FINANSE JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

Finanse są działem nauki , który zajmuje się badaniem określonego elementu rzeczywistości
ekonomicznej (bazującego na pieniądzu) i formułowaniem (na podstawie uzyskanych wyników)
określonych praw.

Finanse są ściśle powiązane z innymi dyscyplinami naukowymi.

Opisując zjawiska finansowe trudno pominąć zjawiska, które są przedmiotem badań nauk
ekonomicznych, społecznych, politycznych czy prawnych.

Finanse nie istnieją w próżni, ich stan i rozwój są efektem nie tylko ekonomicznej rzeczywistości.

RELACJE NAUKI O FINANSACH Z INNYMI DYSCYPLINAMI

Teoria finansów, Ekonomia, Historia (finansów), Socjologia (finansów), Psychologia (finansów), Nauki
prawne, Nauka o polityce finansowej, Statystyka, Matematyka, Zarządzanie strategiczne

TEORIA FINANSÓW

Dyscyplina badająca naturę i treść zjawisk finansowych oraz ich rolę w gospodarce i społeczeństwie

EKONOMIA

Naczelne miejsce w ekonomii przypada ekonomii politycznej czyli nauce teoretycznej o prawach,
prawidłowościach i zależnościach między poszczególnymi elementami gospodarki; ogólnie – nauce
zajmującej się prawami ekonomicznymi w dziedzinie zjawisk gospodarczych.

Makroekonomia jest nauką o alokacji zasobów gospodarki jako całości

Mikroekonomia zajmuje się analizą problemów alokacji zasobów przez indywidualne podmioty
gospodarujące oraz badaniem poszczególnych rynków

HISTORIA (FINANSÓW) - Dyscyplina badająca zjawiska w czasie poszukująca prawidłowości
zachodzących w czasie wiążąca prawidłowości z ogólniejszymi zjawiskami gospodarczymi i
społecznymi w przeszłości.

SOCJOLOGIA (FINANSÓW) - Dyscyplina badająca społeczne warunki i skutki funkcjonowania
pieniądza (socjologia pieniądza)problemy finansowe (np. dotyczące nierówności dochodów w
społeczeństwie)

PSYCHOLOGIA (FINANSÓW) - Dyscyplina badająca przesłanki i skutki reakcji podmiotów stosunków
finansowych w decyzyjnym procesie finansowym

NAUKI PRAWNE (Np. prawo finansowe, publiczne, międzynarodowe, bankowe, ubezpieczeniowe,
gospodarcze itp.) Dyscypliny mające na celu systematykę i opis instytucji prawnych funkcjonujących
w dziedzinie finansów rozpoznawanie prawnych podstaw działalności podmiotów posługujących się
pieniądzem.

NAUKA O POLITYCE FINANSOWEJ - Zajmuje się poznawaniem celów podmiotów prowadzących
politykę finansową , hierarchizacja tych celów, przesłankami ich zmienności (różne warunki),
instrumentami polityki finansowej, oceną skuteczności ich zastosowania.

STATYSTYKA (FINANSÓW) - Dyscyplina zajmująca się gromadzeniem i przetwarzaniem danych
liczbowych dotyczących rzeczywistości finansowej. Umożliwia dokonywanie syntez i weryfikowanie
hipotez stawianych w teorii finansów.

INŻYNIERIA FINANSOWA

Inżynieria finansowa opiera się na modelach matematycznych. Zajmuje się opracowywaniem
instrumentów finansowych w celu przejęcia podmiotów gospodarujących lub powiększenia tzw.
wartości rynkowej przedsiębiorstwa, bez istotnej poprawy faktycznych wyników jego działalności

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE - Wiedza na temat przygotowania systemowych gwarancji sprawnego
funkcjonowania jednostki gospodarującej w warunkach stale zmieniającego się otoczenia oraz
wykorzystania tych zmian jako sposobności do podejmowania nowych działań, lepiej zaspokajających
potrzeby różnych grup interesów

FINANSE JAKO ZJAWISKO EKONOMICZNE

Finanse jako zjawisko ekonomiczne (jako podstawowy element współczesnej gospodarki rynkowej)
są bardzo złożone. Powszechnie uważa się, że występują one tam, gdzie w procesach gospodarczych
wykorzystywany jest pieniądz. W takim więc ujęciu finanse są wyrazem gospodarki rynkowej. Różne
interpretacje terminu „finanse”

- finanse to tylko stosunki pieniężne w sferze podziału

- finanse to zjawiska finansowe w sferze podziału i w sferze wymiany

- finanse to zjawiska finansowe, do których zalicza się także pewne elementy gospodarki niemające
charakteru finansowego

FINANSE OBEJMUJĄ OGÓŁ ZJAWISK FINANSOWYCH ZWIĄZANYCH Z: TWORZENIEM (EMISJĄ),
PRZEPŁYWEM, GROMADZENIEM , WYDATKOWANIEM ZASOBÓW PIENIĘŻNYCH.

