Ć

wiczenie nr 2

ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE (ODKAŻAJĄCE) –
słu

żą do odkażania przedmiotów martwych.

ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE – służą do niszczenia
drobnoustrojów na

żywych tkankach.

Czynniki wpływaj

ące na skuteczność działania

przeciwbakteryjnego

środków antyseptycznych

i odka

żających:

- st

ężenie

- temperatura roztworu
- czas kontaktu z drobnoustrojami
- wra

żliwość drobnoustrojów, ich liczba, postać

-

środowisko, w którym drobnoustroje występują

Cechy idealnego

środka odkażającego/antyseptycznego:

- szerokie spektrum działania
- działanie bójcze
- niska toksyczno

ść

- niedra

żniący

- brak niekorzystnego wpływu na odka

żane powierzchnie

- skuteczno

ść w obecności substancji organicznych

- skuteczno

ść w szerokim zakresie temperatury, pH,

wilgotno

ści środowiska

- dobre wła

ściwości myjące

Wra

żliwość drobnoustrojów (malejąco):

bakterie G+, bakterie G-, grzyby, wirusy, przetrwalniki

ZWI

ĄZKI CHLOROWCOPOCHODNE:

- zabijaj

ą większość drobnoustrojów: bakterie (mało

wra

żliwe są prątki kwasooporne), wirusy, pierwotniaki

- w poł

ączeniu z wodą tworzy kwas podchlorawy (silne

wła

ściwości bakteriobójcze) oraz aktywny tlen

- obecno

ść substancji org. osłabia ich działanie

Chlor:
- uzdatnianie wody

Podchloryn sodu:
- 5% wodny r-r - odka

żanie urządzeń, naczyń,

pomieszcze

ń

- 0,5% płyn Dakina- przemywanie ran i błon

śluz.

Wapno chlorowane:
- stosowane w postaci sproszkowanej oraz jako roztwór

wodny

- odka

żanie urządzeń sanitarnych, pomieszczeń, wybiegów,

odchodów, zaka

żonego materiału

- niszczy przedmioty metalowe, wyroby skórzane i tekstylne

Chloramidy (np. chloramina T)
- organiczne poł

ączenia chloru o długotrwałym działaniu

- nie dra

żnią tkanek

- 0,2%- błony

śluzowe;

1-2%- skóra, rany;
10%- przedmioty i pomieszczenia

Jod i jodofory
- działaj

ą na wszystkie drobnoustroje

(bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki)

- łatwo

ść wywołania uczuleń

Jodyna:
- alkoholowy roztwór jodu i jodku potasu w stos. 3:1
- odka

żanie skóry nieuszkodzonej (np. pole operacyjne),

okolicy ran

- nie stosowa

ć na rany- silne działanie drażniące

Płyn Lugola:
- wodny roztwór jodu i jodku potasu w stosunku 1:2
- odka

żanie skóry, ran, błon śluzowych

Jodoform:
- dociera do zakamarków rany, ropnia,
- rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych

Jod-gliceryna:
- jodyna i gliceryna w stosunku 1:1
- p

ędzlowanie błon śluzowych

Jodofory:
- stos. jako

środki antyseptyczne (skóra, błony śluzowe)

i dezynfekcyjne (m.in. przemysł mleczarski)

- poł

ączenie jodu i nośnika (tenzydy: tweeny)

- obecno

ść nośnika zwiększa rozpuszczalność jodu w wodzie,

zmniejsza działanie dra

żniące i korodujące

- jod jest stopniowo uwalniany z kompleksu (solubilizacja),

co przedłu

ża jego działanie

np. Pollena Jod-K

ZWI

ĄZKI FENOLOWE

Fenol:
- znaczenie historyczne, obecnie praktycznie nieużywany ze
względu na dużą toksyczność
- koty - szczególnie wrażliwe

