ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE (ODKAŻAJĄCE) –
służą do odkażania przedmiotów martwych.
ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE – służą do niszczenia
drobnoustrojów na żywych tkankach.
Czynniki wpływające na skuteczność działania
przeciwbakteryjnego środków antyseptycznych
i odkażających:
- stężenie
- temperatura roztworu
- czas kontaktu z drobnoustrojami
- wrażliwość drobnoustrojów, ich liczba, postać
- środowisko, w którym drobnoustroje występują
Cechy idealnego środka odkażającego/antyseptycznego:
- szerokie spektrum działania
- działanie bójcze
- niska toksyczność
- niedrażniący
- brak niekorzystnego wpływu na odkażane powierzchnie
- skuteczność w obecności substancji organicznych
- skuteczność w szerokim zakresie temperatury, pH,
wilgotności środowiska
- dobre właściwości myjące
Wrażliwość drobnoustrojów (malejąco):
bakterie G+, bakterie G-, grzyby, wirusy, przetrwalniki
- zabijają większość drobnoustrojów: bakterie (mało wrażliwe są prątki kwasooporne), wirusy, pierwotniaki
- w połączeniu z wodą tworzy kwas podchlorawy (silne właściwości bakteriobójcze) oraz aktywny tlen
- obecność substancji org. osłabia ich działanie
Chlor:
- uzdatnianie wody
Podchloryn sodu:
- 5% wodny r-r - odkażanie urządzeń, naczyń, pomieszczeń
- 0,5% płyn Dakina- przemywanie ran i błon śluz.
- stosowane w postaci sproszkowanej oraz jako roztwór
wodny
- odkażanie urządzeń sanitarnych, pomieszczeń, wybiegów, odchodów, zakażonego materiału
- niszczy przedmioty metalowe, wyroby skórzane i tekstylne
Chloramidy (np. chloramina T)
- organiczne połączenia chloru o długotrwałym działaniu
- nie drażnią tkanek
- 0,2%- błony śluzowe;
1-2%- skóra, rany;
10%- przedmioty i pomieszczenia
- działają na wszystkie drobnoustroje
(bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki)
- łatwość wywołania uczuleń
Jodyna:
- alkoholowy roztwór jodu i jodku potasu w stos. 3:1
- odkażanie skóry nieuszkodzonej (np. pole operacyjne), okolicy ran
- nie stosować na rany- silne działanie drażniące Płyn Lugola:
- wodny roztwór jodu i jodku potasu w stosunku 1:2
- odkażanie skóry, ran, błon śluzowych
- dociera do zakamarków rany, ropnia,
- rozpuszczalny w rozpuszczalnikach organicznych
Jod-gliceryna:
- jodyna i gliceryna w stosunku 1:1
- pędzlowanie błon śluzowych
Jodofory:
- stos. jako środki antyseptyczne (skóra, błony śluzowe) i dezynfekcyjne (m.in. przemysł mleczarski)
- połączenie jodu i nośnika (tenzydy: tweeny)
- obecność nośnika zwiększa rozpuszczalność jodu w wodzie, zmniejsza działanie drażniące i korodujące
- jod jest stopniowo uwalniany z kompleksu (solubilizacja), co przedłuża jego działanie
np. Pollena Jod-K
Fenol:
- znaczenie historyczne, obecnie praktycznie nieużywany ze
względu na dużą toksyczność
- koty - szczególnie wrażliwe
Krezol:
- działa na większość bakterii chorobotwórczych,
- mniej toksyczny od fenolu
- krezol + mydło potasowe = lizol
odkażanie pomieszczeń, narzędzi chirurgicznych
- działają głównie na bakterie G+ (słabiej na G-) oraz na grzyby chorobotwórcze
- odkażanie skóry i błon śluzowych w niskich stężeniach (zalecane do 0,1%)
- wchłaniają się przez skórę, co może prowadzić do zatruć, objawiających się zaburzeniami ze strony układu nerwowego, dlatego:
- nie stosujemy u samic ciężarnych i młodych zwierząt
- nie stosujemy na duże powierzchnie skóry
i długotrwale
- roztwór 36 % - przyżeganie tkanek martwych lub