FUNKCJE FINANSÓW W GOSPODARCE: Alokacyjna, Redystrybucyjna, Stabilizacyjna, Kredytowa

Funkcja alokacyjna - Odnosi się do dokonywania za pomocą strumieni pieniężnych alokacji zasobów
w gospodarce narodowej. Przepływ zasobów pieniężnych skutkujący alokacją czynników
wytwórczych w gospodarce (zarówno w sferze produkcji, jak i konsumpcji) realizuje się w oparciu o
mechanizm rynkowy oraz rozwiązania instytucjonalno-prawne w danym kraju.

Funkcja redystrybucyjna - Związana jest z ponownym rozdysponowaniem zgromadzonych zasobów
pieniężnych.

Wyróżnia się dwa rodzaje redystrybucji:

Redystrybucja budżetowa - ma charakter nieekwiwalentny, związane jest z realizacją różnego typu
obciążeń na rzecz sektora finansów publicznych, często jest określana mianem redystrybucji w
wąskim zakresie

Redystrybucja pozabudżetowa - Uczestniczą w niej przede wszystkim podmioty sfery realnej i
finansowej. Przedmiotem jej są wyłącznie różnego rodzaju przepływy pieniężne w związku z
operacjami finansowymi :

- zasilanie przedsiębiorstw kredytem bankowym, emitowanym na bazie wcześniej pozyskanych
depozytów bankowych

- spłata odsetek od kredytów

- wypłata odszkodowania ubezpieczonemu itp..

Funkcja stabilizacyjna - Związana jest z wykorzystywaniem przez państwo zjawisk finansowych do
realizacji makroekonomicznych celów, takich jak: wzrost gospodarczy, stabilizacja, ograniczenie
bezrobocia, ograniczenie inflacji, poprawa bilansu płatniczego

Funkcja kredytowa - Związana jest z finansowym zasileniem podmiotów gospodarczych przez
instytucje kredytowe. Przedmiotem tej funkcji jest kredyt, będący pieniądzem emitowanym przez
banki.

Właściwe „ustawienie” poszczególnych funkcji finansów należy do państwa.

Mają być tak ukształtowane, żeby możliwa była poprawa ekonomicznej efektywności rynkowego
systemu gospodarki.

POZAEKONOMICZNE FUNKCJE FINANSÓW

Finanse są wytworem myśli ludzkiej i kształtują postawy człowieka w naszej cywilizacji

Finanse stają się samoistnym bytem niematerialnym, stają się podwaliną kultury organizacyjnej.

POZAEKONOMICZNE FUNKCJE FINANSÓW

Finanse mają wymiar kulturowo-cywilizacyjny . Nasze myśli, odczucia i wyobrażenia o pieniądzu
tworzą powszechnie znany i akceptowany system wartości

Myślenie kategoriami pieniądza musi być uznane przez poszczególne jednostki ludzkie, gdyż w naszej
cywilizacji brak przepływów strumieni finansowych oznaczałby utratę podstawy ich egzystencji.
Myślenie, zachowania i dążenia w pracy zawodowej podporządkowane są (w znacznej mierze)
zapewnieniu sobie odpowiednich dochodów pieniężnych

POZAEKONOMICZNE FUNKCJE FINANSÓW

Społeczny wymiar finansów przejawia się w tym, że zbiorowe zachowania na rynku finansowym
mogą być odmienne od zachowań indywidualnych, prowadząc do zdarzeń mających skutki dla
gospodarki (np. tzw. „owczy pęd”)

W trakcie ewolucji wykształciły się dwa modele sektora finansowego: model anglosaski i model
niemiecko-japoński

Model anglosaski - Opiera się na rynkach finansowych;

- Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych;

- Banki komercyjne wykorzystywane są przede wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a
także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt;

- Podstawowy dopływ kapitału odbywa się przez emisję papierów wartościowych i przez giełdę;

- Bardzo istotną rolę odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki specjalne (inwestycyjne).