Krezol:
- działa na wi

ększość bakterii chorobotwórczych,

- mniej toksyczny od fenolu
- krezol + mydło potasowe = lizol

odka

żanie pomieszczeń, narzędzi chirurgicznych

Heksachlorofen, dichlorofen

- działaj

ą głównie na bakterie G+ (słabiej na G-) oraz na

grzyby chorobotwórcze
- odka

żanie skóry i błon śluzowych w niskich stężeniach

(zalecane do 0,1%)
- wchłaniaj

ą się przez skórę, co może prowadzić do

zatru

ć, objawiających się zaburzeniami ze strony

układu nerwowego, dlatego:
- nie stosujemy u samic ci

ężarnych i młodych zwierząt

- nie stosujemy na du

że powierzchnie skóry

i długotrwale

Vagothyl, Lotagen

- roztwór 36 % - przy

żeganie tkanek martwych lub

zrogowaciałych (schorzenia kopyt, racic, nadmierne
rogowacenie naskórka)
- 5-10 % - przy

żeganie tkanek żywych (nadmierne

bliznowacenie - dzikie mi

ęso, schorzenia przyzębia)

- 2-3 % - przemywanie błon

śluzowych, działanie

bakterio i rz

ęsistkobójcze, ściągające, hemostatyczne

POCHODNE GUANIDYNY

Chlorheksydyna (Sebidin, Manusan)



- działa silnie na bakterie G+, słabiej na G-
- nie dra

żni skóry i błon śluzowych

- 0,05-0,2% - odka

żanie ran i błon śluzowych

- 0,5% - 1 % - odka

żanie skóry przed zabiegiem,

1 - 4% - odka

żanie rąk

- odka

żanie narzędzi

ŚRODKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE
(DETERGENTY, TENZYDY)



zmniejszaj

ą napięcie powierzchniowe – dobre właściwości

myj

ące

Podział detergentów:

1. Detergenty jonogenne:

a) anionowe - mydła
b) kationowe - mydła inwertowane

2. Detergenty niejonogenne (niejonowe):

tweeny (polisorbaty)

3. Detergenty amfoteryczne (amfotenzydy)



Tenzydy kationowe:
- działaj

ą głównie na bakterie G+, słabiej na G-ujemne

- nie dra

żnią, nie są toksyczne

- powoduj

ą zlepianie się bakterii w konglomeraty,

wewn

ątrz których możliwe jest ich przeżycie

- obecno

ść subst. org. (krwi, ropy, białek) osłabia ich

działanie

- powoduj

ą korozję

- odka

żanie pomieszczeń, przedmiotów, narzędzi

chirurgicznych (z dodatkiem

środków antykorozyjnych),

- odka

żanie skóry, błon śluzowych

Chlorek benzalkonium i bromek benzalkonium (Sterinol):
- 1% - odka

żanie skóry, 0,01-0,5% - rany i błony śluz.

Tenzydy anionowe (mydła) i niejonogenne:
- wła

ściwości zwilżające, myjące

- ł

ączone z innymi związkami w celu zwiększenia ich

rozpuszczalno

ści

- nie ł

ączyć tenzydów anionowych z kationowymi!

Amfotenzydy:
- nie drażnią tkanek, nie są toksyczne
- zachowują aktywność w obecności subst. org.
- nie zbijają bakterii w konglomeraty, nie powodują

wzrostu oporności

- nie powodują korozji metali i tworzyw sztucznych
- zastosowanie głównie w przemyśle spożywczym

Ichtiol (sulfobituminian amonowy)



- otrzymywany ze smoły b

ędącej produktem suchej

destylacji łupków bitumicznych, które utworzyły si

ę

z pokładów ryb kopalnych

- działanie antyseptyczne, przeciwzapalne,

przeciw

świądowe

- stosowany w chorobach skóry (10-25 %), głównie

w postaci ma

ści

ALKOHOLE

Alkohol etylowy- 70%, Alkohol izopropylowy- 50%

- silne wła

ściwości bakteriobójcze

- st

ężony alkohol wywiera działanie drażniące na skórę

i błony

śluzowe, powoduje przekrwienie, zaostrza

procesy zapalne

- zbyt wysokie st

ężenie obniża jego skuteczność –

koaguluje otoczki komórek bakteryjnych
uniemo

żliwiając wnikanie do ich wnętrza

ALDEHYDY
- działaj

ą na wszystkie drobnoustroje

Aldehyd mrówkowy (formaldehyd):
- jest gazem w temp.pokojowej
- nasycony (ok. 40%) wodny r-r formaldehydu- formalina
- 2-8% r-ry formaliny - dezynfekcja pomieszcze

