna
- włóknista zwarta
- siateczkowa
- tłuszczowa
- chrzęstna
- kostna

ROZWÓJ OSOBNICZY CZŁOWIEKA

POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

PLAN BUDOWY CIAŁA LUDZKIEGO

NARZĄD zbiór tkanek ułożonych według określonego planu, przystosowany do wykonywania konkretnych czynności

UKŁAD grupa narządów, które tworzą organizm; zapewniają mu wykorzystywanie złożonych funkcji fizjologicznych

UKŁADY WYSTĘPUJĄCE W ORGANIZMIE
- kostny
- mięśniowy
- krążenia i chłonny
- trawienny
- oddechowy
- moczowo-płciowy
- nerwowy

CZĘŚCI I OKOLICE CIAŁA

CZĘŚĆ CIAŁA to pojęcie trójwymiarowe, które oznacza wycinek organizmu jako całość
OKOLICE CIAŁA jest to pojęcie dwuwymiarowe, które oznacza wycinek powierzchni ciała

CIAŁO DZIELI SIĘ NA:
- głowę
- szyję
- tułów
- kończyny

GŁOWA składa się z:
a) Czaszki (części nieparzyste: przód głowy-czoło, szczyt i potylicę; części parzyste: skronie, małżowiny uszne)
b) Twarzy (oczy: brwi, powieki górne i dolne, szpary powiek, gałki oczne; nos: grzbiet i wierzchołek nosa; usta: warga
górna i dolna, szpara ust, jama ustna; policzki, bródka)

SZYJA dzieli się na następujące części:
a) Część przednia
b) Część tylna tzw. kark

TUŁÓW
a) Klatka piersiowa
b) Brzuch
c) Miednica mniejsza

Klatka piersiowa
Część przednia, piersiowa wraz z sutkami
Część tylna- grzbiet wraz z kręgosłupem
Wewnątrz klatki piersiowej znajduje się JAMA KLATKI PIERSIOWEJ

Brzuch
Dół nadbrzuszny
Boki
Lędźwie
Pachwiny
Miednica większa
W części środkowej znajduje się PĘPEK, wewnątrz brzucha znajduje się JAMA BRZUSZNA

Miednica mniejsza
Wzgórek łonowy
Biodra
Pośladki
Krocze
Wewnątrz miednicy znajduje się JAMA MIEDNICY

KOŃCZYNA górna
pacha
wyrostek barkowy
ramię
łokieć
przedramię i ręka (nadgarstek, śródręcze i palce ręki, grzbiet ręki, dłoń)

KOŃCZYNA dolna
udo
kolano
stopa (stęp, śródstopie, palce stopy)

PŁASZCZYZNY, OSIE I JAMY CIAŁA

PŁASZCZYZNA:
CZOŁOWA: wyznaczana przez osie:
- poprzeczną i pionową (biegną równolegle do czoła)
- wyznaczona także przez szew wieńcowy
STRZAŁKOWA: wyznaczona przez osie:
- strzałkowe i pionowe (biegną pionowo od przodu do tyłu)
POPRZECZNA wyznaczona przez osie:
- poprzeczne i strzałkowe
- biegną poziomo

OSIE:
PIONOWA – oś główna to ta, która biegnie przez szczyt głowy
POPRZECZNA/POZIOMA – biegnie pod kątem prostym względem osi pionowej
- biegnie z prawej do lewej
STRZAŁKOWA – biegnie prostopadle do obu przednich
- biegnie od przodu ku tyłowi

JAMY CIAŁA:
- jama klatki piersiowej
- jama brzuszna
- jama miednicy