Model niemiecko-japoński - Główną rolę w sektorze finansowym odgrywa system bankowy; Banki
zaspokajają krótko- i długoterminowe potrzeby klientów. Równocześnie rozpowszechniają się
powiązania kapitałowe między bankami i korporacjami przemysłowymi.

Zalety modelu anglosaskiego

- Nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw;

- Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych;

- Pobudzenie innowacji finansowych

Wady modelu anglosaskiego

- Oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów wartościowych;

- Nastawienie na częste zmiany partnerów, co wymusza krótkoterminową perspektywę w procesach
decyzyjnych;

- Duża formalizacja transakcji ekonomicznych.

Zalety modelu niemiecko-japońskiego

- Finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych umów kredytowych;

- Długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową, m.in. przez krzyżowanie
udziałów kapitałowych;

- Stymulowanie powstawania silnych banków uniwersalnych.

Wady modelu niemiecko-japońskiego

- Niedostateczne rozszerzenie zakresu instrumentów finansowych;

- Opóźnienie we wprowadzania innowacji bankowych;

- Mniejsza odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych.

KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH

Ogół zjawisk finansowych (faktów empirycznych o charakterze pieniężnym, stanów rzeczy o
charakterze pieniężnym poddających się poznaniu naukowemu) można pogrupować ze względu na
różne kryteria

W literaturze przedmiotu spotyka się dwie klasyfikacje finansów: PRZEDMIOTOWĄ i PODMIOTOWĄ

KLASYFIKACJA PODMIOTOWA

- Dzieli zjawiska finansowe ze względu na specyficzne zachowania różnych podmiotów gospodarczych
w stosunku do strumieni i zasobów pieniężnych.

- Zachowania te wynikają z ról, jakie te podmioty mają pełnić w gospodarce i społeczeństwie oraz ze
zmieniających się sposobów ich postępowania.

KLASYFIKACJA PODMIOTOWA

Finanse gospodarstw domowych, Finanse przedsiębiorstw, Finanse banków i innych pośredników
finansowych, Finanse ubezpieczeń zarobkowych, Finanse publiczne, Finanse instytucji
niekomercyjnych

Finanse międzynarodowe

Finanse gospodarstw domowych - Podstawowym, zwykle dominującym źródłem przychodów
gospodarstw domowych jest sprzedaż zasobów pracy. Wydatki dotyczą przede wszystkim bieżącej
konsumpcji…

Finanse przedsiębiorstw (biznesowe) - Często określane są mianem finansów sektora zarobkowego
(obejmującego podmioty gospodarcze uczestniczące w procesie produkcji i wymiany dóbr w celach
zarobkowych). Obok finansów przedsiębiorstw komercyjnych, sektor ten obejmuje również finanse
spółdzielni.

Wśród przychodów można wymienić:

- Przychody ze sprzedaży dóbr i usług, Przychody zwrotne, Transfery pozabudżetowe (np. z rynku
kapitałowego), Transfery budżetowe (np. subwencje)

Wśród wydatków można wymienić wydatki:

- związane z bieżącą działalnością, związane ze spłatą kredytów bankowych wraz z należnymi
odsetkami, daniny publiczne, wypłaty dywidend

Finanse banków i innych pośredników finansowych - Rodzaj zjawisk i strumieni finansowych w
sektorze banków jest odzwierciedleniem dwuszczeblowej struktury systemu bankowego. Bank
centralny – emitujący pieniądz gotówkowy. Banki komercyjne – emitujące wyłącznie pieniądz
bezgotówkowy

Do tego ogniwa finansów zalicza się również finanse niebanków, a więc podmiotów gospodarczych,
które nie mogą kreować pieniądza w żadnej postaci, ale w stosunku do pozostałych elementów
strumieni finansowych zachowują się podobnie jak banki.

Dotyczy to procesu gromadzenia zasobów pieniężnych w celu ich użyczenia w formie pożyczek
pieniężnych.

Podstawowa część przychodów tych podmiotów ma charakter zwrotny (depozyty, lokaty, wkłady).

