2011-03-28

1

Analiza wskaźnikowa

Wskaźnikowa analiza kondycji finansowej

przedsiębiorstwa stanowi rozwinięcie
wstępnej analizy podstawowych dokumentów
finansowych i oparta jest na badaniach
wzajemnych relacji zachodzących m.in.
pomiędzy poszczególnymi elementami bilansu
oraz rachunku zysków i strat.

Analiza wskaźnikowa jest nie tylko narzędziem

zarządzania finansami dla kierujących danym

przedsiębiorstwem. Również instytucje z

otoczenia gospodarczego zainteresowane są

perspektywami działalności firmy. Są to m.in.

inwestorzy giełdowi chcący zaangażowad swoje

środki w akcje danej spółki oraz już je

posiadający, wierzyciele i potencjalni

kredytodawcy (np. dostawcy materiałów, banki),

rządowe oraz pozarządowe instytucje

monitorujące oraz wspierające niektóre gałęzie

gospodarki. Istotną grupę wśród nich stanowią

biegli rewidenci.

Zalecana jest głównie dlatego, że:
• charakteryzuje różne aspekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i

umożliwia osobie z zewnątrz ocenę kondycji finansowej,

• można ją stosowad w zależności od potrzeb i zainteresowao odbiorców –

istnieje możliwośd doboru wskaźników

• celowo dobrany zestaw wskaźników umożliwia badanie trendów i progresji

na przestrzeni co najmniej kilku lat,

• umożliwia jednoznaczną interpretację stanu i sytuacji finansowej

przedsiębiorstwa dzięki ujednoliceniu treści wskaźników,

• stwarza szansę porównao z przeciętnymi wskaźnikami dla branży, grupy

przedsiębiorstw, podobnych przedsiębiorstw, a także ze wskaźnikami
konkurentów w określonym momencie,

• wskazuje sposoby, możliwości i miejsca niezbędnych usprawnieo– jest to

konieczne, jeśli organizacja jest zarządzana mniej efektywnie niż
konkurencyjne firmy.

2011-03-28

2

Niestety nie jest pozbawiona również wad:
• wyważony i celowy dobór wskaźników bywa często

kłopotliwy,

• pełen obraz sytuacji wymaga wzbogacenia jej innymi

instrumentami analitycznymi,

• jest dokonywana wyłącznie na podstawie przeszłych

danych z przedsiębiorstwa.

Analiza wskaźnikowa sprowadza się do obliczania odpowiednich

wskaźników finansowych i ich porównywania do konkretnego
punktu odniesienia: czy to w przekroju sektorowym
(branżowym), czy w czasie. Do ich obliczania wymagane są
m.in. informacje zawarte w bilansie firmy oraz w rachunku
zysków i strat.

Wskaźniki mogą przedstawiad zarówno relacje obrazujące

zależności zachodzące pomiędzy pozycjami jednego
sprawozdania: bilansu (wskaźniki bilansowe), rachunku
zysków i strat (wskaźniki wynikowe) , jak i zależności
zachodzące pomiędzy pozycjami różnych sprawozdao
(wskaźniki mieszane).

W przekroju sektorowym najlepiej jest porównad

wskaźniki danej firmy: albo ze wskaźnikami

uzyskanymi przez podobną firmę, albo ze

wskaźnikami średnimi dla danej branży lub też

uzyskanymi przez firmy stanowiące

reprezentatywną próbkę branży. Dla menedżera

finansowego istotne jest przede wszystkim

poznanie wielkości odchyleo między wskaźnikami

dla danej firmy a ich średnimi odpowiednikami

dla całej branży, bądź dla reprezentatywnej

próbki. Znaczne odchylenia między

rozpatrywanymi wskaźnikami muszą prowadzid

do zastanowienia się czy prowadzona w firmie

polityka jest słuszna.

Analiza wskaźnikowa w swoim aspekcie

dynamicznym (porównania wartości w czasie),
sprowadza się do oceny kształtowania się
wartości rozpatrywanych wskaźników danego
przedsiębiorstwa w dłuższym okresie – z reguły
na podstawie danych z rocznych sprawozdao
finansowych pochodzących z co najmniej trzech
kolejnych lat. Dopiero taki odcinek czasu pozwala
wychwycid pewne trendy, dzięki zaobserwowaniu
których można wyciągnąd wnioski, które mogą
pomóc w podjęciu odpowiednich decyzji w
przyszłości.