zrogowaciałych (schorzenia kopyt, racic, nadmierne
rogowacenie naskórka)
- 5-10 % - przyżeganie tkanek żywych (nadmierne bliznowacenie - dzikie mięso, schorzenia przyzębia)
- 2-3 % - przemywanie błon śluzowych, działanie
bakterio i rzęsistkobójcze, ściągające, hemostatyczne
Chlorheksydyna (Sebidin, Manusan)
- działa silnie na bakterie G+, słabiej na G-
- nie drażni skóry i błon śluzowych
- 0,05-0,2% - odkażanie ran i błon śluzowych
- 0,5% - 1 % - odkażanie skóry przed zabiegiem,
1 - 4% - odkażanie rąk
- odkażanie narzędzi
(DETERGENTY, TENZYDY)
zmniejszają napięcie powierzchniowe – dobre właściwości myjące
Podział detergentów:
1. Detergenty jonogenne:
a) anionowe - mydła
b) kationowe - mydła inwertowane
2. Detergenty niejonogenne (niejonowe):
tweeny (polisorbaty)
3. Detergenty amfoteryczne (amfotenzydy)
- działają głównie na bakterie G+, słabiej na G-ujemne
- nie drażnią, nie są toksyczne
- powodują zlepianie się bakterii w konglomeraty, wewnątrz których możliwe jest ich przeżycie
- obecność subst. org. (krwi, ropy, białek) osłabia ich działanie
- powodują korozję
- odkażanie pomieszczeń, przedmiotów, narzędzi chirurgicznych (z dodatkiem środków antykorozyjnych),
- odkażanie skóry, błon śluzowych
Chlorek benzalkonium i bromek benzalkonium (Sterinol):
- 1% - odkażanie skóry, 0,01-0,5% - rany i błony śluz.
Tenzydy anionowe (mydła) i niejonogenne:
- właściwości zwilżające, myjące
- łączone z innymi związkami w celu zwiększenia ich rozpuszczalności
- nie łączyć tenzydów anionowych z kationowymi!
Amfotenzydy:
- nie drażnią tkanek, nie są toksyczne
- zachowują aktywność w obecności subst. org.
- nie zbijają bakterii w konglomeraty, nie powodują
wzrostu oporności
- nie powodują korozji metali i tworzyw sztucznych
- zastosowanie głównie w przemyśle spożywczym
Ichtiol (sulfobituminian amonowy)
- otrzymywany ze smoły będącej produktem suchej destylacji łupków bitumicznych, które utworzyły się
z pokładów ryb kopalnych
- działanie antyseptyczne, przeciwzapalne,
przeciwświądowe
- stosowany w chorobach skóry (10-25 %), głównie
w postaci maści
Alkohol etylowy- 70%, Alkohol izopropylowy- 50%
- silne właściwości bakteriobójcze
- stężony alkohol wywiera działanie drażniące na skórę i błony śluzowe, powoduje przekrwienie, zaostrza
procesy zapalne
- zbyt wysokie stężenie obniża jego skuteczność –
koaguluje otoczki komórek bakteryjnych
uniemożliwiając wnikanie do ich wnętrza
- działają na wszystkie drobnoustroje
Aldehyd mrówkowy (formaldehyd):
- jest gazem w temp.pokojowej
- nasycony (ok. 40%) wodny r-r formaldehydu- formalina
- 2-8% r-ry formaliny - dezynfekcja pomieszczeń i sprzętu
- 4-5% r-ry formaliny – konserwacja tkanek zw.
- drażni błony śluzowe, zwłaszcza układu oddechowego Aldehyd glutarowy:
- lepsze działanie bakterio- i wirusobójcze od formaldehydu
- słabsze działanie drażniące na błony śluzowe
- działa skuteczniej w środowisku kwaśnym
- odkażanie narzędzi chirurgicznych
- produkt kondensacji formaldehydu i amoniaku
- skuteczna w środowisku kwaśnym - rozpada się uwalniając formaldehyd
- stosowana najczęściej ze środkami powodujacymi zakwaszanie moczu
- doustnie, do odkażania dróg moczowych
- nie podawać łącznie z sulfonamidami
Stężone kwasy i zasady w znacznym stopniu zmieniają pH, co powoduje denaturację białka i śmierć komórki.
Stosowane rzadko ze względu na dużą toksyczność, działanie korodujące i niszczące.