Wśród rozchodów całego sektora dominują elementy o charakterze zwrotnym. Inne grupy
rozchodów związane są z kosztami działalności bieżącej i inwestycyjnej. Należy również wymienić
daniny publiczne oraz wypłaty dywidend i składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia
rzeczowe.

Finanse ubezpieczeń zarobkowych - Obejmują one zjawiska związane z gromadzeniem i
wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez ubezpieczycieli.

Podstawowym źródłem przychodu są ubezpieczenia wartości materialnych, jak i składki na
ubezpieczenia osobowe klientów.

Wśród kierunków wydatków należy wyróżnić przede wszystkim:

-wypłaty odszkodowań, pokrycie kosztów funkcjonowania, prewencję, daniny publiczne

Finanse publiczne - Dotyczą finansów państwa oraz finansów jednostek samorządu terytorialnego.
Cechą finansów publicznych jest przymusowy charakter świadczeń stanowiących ich przychody, tj.
danin publicznych. Po stronie dochodów znajdują się również dochody zwrotne.

Wydatki sektora finansów publicznych mają charakter transferów dokonywanych na rzecz ludności
lub podmiotów gospodarujących. Są to również koszty działania tego sektora (zarówno bieżące, jak i
inwestycyjne)

Finanse instytucji niekomercyjnych - Obejmują zjawiska zachodzące w zasobach pieniężnych
instytucji non-profit (fundacje, stowarzyszenia, agencje itp.)

Podstawowym źródłem przychodów są darowizny, składki i dochody majątkowe.

Główne kierunki wydatków – to różnego rodzaju transfery na rzecz społeczeństwa.

Finanse międzynarodowe - są wynikiem postępującego procesu globalizacji i umiędzynarodowienia
procesów gospodarczych. Przepływy finansowe w ujęciu międzynarodowym, jako należności i
zobowiązania zagraniczne, są rejestrowane w bilansie płatniczym danego kraju.

W bilansie płatniczym państwa ujęte są wszystkie rodzaje zagranicznych transakcji, czyli rejestrowane
są wszelkie przepływy kapitału przez granicę

KLASYFIKACJA PRZEDMIOTOWA - Jest to podział poszczególnych elementów strumieni pieniężnych
według kryterium ich charakteru. Wyodrębnia się określone kategorie zdarzeń pieniężnych bez
względu na podmioty biorące w nich udział. Trzy rodzaje strumieni pieniężnych

1. Przychody i wydatki ekwiwalentne (rynkowe)

2. Przychody i wydatki pieniężne redystrybucyjne (transfery)

3. Przychody i wydatki pieniężne kredytowe

GLOBALIZACJA I ALIENACJA RYNKÓW FINANSOWYCH

Globalizacja rynków finansowych , to funkcjonalne powiązanie i silne zespolenie narodowych
rynków walutowych, pieniężnych i kapitałowych w jeden, globalny rynek finansowy.

Czynniki wpływające na rozwój globalnego rynku finansowego: dobrze rozwinięta infrastruktura
prawna i instytucjonalna, dobrze działające systemy techniczno-kontrolne, koncentracja uczestników
rynku, wzrastające znaczenie handlu elektronicznego na rynkach finansowych i giełdach pieniężnych

Geneza globalizacji rynków finansowych - postępujące procesy integracji rynków finansowych
krajów członkowskich Unii Europejskiej; wzrost powiązań rynków finansowych krajów Europy
Zachodniej, Ameryki Północnej i Azji.

Wzrostowi powiązań funkcjonalnych tych rynków sprzyjały takie czynniki, jak:

1. wzrastająca liberalizacja przepływów kapitału w skali regionalnej i międzynarodowej

2. usuwanie ograniczeń dewizowych w wielu krajach członkowskich MFW

3. deregulacja instytucji finansowych w poszczególnych krajach

4. finansowe innowacje na światowych giełdach terminowych

5. wzrost zagranicznych operacji (aktywności) banków komercyjnych

6. sprawny system telekomunikacji i łączności w skali międzynarodowej

Liberalizację przepływów kapitału i znoszenie ograniczeń dewizowych w poszczególnych krajach
wspierał MFW - Swobodny obrót kapitałem i liberalne przepisy dewizowe były istotnymi czynnikami
zapewniającymi funkcjonowanie wymienialności walut w tych krajach, w których narodowe rynki
walutowe oraz finansowe miały zasięg międzynarodowy i których waluty występowały w charakterze
walut rezerwowych, lokacyjnych i transakcyjnych.