2011-03-28

3

Przez wiele dziesięcioleci analiza finansowa

stworzyła ogromną ilośd wskaźników. W

niektórych źródłach można znaleźd ich nawet

kilkaset. Obliczanie wartości wielu z nich nie jest

jednak potrzebne, nawet do przeprowadzenia

głębokiej analizy finansowej. Przydają się

natomiast do analizy szczegółowej danych

wycinków aktywności finansowej

przedsiębiorstwa.

Wskaźniki te można pogrupowad w pewne grupy

zbliżone do siebie treścią badanych zjawisk

finansowych w przedsiębiorstwie.

Klasyfikacja wskaźników służących do analizy sytuacji

finansowej firmy:

• wskaźniki płynności finansowej,
• wskaźniki zadłużenia (wspomagania finansowego,

finansowania, zarządzania długiem, wypłacalności
finansowej, niezależności finansowej),

• wskaźniki efektywności (aktywności, sprawności

działania, obrotowości),

• wskaźniki rentowności (zyskowności),

• wskaźniki wartości rynkowej (rynku kapitałowego).

• Analiza płynności finansowej - dostarcza informacji na temat

stanu pokrycia bieżących zobowiązao przedsiębiorstwa przez

bieżący majątek.

• Analiza zadłużenia – pokazuje w jakim stopniu

przedsiębiorstwo finansuje się z własnych, a w jakim z obcych

źródeł , obrazuje to zwłaszcza wypłacalnośd w długim okresie,

co jest uzupełnieniem analizy płynności finansowej. Informuje

również, jaka jest zdolnośd firmy do obsługi zadłużenia .

• Analiza aktywności - określa zdolnośd aktywów

przedsiębiorstwa do generowania przychodów ze sprzedaży.

• Analiza rentowności - mierzy relację wielkości zysku, jaki

wypracowuje firma do jej przychodów, majątku i

zainwestowanego kapitału

Powyższe grupy wskaźników są wzajemnie

powiązane i dla uzyskania jak najlepszego efektu
oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa
pożądane jest ich łączne rozpatrywanie.

Większa częśd wskaźników nie posiada uniwersalnego,

optymalnego przedziału wartości – mogą tu występowad
duże różnice w zależności od branży i wielkości
przedsiębiorstwa. Dlatego też dopiero odniesienie ich
wartości do wartości wskaźników z poprzednich okresów
lub też z innych firm z tej samej branży (bądź też średniej
branżowej) pozwala na właściwą ocenę sytuacji
ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstwa.

2011-03-28

4

Wskaźnikowa analiza płynności finansowej

Kluczowe znaczenie problemu utrzymywania przez

przedsiębiorstwo płynności finansowej potwierdzone
zostało licznymi faktami upadku przedsiębiorstw
właśnie na skutek niemożności spłaty zobowiązao, a
więc utraty płynności finansowej. Nie musiały one
przy tym wcześniej wykazywad strat. Można więc
stwierdzid, że utrzymanie płynności finansowej jest
niezbędnym warunkiem funkcjonowania
przedsiębiorstwa niezależnie od osiągniętej
rentowności.

Firma, która jest rentowna, ale nie posiada przy tym

płynności finansowej, zagrożona jest wyeliminowaniem
z rynku w krótkim czasie. W 80% przedsiębiorstw
bankrutujących w Wielkiej Brytanii przyczyna upadku
leżała w braku pieniędzy na spłatę różnorakich
zobowiązao mimo, że w danym momencie mogą one
wykazad się rentownością. W podobnej sytuacji we
Francji było ok. 60% bankrutujących firm. Z taką
sytuacją mamy z pewnością do czynienia po dziś dzieo.
W wyniku obserwacji krajowej rzeczywistości
gospodarczej stwierdzid można, że również w Polsce
główną przyczyną upadku przedsiębiorstw jest utrata
płynności finansowej.

