Zespół dziecka bitego
Do 19-tego wieku dzieci w aspekcie prawnej ochrony przed biciem i wykorzystywaniem miały mniej
więcej taki sam status jak domowe zwierzęta. Przykre jest to, iż w mentalności co poniektórych taki
status mają do dzisiaj. Dopiero w 1962 roku do współczesnej medycyny wkroczyło pojęcie "zespołu
dziecka bitego".
Maltretowanie dzieci to tragiczny aspekt przestępczości. Niestety, jest to także to przestępstwo,
które często sprawcom udaje się z sukcesem ukryd. Schematy tkwiące w polskiej mentalności
sprzyjają pomniejszaniu skali zjawiska oraz jego konsekwencji.
Tymczasem skutki przemocy wobec dzieci są poważne. Maltretowanie może prowadzid miedzy
innymi do następujących zaburzeo:fizyczne
psychiczne
- drżenie,
- biegunka
- uporczywe bóle i zawroty głowy
- bóle żołądkowe, bóle mięśni
- potliwośd
- nietrzymanie kału i moczu,
- podwyższone ciśnienie krwi,
- arytmia serca,
- wzrost napięcia sercowego,
- zaburzenia gastryczne,
- choroby psychosomatyczne, np. choroba nadciśnieniowa, choroba wieocowa, zawał serca, choroba
wrzodowa żołądka i dwunastnicy, astma, niektóre zaburzenia dermatologiczne. - trudności w
kontrolowaniu emocji,
- zaburzenia w koncentracji uwagi,
- obniżona samoocena,
- nieakceptowanie siebie,
- poczucie bezsensu,
- nieufnośd, lęk, fobie,
- zaburzenia snu, poczucie winy i krzywdy,
- przygnębienie, nerwice,
- zachowania agresywne i ( lub) autodestrukcyjne (myśli samobójcze, samobójstwa)
- ucieczki z domu,
- problemy szkolne.
- niska samoocena
- poczucie winy,
- zaburzone poczucie własnej tożsamości,
- psychologiczne uzależnienie od rodziców,
- silna potrzeba kontrolowania innych,
- depresje,
- nerwice,
- izolacja
- perfekcjonizm,
- negatywne oczekiwania w stosunku do innych,
- zachowania przestępcze,
- alienacja,
Możliwe następstwa Zespołu Dziecka Maltretowanego - przemocy psychicznej (za K. Kmiecik, cyt. za
K. Marzec - Holka , s. 29)
W skrajnych przypadkach przemoc może spowodowad nawet śmierd dziecka.
W dorosłym życiu znęcanie się nad dzieckiem zaowocowad może:
zachowaniami autodestrukcyjnymi lub agresywnymi
problemami z utrzymaniem relacji z partnerem/partnerką
problemami ze znalezieniem i utrzymaniem pracy
depresją
zaburzeniami snu
uzależnieniem od narkotyków lub alkoholu
stosowanie przemocy emocjonalnej w życiu dorosłym
W Polsce temat "dziecka bitego" czy "dziecka maltretowanego", sygnalizowany był już w 1907 roku
przez Prof. L. Wachholza.
Najnowsza definicja została opracowana przez Zarząd Międzynarodowych Organizacji Nauk
Medycznych i Światową Organizację Zdrowia (WHO) z udziałem lekarza chirurga dziecięcego prof.
Bettexa ze Szwajcarii, prezydenta Światowej Federacji Stowarzyszenia Chirurgów Dziecięcych.
Definicja ta brzmi następująco:
"...Za maltretowanie dziecka uważa się każde zamierzone lub niezamierzone działanie osoby dorosłej,
społeczeostwa lub paostwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny lub psychospołeczny
dziecka...".
W polskim prawie karnym dziecko przed złym traktowaniem chroni art. 207 Kodeksu Karnego (KK).
Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą
pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub
osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieostwa, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne
życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Za przyczynę BSC uznaje się najczęściej świadomy akt agresji ze strony rodziców, sprawujących
opiekę nad dzieckiem.