Deregulacja instytucji finansowych - przybrała najpierw formę przemieszczania części operacji
finansowych banków komercyjnych na rynek eurowalutowy, a potem znalazła wyraz w dużym
rozluźnieniu narodowych przepisów dotyczących operacji pośrednictwa banków na poszczególnych
narodowych rynkach finansowych. Sprzyjało to wzrostowi zagranicznych operacji tych banków.

Wśród innowacji finansowych na uwagę zasługuje powstanie terminowych rynków finansowych
(financial futures) i rynków opcji.

Istotną cecha działalności podmiotów gospodarczych operujących na terminowych rynkach
finansowych było znaczne uwolnienie wybieranych przez te podmioty walut transakcyjnych oraz
innych elementów walutowych transakcji terminowych od jurysdykcji krajów, w których te rynki
funkcjonują.

Za pośrednictwem międzynarodowego rynku finansowego oraz eurorynku pieniężnego i eurorynku
kapitałowego nadal przepływają kapitały z krajów i regionów posiadających ich nadwyżki do krajów
mających ich niedobory.

Zdaniem wielu ekonomistów tylko około 10% międzynarodowych transakcji pieniężnych służy teraz
ruchom towarów i inwestycjom, natomiast około 90% stanowią czyste operacje finansowe, których
przeważająca część ma charakter spekulacyjny.

Alienacja rynków finansowych

Alienacja (wyobcowanie) rynków finansowych oznacza ich oderwanie od rzeczywistej gospodarki w
skali narodowej, regionalnej i międzynarodowej.

Nie jest to zjawisko nowe. Powstawało w miarę wzrostu roli kapitału finansowego w życiu
gospodarczym.

Nasiliło się jednak w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku.

Przyczyny nasilenia alienacji rynków finansowych

- postępowanie liberalizacji przepływów kapitałów i globalizacji rynków finansowych,

- pojawienie się wielu innowacji finansowych, głównie pochodnych instrumentów finansowych
(derywatów),

- wzrost liczebności indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów lokujących swoje kapitały na
wielu rynkach finansowych świata.

Wśród inwestorów, których polityka lokacyjna mogła pogłębić zjawisko alienacji rynków finansowych,
znaleźli się tacy wielcy instytucjonalni inwestorzy, jak:

1. fundusze emerytalne

Przykładem może być zachowanie się amerykańskich funduszy emerytalnych w czasie krachu
giełdowego w Nowym Jorku kiedy to w ciągu jednego dnia wartość rynkowa akcji notowanych na
giełdzie nowojorskiej spadła o 500 mld. dol.

Fundusze te stosowały następującą strategię lokat: sprzedawaj akcje, gdy ich ceny zaczynają
spadać; kupuj akcje, gdy ich ceny zaczynają rosnąć. Masowa sprzedaż przez te fundusze akcji 1987
roku w Nowym Jorku w następnych dniach doprowadziła do krachu światowego.

2. instytucje ubezpieczeniowe

Mają ugruntowaną pozycję na rynku finansowym. Najważniejszą dziedziną ich działalności jest
działalność inwestycyjna, w ramach której lokują nadwyżki posiadanych środków na rynku
finansowym (kupują akcje, obligacje itp.). Towarzystwa te kreują również produkty rynku
finansowego, takie jak polisy czy lokaty terminowe z ubezpieczeniem na życie.

3. fundusze powiernicze

W warunkach kryzysu na rynkach finansowych zjawisko alienacji tych rynków pogłębiają niektóre
fundusze powiernicze, zarówno te, które uprawiają spekulację finansową, jak i te, które starają się
dbać o interesy swoich klientów i zachować wypłacalność w sytuacji, kiedy to indywidualni i
instytucjonalni inwestorzy wycofują z nich swoje jednostki uczestnictwa.

W sytuacjach kryzysowych fundusze powiernicze sprzedają akcje mimo spadku ich kursów po to, aby
zachować odpowiednią płynność i mieć pieniądze dla inwestorów ogarniętych paniką.

4. fundusze podwyższonego ryzyka

Fundusze te zaczęły występować w roli negatywnych bohaterów prasowych.

Fundusze hedgingowe są klasyfikowane jako instytucje o znacznym ryzyku

Jest to w istocie grupa agresywnych inwestorów, stosujących wielokrotne lewarowanie swoich
pozycji inwestycyjnych przy wykorzystaniu kredytów udzielanych im przez banki.