Wszędzie na świecie, gdzie istnieje rozwinięty rynek akcji (Nowy

Jork, Londyn, Tokio, Zurych, Frankfurt), jednym z kluczowych
czynników decydujących o wycenie spółek staje się właśnie
poziom ich płynności finansowej. Dzieje się tak, ponieważ
jednym z ostatnich miarodajnych symptomów kondycji
przedsiębiorstwa we współczesności gospodarczej, pełnej
gwałtownych zawirowao takich jak inflacja, trudne do
przewidzenia tempo postępu technicznego, zmiany polityczne,
wahania popytu globalnego (czego dowodem jest chodby
ostatni kryzys na rynkach finansowych w USA, który
spowodował kryzys na skalę globalną), pozostaje jego
płynnośd finansowa.

(por. P.F. Drucker, Zarządzanie w czasach burzliwych, Czytelnik Warszawa 1995, s.19)

Hasło “płynnośd finansowa” można określid w

czworaki sposób:

• płynnośd jako pozytywny stan środków

płatniczych,

• płynnośd w rozumieniu właściwości składników

majątku do powrotnej przemiany w pieniądz,

• płynnośd jako stosunek pokrycia zobowiązao

składnikami majątku,

• płynnośd jako możliwośd pokrycia w każdym

momencie zobowiązao przedsiębiorstwa.

2011-03-28

5

W rozumieniu pierwszego sformułowania aby

powiedzied, że przedsiębiorstwo posiada
płynnośd finansową, wystarczy stwierdzid
występowanie pozytywnego stanu środków
płatniczych. Takie stwierdzenie nie oddaje
jednak w pełni istoty problemu m.in. dlatego,
że nie obejmuje innych składników majątku
znajdujących się w posiadaniu firmy, a także
zobowiązao, na pokrycie których ten majątek
może zostad przeznaczony.

Warunek objęcia definicją płynności także innych

składników majątku przedsiębiorstwa spełnia

drugie z powyższych określeo. Odnosząc się do

niego można oświadczyd, że składnik aktywów

jest na tyle płynny, na ile łatwo zamienialny jest

na pieniądz. Łatwośd ta wyrażana jest przez czas i

inne koszty, które muszą byd poniesione przy tej

zamianie. Na podstawie tej definicji można zatem

założyd, że gotówka jest środkiem o najwyższym

stopniu płynności. Według tej definicji płynności

uszeregowany jest majątek w polskim układzie

bilansu dla jednostek nie będących bankami lub

ubezpieczycielami, gdzie aktywa wymieniane są

od najmniej do najbardziej płynnych.

Określenie płynności jako cechy środków gospodarczych oznaczającej

“bliskośd” postaci ich występowania do gotówki w dalszym ciągu nie
rozwiązuje kwestii zobowiązao, które mogą byd spłacone
składnikami majątku. Przychodzi tu z pomocą przedstawiona w
trzeciej kolejności definicja. Pojawia się w niej element porównania
stanu danych składników majątku do wielkości kapitałów obcych,
które przedsiębiorstwo jest zobowiązane spłacid. Obowiązująca w
poprzednich dwóch definicjach zasada płynności “bezwzględnej”
(ocena płynności tylko poszczególnych składników majątku), zostaje
zamieniona na płynnośd “względną” (czyli odnoszącą się do relacji
zapotrzebowania i pokrycia). Tak rozumiana płynnośd finansowa
wyraża więc terminową zdolnośd spłaty zobowiązao i koniecznych
płatności, co przedstawiane jest przez wskaźnik pokrycia, który
stanowi w określonym punkcie czasu relację odpowiednich
składników majątkowych i przypadających do zapłaty zobowiązao.

Jest to jednak płynnośd finansowa statycznie pojmowana,

ponieważ wynika ona ze stosunku określonych danych
liczbowych z bilansu sporządzonego na dany moment.
Wszystkie powyższe niedogodności mogą byd
wyeliminowane poprzez dynamiczną interpretację
płynności relatywnej. Jest to możliwe dzięki
wprowadzeniu rzeczywistych wartości ubiegłych lat
oraz prognoz w bilansie, rachunku przepływów kapitału
i w rachunku przepływów pieniężnych, prognoz
wpływów i wydatków. Dopiero wtedy można określid
płynnośd finansową jako pełne pokrycie środkami
płatniczymi w każdym momencie zapotrzebowania na
te środki .