Słabe kwasy:
- obniżenie pH środowiska
Kwas borowy (borny):
- słabe działanie bakteriostatyczne
- 2-3% roztwory – płukanie worka spojówkowego
- maści, zasypki
- działanie antyseptyczne, keratolityczne, umiarkowane
przeciwgrzybicze
- składnik zasypek i maści, a także jako 5-10% roztwór-spirytus salicylowy
Kwas mlekowy:
- działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze,
przeciwpierwotniacze
- do płukania pochwy (przywraca fizjologiczny odczyn
wydzieliny)
- stężony – do przyżegania
- umiarkowane działanie przeciwgrzybicze
- 5-10% roztwory, maści, emulsje
Kwas benzoesowy:
- konserwacja artykułów spożywczych
Estry kwasu p-hydroksybenzoesowego:
- konserwacja preparatów farmaceutycznych
i kosmetycznych
Ług sodowy (soda żrąca, NaOH):
- 2% roztwór – działanie bakteriobójcze i wirusobójcze
- odkażanie pomieszczeń, wybiegów, nasycanie mat –
w akcjach zwalczania chorób zakaźnych
Tlenek wapnia (wapno palone):
- odkażanie podłóg w pomieszczeniach dla zwierząt
- uwalniają tlen w kontakcie z tkankami
Nadtlenek wodoru:
3% wodny roztwór – woda utleniona:
- odkażanie ran - pienienie się – mech. oczyszczanie rany
- 0,2-0,5 % - bł. śluz.
30% roztwór – perhydrol:
- silnie drażni tkanki, działanie przyżegające Nadmanganian potasu:
- działanie bakteriobójcze i grzybobójcze
- ciemnofioletowy proszek, łatwo rozpuszcz. w wodzie,
- 0,02-0,5% - płukanie błon śluzowych i ran
Anilinowe:
Pioktanina (fiolet goryczki, fiolet gencjany):
- działa na bakterie G+, niektóre grzyby
- stosowana w roztworach wodnych i alkoholowych
- 0,1%- błon śluzowe, 1-3%- odkażanie skóry
- działa lekko ściągająco i osuszająco, barwi tkanki Zieleń brylantowa:
- podobnie jak pioktanina
Fuksyna zasadowa
składnik prep. przeciwgrzybiczych
Etakrydyna:
- żółty proszek
- działanie bakteriobójcze, pierwotniakobójcze
- 0,1-0,5% roztwory – odkażanie ran, błon śluzowych, maści, zasypki (1% - 2,5 %)
Pochodne fenotiazyny:
Błękit metylenowy:
- słabe działanie antyseptyczne
- właściwości oksydoredukcyjne
- odkażanie skóry i błon śluzowych
Srebro
- antyseptycznie, ściągająco,
- większe stężenia - przyżegająco Azotan srebra:
- działa głównie na bakterie G-dodatnie
- odkażanie błon śluzowych macicy, pochwy, pęcherza moczowego – roztwory 0,1%, jamy ustnej – 1%
- lapis (w substancji) lub 10-20 % r-ry – przyżeganie Organiczne związki srebra - proteinian srebra
- 0,5 % r-ry – błony śluzowe
- antyseptycznie, osuszajaco, ściagająco,
- zasypki, pasty, maści (20-40%)
Siarczan miedzi
- antyseptycznie (0,2-2% r-ry)
- w substancji - przyżegająco
Związki bizmutu
- działanie odkażające, wysuszające i ściągające, na skórę
Dziegieć sosnowy, brzozowy, jałowcowy:
- działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybicze
- zastosowanie w chorobach kopyt i racic
Podział ze względu na zastosowanie
A) ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE
1. Odkażanie skóry nieuszkodzonej:
- związki chlorowcopochodne (0,5% płyn Dakina,
chloramidy)
- jodyna, płyn Lugola, jodofory
- związki powierzchniowo czynne (mydła)
- barwniki (pioktanina, etakrydyna)
- związki srebra (azotan i proteinian srebra)
- alkohol etylowy
2. Odkażanie ran i błon śluzowych:
- zw. chlorowcopochodne (płyn Dakina, chloramidy)
- zw. jodu (płyn Lugola, jod-gliceryna, jodofory)
- chlorheksydyna – 0,05-0,2%
- chlorofenole – do 0,1%
- Vagothyl – bł. śluz. – 2-3 %
- barwniki
- związki utleniające
- azotan srebra
- kwasy (np. borowy – bł. śluz.)