ń i sprzętu

- 4-5% r-ry formaliny – konserwacja tkanek zw.
- dra

żni błony śluzowe, zwłaszcza układu oddechowego

Aldehyd glutarowy:
- lepsze działanie bakterio- i wirusobójcze od formaldehydu
- słabsze działanie dra

żniące na błony śluzowe

- działa skuteczniej w

środowisku kwaśnym

- odka

żanie narzędzi chirurgicznych

Metenamina (Urotropina)



- produkt kondensacji formaldehydu i amoniaku
- skuteczna w

środowisku kwaśnym - rozpada się

uwalniaj

ąc formaldehyd

- stosowana najcz

ęściej ze środkami powodujacymi

zakwaszanie moczu

- doustnie, do odka

żania dróg moczowych

- nie podawa

ć łącznie z sulfonamidami

KWASY I ZASADY

St

ężone kwasy i zasady w znacznym stopniu zmieniają pH,

co powoduje denaturacj

ę białka i śmierć komórki.

Stosowane rzadko ze wzgl

ędu na dużą toksyczność,

działanie koroduj

ące i niszczące.

Słabe kwasy:
- obni

żenie pH środowiska

Kwas borowy (borny):
- słabe działanie bakteriostatyczne
- 2-3% roztwory – płukanie worka spojówkowego
- ma

ści, zasypki

Kwas salicylowy:
- działanie antyseptyczne, keratolityczne, umiarkowane

przeciwgrzybicze

- składnik zasypek i ma

ści, a także jako 5-10% roztwór-

spirytus salicylowy

Kwas mlekowy:
- działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze,

przeciwpierwotniacze

- do płukania pochwy (przywraca fizjologiczny odczyn

wydzieliny)

- st

ężony – do przyżegania

Kwas undecylenowy:
- umiarkowane działanie przeciwgrzybicze
- 5-10% roztwory, ma

ści, emulsje

Kwas benzoesowy:
- konserwacja artykułów spo

żywczych

Estry kwasu p-hydroksybenzoesowego:
- konserwacja preparatów farmaceutycznych

i kosmetycznych

Zasady:

Ług sodowy (soda

żrąca, NaOH):

- 2% roztwór – działanie bakteriobójcze i wirusobójcze
- odka

żanie pomieszczeń, wybiegów, nasycanie mat –

w akcjach zwalczania chorób zaka

źnych

Tlenek wapnia (wapno palone):
- odka

żanie podłóg w pomieszczeniach dla zwierząt

ŚRODKI UTLENIAJĄCE
- uwalniaj

ą tlen w kontakcie z tkankami

Nadtlenek wodoru:
3% wodny roztwór – woda utleniona:
- odka

żanie ran - pienienie się – mech. oczyszczanie rany

- 0,2-0,5 % - bł.

śluz.

30% roztwór – perhydrol:
- silnie dra

żni tkanki, działanie przyżegające

Nadmanganian potasu:
- działanie bakteriobójcze i grzybobójcze
- ciemnofioletowy proszek, łatwo rozpuszcz. w wodzie,
- 0,02-0,5% - płukanie błon

śluzowych i ran

BARWNIKI

Anilinowe:

Pioktanina (fiolet goryczki, fiolet gencjany):
- działa na bakterie G+, niektóre grzyby
- stosowana w roztworach wodnych i alkoholowych
- 0,1%- błon