2011-03-28

6

W tym kontekście płynnośd pojmowana jest szerzej

– jako wypłacalnośd. Określana jest ona nie tylko

jako surowa relacja między daną grupą aktywów

bilansowych, a odpowiednią grupą zobowiązao.

Występuje tu raczej relacja między zdolnością do

kreowania gotówki, a zapotrzebowaniem na tą

gotówkę. Dlatego płynnośd w tym przypadku nie

musi wcale oznaczad stanu środków płatniczych

przewyższającego stan zobowiązao. Dostateczna

płynnośd przedsiębiorstwa obrazuje więc

możliwośd pokrycia żądao płatniczych

postawionych w danej chwili, w przeciwnym

razie narażone jest ono na niebezpieczeostwo

upadłości.

Wskaźnikowa analiza krótkoterminowej

płynności finansowej w ujęciu statycznym

Tradycyjnym wskaźnikiem płynności,

uznawanym często przez otoczenie firmy jako
pierwszy miernik zdolności płatniczych firmy,
jest wskaźnik bieżącej płynności finansowej
(ang. current ratio - CR):

Aktywa bieżące

CR =

Pasywa bieżące

Aktywa bieżące = Aktywa obrotowe
Pasywa bieżące = Zobowiązania

krótkoterminowe + krótkoterminowa częśd
biernych rozliczeo międzyokresowych kosztów

Historycznie wartośd „2” tego wskaźnika uznawana

była za idealne minimum. Obecnie najniższa

wartośd przedziału wartości pożądanych

wskaźnika bieżącej płynności finansowej, jaką

można spotkad w literaturze, to 1,2. L. Bednarski

uznał 1,5 za najniższą wartośd z optymalnego

przedziału, a obniżenie wskaźnika poniżej 1,2 za

poważne zagrożenie firmy utratą wypłacalności.

Czasem zawęża się optymalny przedział wartości

do 1,6 – 1,8, który uważany jest za najbardziej

odpowiedni w warunkach polskich. Większośd

autorów jest jednak zgodna co do górnej granicy

wartości dla tego wskaźnika, która wynosi 2,0.

2011-03-28

7

Przekroczenie przez przedsiębiorstwo tej granicy świadczy o zbyt

dużym stanie części aktywów bieżących, która zamiast
zabezpieczad zobowiązania, powinna byd angażowana w inny
sposób. Dlatego jedynym uzasadnieniem nadpłynności
finansowej może byd jej występowanie na skutek okresowego
lokowania nadwyżek gotówki w wystarczająco zyskownych
papierach wartościowych. Niektórzy poddają w wątpliwośd
próby arbitralnego ustalania jednego przedziału optymalnych
wartości wskaźnika bieżącej płynności finansowej i postulują
przy analizach płynności każdorazowe uwzględnianie
charakterystycznego dla danej branży (typowego)
zapotrzebowania na majątek obrotowy.

Wszyscy są jednak zgodni co do tego, że wartośd

aktywów bieżących powinna zdecydowanie

przewyższad wartośd pasywów bieżących

(dopuszcza się wartości niższe niż 1,0 w branżach

specyficznych – np. prawidłowa wartośd tego

wskaźnika w niektórych firmach leasingowych

będzie wynosiła 0,5, a jej dojście do wartości 0,75

dowodzid będzie nadpłynności ).

Ta koniecznośd stałego utrzymywania marginesu

bezpieczeostwa wynika z niepewności firmy co do

tego czy należności od kontrahentów wpłyną

zawsze w przewidywanym terminie i przychody z

nich uzyskane będą w stanie pokryd całośd

wymaganych w danym momencie zobowiązao.