Najważniejszą przeszkodą w rzetelnej analizie tych funduszy jest brak informacji, wynikający z
niechęci samych funduszy do ujawniania ich lokat oraz bardzo surowo przestrzegany zakaz
reklamowania się.

Są organizowane jako spółki komandytowe prawa amerykańskiego lub mają strukturę towarzystw
powierniczych w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych.

Nie nadzorują ich właściwie żadne organa regulujące działalność podmiotów gospodarczych. Jednak
roczny wynik finansowy z ich działalności podlega audytowi.

Ich działania są jednak mniej przejrzyste od działań funduszy powierniczych.

Występuje u nich z reguły wyższa stopa zwrotu od stopy w funduszach powierniczych.

Dla inwestorów są one świetną alternatywą tradycyjnych form lokowania pieniędzy.

LTCM (Long Term Capital Management, założony w 1993 roku przez legendę Wall Street Johna
Meriwether’a (byłego wiceprezesa Salomon Brothers.

Model matematyczny, który wykorzystywano do monitoringu ryzyka inwestycyjnego

Na alienację rynków finansowych wpływa również działalność lokacyjna wielkich indywidualnych
inwestorów którzy nie mają dostatecznej wiedzy i kierują się emocjami – ich zachowania na rynkach
finansowych często są irracjonalne.

Mogą oni przerzucać swoje kapitały (często bez należytego uzasadnienia ekonomicznego) z jednego
rynku finansowego na inne rynki, co wzmaga napięcia na tych rynkach i pobudza ruchy kapitałów
spekulacyjnych.

W okresach wielkich zaburzeń na rynkach finansowych (kryzys meksykański, azjatycki, rosyjski,
brazylijski), kiedy to jednego dnia kursy akcji na giełdach spadały jednego dnia o ponad 15%, a
następnego dnia rosły o ponad 13%, zjawisko alienacji rynków finansowych wzmagało napięcie w
świecie finansów i pogłębiało kłopoty gospodarcze krajów dotkniętych kryzysem gospodarczym i
finansowym.

Drugą, pozytywną stroną jest to, że w warunkach ustabilizowanej sytuacji w gospodarce światowej i
spokoju na rynkach finansowych przepływy kapitałów, nawet te o charakterze spekulacyjnym
pobudzają rozwój wielu gospodarek.

To wszystko utrudnia jednoznaczną ocenę skutków ruchów kapitałów i sprawia, że zjawiska alienacji
rynków finansowych nie można jednoznacznie oceniać jako tylko negatywne.

Z rozważań na temat alienacji rynków finansowych można wyciągnąć następujące wnioski:

1.Alienacja świata finansów , w szczególności rynków finansowych, i ustawiczna pogoń
indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów za zyskiem działa destabilizująco na globalny rynek
finansowy.

Może pogłębiać kryzysy finansowe i ułatwiać ich transmisję z jednych ośrodków finansowych do
innych.

Przykładem tego może być kryzys azjatycki i rosyjski, których reperkusje odczuła również Warszawska
Giełda Papierów Wartościowych.

2. Oderwanie wielu operacji finansowych od rzeczywistych procesów gospodarczych powoduje, że
żyją one własnym życiem.

Jest to w istocie wielki hazard uprawiany w ramach dozwolonych prawem. Biorą w nim udział
wytrawni gracze spośród wielkiej rzeszy indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów.

Destabilizuje to rynki finansowe, wzmaga niepewność jutra, powoduje wzrost ryzyka oraz nie ułatwia
osiągania zysków przez inwestorów stosujących na rynkach papierów wartościowych tradycyjne
strategie lokacyjne oparte głównie na przesłankach ekonomicznych.

3. Alienacja rynków finansowych powoduje wzrost spekulacyjnych przepływów kapitałów.

Odnosi się to głównie do bardzo płynnych lokat portfelowych.

W warunkach kryzysowych wyraźnie widać przerzucanie się inwestorów z akcji na bezpieczne
obligacje skarbowe.

4. Na wielu narodowych rynkach finansowych i na globalnym rynku finansowym występuje na
nieznaną w przeszłości skalę niepewność, nieobliczalność zachowań lokacyjnych wielu inwestorów
oraz duża nerwowość.