śluzowe, 1-3%- odkażanie skóry

- działa lekko

ściągająco i osuszająco, barwi tkanki

Ziele

ń brylantowa:

- podobnie jak pioktanina

Fuksyna zasadowa
składnik prep. przeciwgrzybiczych

Akrydynowe:

Etakrydyna:
-

żółty proszek

- działanie bakteriobójcze, pierwotniakobójcze
- 0,1-0,5% roztwory – odka

żanie ran, błon śluzowych,

ma

ści, zasypki (1% - 2,5 %)

Pochodne fenotiazyny:

Bł

ękit metylenowy:

- słabe działanie antyseptyczne
- wła

ściwości oksydoredukcyjne

- odka

żanie skóry i błon śluzowych

METALE I ICH SOLE

Srebro
- antyseptycznie,

ściągająco,

- wi

ększe stężenia - przyżegająco

Azotan srebra:
- działa głównie na bakterie G-dodatnie
- odka

żanie błon śluzowych macicy, pochwy, pęcherza

moczowego – roztwory 0,1%, jamy ustnej – 1%

- lapis (w substancji) lub 10-20 % r-ry – przy

żeganie

Organiczne zwi

ązki srebra - proteinian srebra

- 0,5 % r-ry – błony

śluzowe

Tlenek cynku
- antyseptycznie, osuszajaco,

ściagająco,

- zasypki, pasty, ma

ści (20-40%)

Siarczan miedzi
- antyseptycznie (0,2-2% r-ry)



- w substancji - przy

żegająco

Zwi

ązki bizmutu

- działanie odka

żające, wysuszające i ściągające, na skórę

DZIEGCIE

Dziegie

ć sosnowy, brzozowy, jałowcowy:

- działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybicze
- zastosowanie w chorobach kopyt i racic

Podział ze wzgl

ędu na zastosowanie

A)

ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE

1. Odka

żanie skóry nieuszkodzonej:

- zwi

ązki chlorowcopochodne (0,5% płyn Dakina,

chloramidy)

- jodyna, płyn Lugola, jodofory
- zwi

ązki powierzchniowo czynne (mydła)

- barwniki (pioktanina, etakrydyna)
- zwi

ązki srebra (azotan i proteinian srebra)

- alkohol etylowy

2. Odka

żanie ran i błon śluzowych:

- zw. chlorowcopochodne (płyn Dakina, chloramidy)
- zw. jodu (płyn Lugola, jod-gliceryna, jodofory)
- chlorheksydyna – 0,05-0,2%
- chlorofenole – do 0,1%
- Vagothyl – bł.

śluz. – 2-3 %

- barwniki
- zwi

ązki utleniające

- azotan srebra
- kwasy (np. borowy – bł.

śluz.)

B)

ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE

1. Odka

żanie wody:

- zwi

ązki chloru (chlor gazowy, halazon)

2. Odka

żanie pomieszczeń, wybiegów, pojazdów, nawozu:

- zwi

ązki chloru (wapno chlorowane, podchloryn sodu,

chloramidy)

- jodofory
- zwi

ązki fenolowe (krezol, lizol)

- tenzydy kationowe i amfoteryczne
- aldehydy
- zasady

3. Odka

żanie instrumentów medycznych, naczyń,

przedmiotów:

- zwi

ązki chloru (chloramidy)

- jodofory
- zwi

ązki powierzchniowo czynne (mydła amfoteryczne)

- zwi

ązki fenolowe (krezol, chlorofenole)

- alkohole
- aldehydy

Nitrofurany i nitroimidazole

należą do Aneksu IV !!!

tzn.,

że ze względu na nieustalone MRL nie mogą być

stosowane u zwierz

ąt, których tkanki i produkty są

przeznaczone do spo

życia przez człowieka

NITROFURANY

NITROFURANTOINA
FURAGINA

NIFUROKSAZYD
FURAZOLIDON

NITROFURAZON

Spektrum działania:

- bakterie G-dodatnie i G-ujemne
- niektóre pierwotniaki
- niektóre grzyby

Efekt działania:
działaj

ą statycznie lub bójczo, w zależności od stężenia leku

i rodzaju drobnoustroju

Mechanizm działania:
w komórce bakteryjnej ulegaj

ą redukcji do

cytotoksycznych metabolitów, które prowadz

ą do

rozfragmentowania nici bakteryjnego DNA

Oporno

ść

- rozwija si

ę poprzez mutacje chromosomalne, powoli

i w umiarkowanym stopniu

- wyst

ępuje oporność krzyżowa w pomiędzy

nitrofuranami i z nitroimidazolami

Aktywno

ść nitrofuranów słabnie w obecności ropy,

mleka i krwi.

Wła

ściwości farmakokinetyczne i zastosowanie:

Nitrofurantoina, Furagina
- dobrze wchłaniane z przewodu pokarmowego
- w tkankach nie osi

ąga stężenia przeciwbakteryjnego

- jedynie w moczu st

ężenie bakteriobójcze

- doustnie, do leczenia infekcji dróg moczowych,

Furazolidon, Nifuroksazyd
- nie wch

ł

aniaj

ą się z przewodu pokarmowego

- stosowane doustnie w leczeniu biegunek bakteryjnych

Nitrofurazon - miejscowo, na skór

ę i błony śluzowe

Działania niepo

żądane:

- działanie mutagenne i prokarcynogenne!
- wymioty, biegunka
- krwawienia z przewodu pokarmowego
- zapalenia nerwów obwodowych
- zaburzenia widzenia
- osłabienie spermatogenezy
- uczulenia

(u ludzi po spo

życiu alkoholu wywołują reakcję

disulfiramow

ą)

NITROIMIDAZOLE

METRONIDAZOL

RONIDAZOL

TINIDAZOL

Spektrum działania:
beztlenowe bakterie G-dodatnie i G-ujemne, pierwotniaki

Wra

żliwe bakterie:

Bacterioides (B. fragilis, B. melaningenicus, B. oralis,),
Clostridium (C. perfringens, C. septicum), Fusobacterium,
Campylobacter
Wra

żliwe pierwotniaki:

Trichomonas (T. foetus, T. vaginalis), Giardia lamblia,
Entamoeba histolitica, Histomonas meleagridis,
Balantidium coli.

Efekt działania:
bakterio i pierwotniakobójczy

Mechanizm działania

w komórce bakteryjnej ulegaj

ą redukcji do

cytotoksycznych metabolitów, które prowadz

ą do

rozfragmentowania nici bakteryjnego DNA

Oporno

ść drobnoustrojów

- pojawia si

ę rzadko

- wyst

ępuje pełna oporność krzyżowa rozciągająca się na

nitrofurany

FARMAKOKINETYKA

- drogi podania: per os, per rectum, do

żylnie, zewnętrznie

- metronidazol bardzo dobrze wchłania si

ę po podaniu

doustnym

- metronidazol słabo wi

ąże się z białkami krwi

- lek łatwo przenika do tkanek, w tym do CUN,

przechodzi przez ło

żysko, do mleka.

- przemiany metaboliczne – w

ątroba,

procesy I fazy – utlenienie,
reakcje II fazy – sprz

ęganie z kwasem glukuronowym –

nieczynne glukuroniany

- 60-70% wydala si

ę przez nerki, pozostała część z kałem

Objawy niepo

żądane:

- działanie mutagenne i prokarcynogenne!
- po podaniu doustnym u psów mog

ą wystąpić wymioty,

nudno

ści i niepokój

- po zastosowaniu wy

ższych dawek mogą wystąpić

objawy ze strony CUN

Zastosowanie:

W zaka

żeniach wywołanych przez wrażliwe

drobnoustroje m.in.:
- choroby przyz

ębia

- ropnie
- stany zapalne gruczołów okołoodbytowych
- zapalenie otrzewnej
- profilaktycznie po wykonaniu zabiegów chirurgicznych

na przewodzie pokarmowym