Każdy prowadzący śledztwo, w którym podejrzewa się że nastąpiło znęcanie nad dzieckiem powinien:
Zebrad formacje o wszystkich uszkodzeniach i ranach raportowanych przez instytucję zgłaszającą
problem.
Przesłuchad personel medyczny który badał dziecko.
Skompletowad raporty medyczne od lekarza, z przychodni lub szpitala.
Przesłuchad wszystkie osoby, które miały dostęp do dziecka w momencie powstania obrażeo -
początkach choroby.
Rozpatrzyd wszystkie czynności opiekunów, które miały na celu udzielenie/nie udzielenie dziecku
pomocy medycznej.
Porozmawiad z osobami z otoczenia dziecka: sąsiadami, przyjaciółmi dziecka i opiekunów,
nauczycielami, wszystkimi którzy mogą znad historię dziecka. Nie udawajmy - nikt nie żyje w próżni, a
sprawcy są częścią naszego społeczeostwa.
Sprawdzid rejestrację wezwao pogotowia do dziecka. Rodziny, w których katuje się dzieci mają
zazwyczaj więcej niż jedno wezwanie (trudno wszystko tłumaczyd "pechem dziecka").
Skompletowad historie rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem przypadków przemocy, w tym
wobec dzieci.
Dobrze by było uzyskad odpowiedź na następujące pytania:
Kiedy opiekunowie zauważyli, że dziecko jest chore lub doznało urazu?
Kto przebywał z dzieckiem od momentu urazu lub początku choroby?
Czy dziecko powróciło do aktywności i stanu zdrowia na tym samym poziomie jak przed chorobą?
Jaka jest historia zdrowia dziecka od momentu jego urodzenia?
Czy było hospitalizowane. Jakie choroby i urazy przebyło?
Jaki charakter mają zwyczajowe i używane w tej rodzinie sposoby dyscyplinowania dzieci ?
Jaki jest stan zdrowia innych dzieci w tej rodzinie (jeśli są)?
Kto jest lekarzem rodzinnym I pediatrą leczącym dziecko?
Czy dziecko opuszcza lekcje w szkole? Kto jest jego szkolnym wychowawcą?
Czy dziecko wykazuje zmiany zachowania, nastroju, które nie sposób jasno wytłumaczyd ?
Jeśli natura powstania urazu jest znana, jak opiekunowie tłumaczyli okoliczności powstania obrażeo?
Zespół "dziecka bitego" znajduje ofiary w każdym wieku, głównie jednak dotyczy dzieci bezbronnych
poniżej 3 roku życia. Syndrom dziecka bitego występuje na każdym poziomie społeczeostwa, chociaż
zakres może byd wyższy w gospodarstwach domowych o niższym poziomie dochodu, gdzie dorosły
może doznawad większego nacisku i trudności socjalnych. W związku z tym może mied większy brak
kontroli nad stresowymi sytuacjami. Inne czynniki ryzyka to: brak edukacji, brak jednego rodzica,
alkoholizm albo inne uzależnienia od leku lub narkotyku. Dorosły często wyrządza krzywdę dziecku w
napadzie gniewu albo podczas momentów stresowych i dużego nacisku.
Anna Nowaczyk w opracowaniu "Dziecko krzywdzone" podaje najbardziej charakterystyczne cechy
zachowania opiekunów dziecka, które powinny wzbudzid czujnośd lekarza:
Brak wyjaśnienia dla urazu
Nieadekwatne wyjaśnienia
Częste zmiany wyjaśnieo
Przypisywanie urazu osobie trzeciej
Brak zainteresowania urazem
Nadmierne zainteresowanie
Brak reakcji na płacz, ból dziecka
Zbyt duże wymagania w stosunku do dziecka
Brak zaufania do lekarzy
Rodzice często tłumaczą późne zgłoszenie urazu nieświadomością stanu, w jakim znajduje się
dziecko. Poniższa tabela prezentuje podstawowe różnice pomiędzy wypadkiem a biciem dziecka:
Lekarze, zwłaszcza chirurdzy dziecięcy, spotykają się ze skutkami fizycznego okrucieostwa dorosłych
wobec dzieci częściej od innych specjalistów. Ustawa o Zawodzie Lekarza nakłada na lekarza wyraźnie
sprecyzowany obowiązek zgłaszania faktów przemocy wobec dzieci.