O tym, że nadwyżkę tę stanowią w głównej mierze zapasy,

świadczy uznanie za optymalną wartości ok. 1,0

wskaźnika szybkiej płynności finansowej (ang. quick

ratio QR lub acid test. Można spotkad się także z

określeniami wskaźnik wysokiej płynności oraz stopa

wysokości płynności) za optymalną przez większośd

autorów. Wskaźnik ten stanowi bowiem iloraz bardziej

płynnych części majątku obrotowego (środki pieniężne,

krótkoterminowe papiery wartościowe, należności) i

zobowiązao bieżących:

Aktywa obrotowe - zapasy

QR =

Pasywa bieżące

Mówi on zatem, w jakim zakresie przedsiębiorstwo jest w stanie

spłacid bieżące zobowiązania za pomocą części aktywów
bieżących bliższej gotówce i samej gotówki, co pozwala
bardziej realistycznie ocenid zdolności płatnicze
przedsiębiorstwa. Należy dodad, że – podobnie jak poprzednio
omawiany wskaźnik – jego optymalna wartośd może różnid się
w zależności od branży, w jakiej działa przedsiębiorstwo. Przy
ocenie wartości QR należy dodatkowo wziąd pod uwagę jakośd
posiadanych papierów wartościowych oraz należności, może
bowiem dojśd do zbyt optymistycznej oceny wysokiej wartości
tego wskaźnika. Dzieje się tak gdy np. częśd papierów
wartościowych to takie, które mogą generowad straty przy ich
odsprzedaży, a znaczną częśd należności stanowią należności
przeterminowane lub nieściągalne.

2011-03-28

8

Kolejny wskaźnik tej grupy to wskaźnik środków

pieniężnych (ang. cash ratio), zwany także

wskaźnikiem wypłacalności środkami pieniężnymi

lub wskaźnikiem natychmiastowym. Stanowi on

relację aktywów o najwyższym stopniu płynności

do bieżących zobowiązao:

Wskaźnik środków Inwestycje

krótkoterminowe

=

pieniężnych Pasywa bieżące

Wskaźnik ten wyraża jaką częśd zobowiązao

krótkoterminowych przedsiębiorstwo jest w
stanie spłacid od razu, gdyby zaistniała potrzeba
niezwłocznego ich uregulowania. Jest to potrzeba
raczej teoretyczna, dlatego większośd jest zgodna
co do mniejszej wartości poznawczej tego
wskaźnika w porównaniu z dwoma poprzednio
omawianymi, które są najczęściej stosowane w
analizie płynności finansowej. Można stwierdzid,
że wskaźnik środków pieniężnych sygnalizuje
jedynie sprawnośd płatniczą firmy.

Niski poziom tego wskaźnika nie stanowi problemu szczególnie w

przypadku posiadania przez firmę stałego źródła gotówki w
postaci napływających terminowo od odbiorców należności.
Trzeba jednak zwrócid uwagę na istniejącą w Polsce tendencję
występowania częstych kłopotów z egzekwowaniem należności.
W takiej sytuacji przedsiębiorstwo o pozornie dużej płynności
finansowej, ocenionej na podstawie wskaźnika płynności
szybkiej, może mied kłopoty z terminowym spłacaniem
zobowiązao z powodu braku środków pieniężnych lub ich
ekwiwalentów w postaci łatwo zbywalnych papierów
wartościowych, co wynika z zamrożenia gotówki w trudno
ściągalnych należnościach. W związku z tym wydaje się, że przy
analizie przedsiębiorstw funkcjonujących na polskim rynku
niezbędne jest uwzględnienie i tego wskaźnika.

Kapitał obrotowy

Czynnikiem, którego poziom i struktura mają istotny

wpływ na zapewnienie przedsiębiorstwu

płynności finansowej, jest kapitał obrotowy.

Pojęcie to występowad może w dwóch

znaczeniach. Określenie szersze kapitału

obrotowego – obejmujące całośd aktywów

bieżących finansowanych przez bieżące

zobowiązania i z reguły także pewną częścią

długoterminowych obcych lub własnych

kapitałów – to kapitał obrotowy brutto, który

jest tożsamy ze środkami obrotowymi.

2011-03-28

9

W bardziej ograniczonym rozumieniu, najbardziej powszechnie

występującym pod pojęciem „kapitału obrotowego”, jest nim
tylko ten fragment bieżących aktywów, który finansowany jest
stałymi (długoterminowymi) kapitałami. Nosi on nazwę
„kapitał obrotowy netto” lub „kapitał pracujący” (working
capital), mówiąc „kapitał obrotowy” najczęściej mamy na
myśli właśnie to znaczenie pojęcia. Można go obliczyd na dwa
sposoby. Sposób pierwszy – nazywany podejściem
kapitałowym – za punkt wyjścia stawia kapitały stałe
przedsiębiorstwa (kapitał obrotowy netto = kapitał stały –
aktywa trwałe). Przy czym kapitał stały pojmowad należy jako
całośd kapitałów zaangażowanych w firmie dłużej niż przez
jeden rok obrachunkowy, czyli jest on tożsamy z kapitałem

długoterminowym.