1. Odkażanie wody:
- związki chloru (chlor gazowy, halazon)
2. Odkażanie pomieszczeń, wybiegów, pojazdów, nawozu:
- związki chloru (wapno chlorowane, podchloryn sodu, chloramidy)
- jodofory
- związki fenolowe (krezol, lizol)
- tenzydy kationowe i amfoteryczne
- aldehydy
- zasady
3. Odkażanie instrumentów medycznych, naczyń, przedmiotów:
- związki chloru (chloramidy)
- jodofory
- związki powierzchniowo czynne (mydła amfoteryczne)
- związki fenolowe (krezol, chlorofenole)
- alkohole
- aldehydy
należą do Aneksu IV !!!
tzn., że ze względu na nieustalone MRL nie mogą być stosowane u zwierząt, których tkanki i produkty są przeznaczone do spożycia przez człowieka
NITROFURANTOINA
FURAGINA
NIFUROKSAZYD
FURAZOLIDON
NITROFURAZON
- bakterie G-dodatnie i G-ujemne
- niektóre pierwotniaki
- niektóre grzyby
Efekt działania:
działają statycznie lub bójczo, w zależności od stężenia leku i rodzaju drobnoustroju
Mechanizm działania:
w komórce bakteryjnej ulegają redukcji do
cytotoksycznych metabolitów, które prowadzą do
rozfragmentowania nici bakteryjnego DNA
- rozwija się poprzez mutacje chromosomalne, powoli
i w umiarkowanym stopniu
- występuje oporność krzyżowa w pomiędzy nitrofuranami i z nitroimidazolami
Aktywność nitrofuranów słabnie w obecności ropy, mleka i krwi.
Właściwości farmakokinetyczne i zastosowanie: Nitrofurantoina, Furagina
- dobrze wchłaniane z przewodu pokarmowego
- w tkankach nie osiąga stężenia przeciwbakteryjnego
- jedynie w moczu stężenie bakteriobójcze
- doustnie, do leczenia infekcji dróg moczowych,
Furazolidon, Nifuroksazyd
- nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego
- stosowane doustnie w leczeniu biegunek bakteryjnych
Nitrofurazon - miejscowo, na skórę i błony śluzowe
- działanie mutagenne i prokarcynogenne!
- wymioty, biegunka
- krwawienia z przewodu pokarmowego
- zapalenia nerwów obwodowych
- zaburzenia widzenia
- osłabienie spermatogenezy
- uczulenia
(u ludzi po spożyciu alkoholu wywołują reakcję disulfiramową)
METRONIDAZOL
RONIDAZOL
TINIDAZOL
beztlenowe bakterie G-dodatnie i G-ujemne, pierwotniaki
Wrażliwe bakterie:
Bacterioides (B. fragilis, B. melaningenicus, B. oralis,),
Clostridium (C. perfringens, C. septicum), Fusobacterium,
Campylobacter
Wrażliwe pierwotniaki:
Trichomonas (T. foetus, T. vaginalis), Giardia lamblia,
Entamoeba histolitica, Histomonas meleagridis,
Balantidium coli.
Efekt działania:
bakterio i pierwotniakobójczy
w komórce bakteryjnej ulegają redukcji do
cytotoksycznych metabolitów, które prowadzą do
rozfragmentowania nici bakteryjnego DNA
Oporność drobnoustrojów
- pojawia się rzadko
- występuje pełna oporność krzyżowa rozciągająca się na nitrofurany
- drogi podania: per os, per rectum, dożylnie , zewnętrznie
- metronidazol bardzo dobrze wchłania się po podaniu doustnym
- metronidazol słabo wiąże się z białkami krwi
- lek łatwo przenika do tkanek, w tym do CUN,
przechodzi przez łożysko, do mleka.
- przemiany metaboliczne – wątroba,
procesy I fazy – utlenienie,
reakcje II fazy – sprzęganie z kwasem glukuronowym –
nieczynne glukuroniany
- 60-70% wydala się przez nerki, pozostała część z kałem
- działanie mutagenne i prokarcynogenne!
- po podaniu doustnym u psów mogą wystąpić wymioty, nudności i niepokój
- po zastosowaniu wyższych dawek mogą wystąpić objawy ze strony CUN
W zakażeniach wywołanych przez wrażliwe
drobnoustroje m.in.:
- choroby przyzębia
- ropnie
- stany zapalne gruczołów okołoodbytowych
- zapalenie otrzewnej
- profilaktycznie po wykonaniu zabiegów chirurgicznych
na przewodzie pokarmowym