Zespół dziecka maltretowanego często diagnozowany jest przez lekarzy z izby przyjęd, pediatrów,
chirurgów, nauczycieli lub pracowników socjalnych. Badanie lekarskie może wykryd obrażenia takie
jak:
potłuczenia, oparzenia, obrzęki i opuchlizny,
krwawienia do siatkówki oka, Bicie po głowie może spowodowad krwawienie do siatkówki i w
efekcie (jeśli dziecko przeżyje bicie) tworzenia się blizn na siatkówce
występowanie obrażeo w różnych stadiach gojenia (np. podbiegnięd krwawych lub złamao) jest
bardzo charakterystyczne dla syndromu dziecka bitego.
wewnętrzne uszkodzenia, jak krwotoki pęknięcia organów (najczęściej wątroby, krezki, jelit lub
śledziony, będące efektem bicia lub kopania dziecka w brzuch),
złamania i pęknięcia kości długich, w tym złamania spiralne będące rezultatem wykręcania kooczyn
pęknięcia żeber (mnogie, obustronne i najczęściej po stronie tylnej - będące wynikiem ściskania klatki
piersiowej)
złamania kości czaszki, krwiaki podtwardówkowe. Dzieci nawet te najbardziej ruchliwe rzadko
nabijają sobie "siniaki" w okolicach ramion i głowy, częściej na bardziej "wystających" częściach ciała.
często też widuje się "liniowe" ślady lania pasem, lub np. wieszakiem do ubrao.
W około 10% przypadków maltretowanych dzieci spotyka się oparzenia, najczęściej przez oblanie
gorącą wodą. Czasem rodzice chwytają malucha i wkładają do gorącej wody w celu "ukarania" go za
jakieś przewinienie. Powstają wtedy charakterystyczne oparzenia, kiedy dziecko kuli nóżki i za
wszelka cenę próbuje uniknąd kontaktu z płynem. Obrażenia nie występują wówczas zazwyczaj na
skórze kolan, pachwin i dołów podkolanowych.
Charakterystyka poparzeo dziecka wkładanego do wrzątku - występowanie nieuszkodzonych
obszarów skóry. Źródło: DiMayo - Medycyna sądowa
Uderzenia w twarz powodują rozcięcia wargi, rozerwanie wędzidełka języka i wybicie zębów.
Do większości zgonów dzieci maltretowanych dochodzi w skutek urazów głowy. Efektem "metod
wychowawczych" może byd złamanie kości czaszki, krwiaki podtwardówkowe i podpajęczynówkowe,
obrażenia mózgu. Dziecko, które spada z kanapy lub łóżka musi mied naprawdę dużego pecha, aby
nabawid się czegoś gorszego od wstrząśnienia mózgu. Przeważnie wychodzi z tego z kilkoma
siniakami i zadrapaniami.
Podczas sekcji dziecka maltretowanego zaobserwowad można liczne podbiegnięcia krwawe w
różnym stadium gojenia, rozmieszczone na całym ciele, przeważenie w okolicach głowy i ramion.
Charakterystyczne sioce na kooczynach są często wynikiem mocnego ściskania palcami.
Promieniowanie Rentgena oraz inne techniki obrazowania, jak MRI mogą odkryd całą masę innych
obrażeo, niewidocznych przy pierwszym badaniu.
Pamiętajmy, że pod definicję maltretowania dzieci podlega także zaniedbywanie lub głodzenie
dziecka.
Zespół dziecka potrząsanego (Shaken baby syndrome)
Klasyczne objawy związane z zespołem to:
krwawe wylewy do siatkówki zazwyczaj w obu oczach jednocześnie,
krwiaki podtwardówkowe i podpajęczynówkowe
brak innych symptomów znęcania się (np. złamao), jednak nie jest to regułą.