Zmiany koniunktury giełdowej zależą teraz nie tyle od rzeczywistej kondycji gospodarek czy
poszczególnych wielkich firm, ile w dużej mierze od czynników psychologicznych i wydarzeń
politycznych.

Kapitał spekulacyjny reaguje nerwowo i łatwo przechodzi od euforii do skrajnego pesymizmu.

5.Na globalnym rynku finansowym występuje proces jego kapitalizacji. Rośnie siła „akumulacyjna”
indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów.

Prowadzi to do wzrostu roli kapitału finansowego w gospodarce światowej i w międzynarodowych
stosunkach finansowych.

Podejmowane są próby ograniczenia spekulacyjnych przepływów kapitałów (na forum G-7, MFW, ŚFE
w Davos 1999).

KRYZYSY FINANSOWE

Głębokie przeobrażenia w systemie funkcjonowania międzynarodowych rynków finansowych
wywołała przede wszystkim postępująca globalizacja finansowa, której drogę torowały:

- deregulacja i liberalizacja finansowa

sprzyjały instytucjonalizacji oszczędzania (wzrostowi roli dużych inwestorów instytucjonalnych w
przepływach kapitału)

- postęp technologiczny (szczególnie rozwój informatyzacji i telekomunikacji)

umożliwił szybki rozwój nowych instrumentów finansowych, cechujących się niskimi kosztami
transakcyjnymi i oferującymi możliwości wysokich zysków

Zmiany te zaowocowały powstaniem globalnego rynku finansowego cechującego się:

dużą płynnością, wysoką mobilnością międzynarodowego kapitału.

Te cechy globalnego rynku finansowego

- Z jednej strony umożliwiają krajom o ograniczonych oszczędnościach własnych większy niż
kiedykolwiek dostęp do kapitałów zagranicznych potrzebnych do finansowania ich rozwoju;

- Z drugiej strony, globalny rynek finansowy, ze względu na dużą zmienność i nieprzewidywalność
przepływów kapitałowych, zwiększa ryzyko powstania kryzysów finansowych.

POJĘCIE KRYZYSÓW FINANSOWYCH

Kryzysy finansowe można zdefiniować jako epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym,
które wiążą się z niedoborem płynności i/lub niewypłacalnością uczestników rynku oraz
interwencjami władz publicznych mającymi temu zapobiec.

RODZAJE KRYZYSÓW FINANSOWYCH: kryzysy walutowe, kryzysy bankowe, kryzysy zadłużenia
zagranicznego, Kryzysy systemu finansowego

KRYZYS WALUTOWY - Oznacza zaburzenia na narodowych i/lub międzynarodowych rynkach
walutowych, najczęściej bezpośrednio wywołane spekulacyjnymi atakami krótkoterminowego
kapitału zagranicznego, objawiające się m.in. głębokimi spadkami kursów walutowych, rezerw
walutowych i/lub dużymi wzrostami stóp procentowych.

Przyczyny kryzysów mogą być różnorodne (ekonomiczne, polityczne, psychologiczne).

Jednak bezpośrednim detonatorem kryzysu jest nagła utrata zaufania rynków finansowych do
stabilności danej waluty, co rodzi oczekiwanie na nieuchronną i rychłą jej dewaluację.

Następują wtedy takie zjawiska, jak:

- gwałtowny odpływ kapitału zagranicznego wcześniej zainwestowanego w danym kraju;

- ucieczka rezydentów od waluty krajowej ( w tym również w celu wcześniejszego nabycia walut
zagranicznych potrzebnych do spłaty zaciągniętych wcześniej kredytów dewizowych);

- spekulacyjny atak na walutę danego kraju, przeprowadzany głównie przez nierezydentów.

Przebieg kryzysu walutowego

1. Atak spekulacyjny na walutę

2. Gwałtowna deprecjacja waluty

3. Interwencja banku centralnego

4. Wyczerpanie rezerw walutowych

5. Dewaluacja waluty lub porzucenie reżimu stałego kursu

Obiektem ataków spekulacyjnych są najczęściej waluty krajów utrzymujących stałe kursy
walutowe.

Taki system kursowy ułatwia bowiem atak spekulacyjny, ponieważ władze monetarne muszą
natychmiast interweniować, wskutek czego od samego początku tracą rezerwy walutowe.