Sposób drugi to obliczanie kapitału pracującego

przy podejściu majątkowym (kapitał
obrotowy netto = aktywa bieżące –
krótkoterminowe źródła finansowania).
Określa się tu częśd krótkoterminowego
majątku, która nie jest finansowana kapitałem
krótkoterminowym, a więc finansuje ją kapitał
stały.

Przy rozpatrywaniu pojawiających się w firmie wielkości

kapitału obrotowego należy wziąd pod uwagę trzy
mogące wystąpid sytuacje. Pierwszą możliwością jest
wystąpienie dodatniego kapitału obrotowego –
różnica między kapitałem stałym, a aktywami trwałymi
jest wtedy dodatnia. Wynika z tego, że niektóre
składniki bieżących aktywów firmy są finansowane ze
źródeł długoterminowych. Dodatni kapitał obrotowy
stanowi wtedy swego rodzaju margines
bezpieczeostwa, zapewniający utrzymanie płynności
finansowej nawet w sytuacjach kryzysowych. Na
przykład gdy niektóre produkty okażą się trudne do
sprzedania, a ich wartośd rynkowa okaże się znacznie
niższa niż zakładana wcześniej.

Może się też zdarzyd, że zaistnieją kłopoty z

wyegzekwowaniem należności. W takich
sytuacjach dużo odleglejszy termin
wymagalności kapitałów stałych powoduje, że
nie wystąpi ryzyko braku gotówki na spłacenie
zobowiązao krótkoterminowych, ponieważ
dany element majątku nie jest nimi
finansowany. Można więc zaryzykowad
stwierdzenie, że częśd aktywów obrotowych,
która powinna byd finansowana kapitałem
długoterminowym, to co najmniej ta częśd,
którą firma uzna za generującą potencjalnie

2011-03-28

10

Należałoby tu jednak założyd, że

przedsiębiorstwo doskonale orientuje się w
strukturze swoich aktywów ze względu na
stopieo ryzyka przez nie wytwarzanego i jest w
stanie ustalid od którego momentu dany
składnik aktywów może zostad uznany za
niebezpieczny.

W rzeczywistości jednak dochodzi często do

tego, że wartośd kapitału obrotowego zbliża
się do zera (wartośd kapitału stałego jest
wtedy równa wartości aktywów trwałych).
Wynika to z faktu, że niektóre firmy są w

Może także dojśd do sytuacji, w której kapitał obrotowy jest

ujemny – różnica pomiędzy kapitałem stałym, a aktywami
trwałymi osiąga wtedy wartośd mniejszą od zera (brak
pokrycia wartości aktywów trwałych kapitałem stałym), częśd
aktywów trwałych finansowana jest wówczas bieżącymi
zobowiązaniami. Jest to dla przedsiębiorstw produkcyjnych
sytuacja niezdrowa, ponieważ może spowodowad w dłuższym
okresie poważne problemy płatnicze wynikające z dłuższego,
niż wymagalnośd zobowiązao, czasu zwrotu z inwestycji w
środki trwałe. Grozi to w konsekwencji utratą płynności
finansowej i bankructwem. Możliwe warianty kształtowania
się wielkości kapitału obrotowego netto przedstawione zostały
graficznie na następnych slajdach

Dodatni kapitał obrotowy

Aktywa

Trwałe Kapitał

Stały

Aktywa
Bieżące

Kapitały

Krótkoterminowe

Zerowy kapitał obrotowy

Aktywa Kapitał

Trwałe Stały

Aktywa

Kapitały

Bieżące

Krótkoterminowe

2011-03-28

11

Ujemny kapitał obrotowy

Aktywa Kapitał

Trwałe Stały

Aktywa

Kapitały

Bieżące

Krótkoterminowe

Dziękuję za uwagę