Obrażenia powstają na skutek potrząsania dzieckiem, którego masa głowy jest w stosunku do masy
ciała większa niż u dorosłego. Występują przeważnie u dzieci 18-to miesięcznych lub młodszych. U
starszych dzieci mięśnie i szyja bardziej kontrolują ruchy głowy i zapobiegają wystąpieniu obrażeo
nawet przy silnym potrząsaniu.
Syndrom Munchausena:
Syndrom Munchausena to najkrócej mówiąc zachowanie, kiedy pacjent fabrykuje/wywołuje
symptomy choroby w celu uzyskania opieki medycznej, hospitalizacji, przeprowadzenia testów
medycznych itp.
Aby zwrócid na siebie uwagę personelu medycznego, pacjent z syndromem Munchausena może
specjalnie sprowokowad uraz lub wywoład objawy ciężkiej choroby.
Specyficznym przypadkiem syndromu jest sytuacja, kiedy rodzic/opiekun wywołuje urazy lub objawy
choroby nie u siebie, a u powierzonego jego opiece dziecka. Wśród wywoływanych objawów zdarzają
się najczęściej:
niezbornośd ruchowa i patologiczna sennośd na skutek podawania dzieciom dużych dawek
barbituranów,
uporczywe wymioty na skutek mechanicznej prowokacji,
hipoglikemia po podaniu insuliny,
zakażenia wywołane wstrzykiwaniem zanieczyszczonych substancji.
Według Meadowa (1995) termin "syndrom Munchausena" został początkowo stworzony na potrzeby
dziennikarzy. Używano go też w stosunku do osób dorosłych, które miały skłonności do opowiadania
nieprawdopodobnych historii na swój temat, podobnie jak czynił to fikcyjny baron von Munchausen,
który twierdził, że latał balonem. Obecnie tego terminu używa się raczej w stosunku do rodziców,
którzy zmyślają różne historie na temat chorób swoich dzieci.
W przypadkach sztucznego wywoływania objawów u dzieci często powtarza się następujący
scenariusz:
Dziecko jest przywożone do szpitala/kliniki w ciężkim stanie.
Po doprowadzeniu dziecka do stanu stabilnego objawy nie powtarzają się lub powtarzają w
obecności tylko jednego (określonego) rodzica.
Badania przeprowadzone w szpitalu nie wykazują żadnych chorób ani odstępstw od normy.
Dziecko jest wypisywane w dobrym stanie.
Zespół ten jest najczęściej rozpoznawany u dzieci w wieku 0 - 6 lat, które są zbyt małe aby zrozumied
swoją sytuację.
Jak widad dzieciostwo nie w każdym przypadku jest "słodkie".
Pamiętajmy jednak, że nie każdy siniec na kolanie jest wynikiem bicia przez rodzica, a głowę można
równie dobrze rozbid sobie skacząc z drzewa. Rodzice doskonale wiedzą jak "pomysłowe" są maluchy
w robieniu sobie krzywdy. Tak więc opiniowanie o zespole dziecka maltretowanego musi byd bardzo
ostrożne i porządnie uargumentowane (przydało by się też porządnie udokumentowad).
Jednak kiedy mamy jakiekolwiek podejrzenia - zgłaszajmy. Nie ma co słuchad "lepiej wiedzących" a
przeważnie "mądrych inaczej" polityków (żeby nie wierzyd w powtarzane przez nich "mnie ojciec bił a
wyrosłem na ludzi" wystarczy na co poniektórych popatrzed - jak się zachowują i na co tak naprawdę
wyrośli). Lepiej narazid się na przeważnie przejściowy gniew sąsiadów niż potem patrzed, jak zwłoki
małego dziecka wynoszone są np. w beczce po kapuście. Bo nikt niestety nie prowadzi statystyk ile
osób (a w tym dzieci) skrzywdziła i zabiła ludzka znieczulica.