Inwestorzy liczą w tej sytuacji na to, że jeśli atak spekulacyjny będzie dostatecznie gwałtowny, to w
pewnym momencie bankowi centralnemu zabraknie albo rezerw, albo determinacji do dalszej
obrony kursu.

Kryzys walutowy może przenieść się na inne segmenty rynku finansowego, a w szczególności
powodować wystąpienie;

- kryzysu bankowego, kryzysu giełdowego, kryzysu na rynku nieruchomości, kryzysu zadłużeniowego.

Czarna Środa – wydarzenia 16 września 1992 r. w Wielkiej Brytanii, kiedy rząd konserwatystów
zmuszony został do wycofania funta szterlinga z mechanizmu ERM (ang. European Exchange Rate
Mechanism). Nastąpiło to w wyniku ataku spekulacyjnego dokonanego przez George'a Sorosa, który
zarobił na tych transakcjach około 1 mld USD. .

KRYZYS BANKOWY - Sytuacja, w której dochodzi do znacznego obniżenia ogólnego poziomu kapitału
w systemie bankowym, co grozi niedoborem płynności lub niewypłacalnością banków i zmusza je do
zawieszenia wypłaty zobowiązań i/lub rząd do udzielenia bankom wsparcia finansowego na szeroką
skalę, aby temu zapobiec.

Kryzysy bankowe mogą mieć:

- charakter przypadkowy bądź też ich podłożem są czynniki realne (np. wahania koniunktury gosp.)

Kryzysy przypadkowe - Zjawisko upadłości instytucji finansowych jest wyjaśniane za pomocą
„psychologii tłumu”, „masowej histerii” oraz „samospełniającej się przepowiedni”.

Działania niewielu klientów wycofujących swoje wkłady powodują masową panikę i tzw. run na
banki.

Nie mając wystarczającej ilości płynnych aktywów, aby obsłużyć wszystkich klientów, banki tracą
płynność, a następnie wypłacalność.

Kryzysy o podłożu realnym - Źródłem kryzysu bankowego może być recesja gospodarcza, która:

- wpływa na redukcję wartości aktywów bankowych (w wyniku rosnącej ilości kredytów straconych,
spadku kursu akcji i cen nieruchomości);

- zwiększa prawdopodobieństwo, że bank nie będzie w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań;

- deponenci, przewidując taki obrót sprawy, masowo wycofują swoje wkłady z instytucji finansowych,
co przyspiesza nadejście kryzysu bankowego (w tym przypadku panika nie jest przypadkowa, lecz
pojawia się w wyniku zmieniających się warunków gospodarczych).

KRYZYS ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO

Sytuacja, w której kraj nie jest w stanie obsługiwać swego zadłużenia zagranicznego, zarówno
zobowiązań rządu, jak i firm prywatnych. Trudności z obsługą długu mogą być spowodowane:

- krótkotrwałą utratą płynności (np. w następstwie nagłego wstrzymania dopływu kapitału lub jego
raptownego odpływu, gwałtownego wzrostu kosztów importu lub spadku wpływów z eksportu)

- długookresową utratą wypłacalności, która najczęściej ma podłoże strukturalne i oznacza, że kraj
nigdy nie będzie w stanie spłacić swego zadłużenia

KRYZYS SYSTEMU FINANSOWEGO

Oznacza:

- kompletne załamanie funkcjonowania systemu finansowego jako całości (instytucji i rynków
finansowych),

- przejawiające się w niezdolności do realizowania jego podstawowych funkcji (w tym przede
wszystkim pośredniczenia w gromadzeniu i alokacji oszczędności)

- i wywierające bardzo niekorzystny i długotrwały wpływ na gospodarkę.

Do kryzysu systemu finansowego najczęściej dochodzi w wyniku rozległego kryzysu bankowego,
który swym zasięgiem obejmuje dużą liczbę ważnych systemowo banków, co destabilizuje
funkcjonowanie całego systemu finansowego.

Kryzys systemowy może obejmować kryzys walutowy, jeśli ten ostatni wywołuje poważne zakłócenia
w funkcjonowaniu krajowego systemu płatniczego. Nie każdy jednak kryzys walutowy prowadzi do
kryzysu krajowego systemu finansowego.

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY CZYNNIKÓW PRODUKCJI

MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW KAPITAŁU - Od lat trzydziestych XX w. przeważa ujęcie utożsamiające
międzynarodowe ruchy kapitału z transakcjami kapitałowymi ujmowanymi w bilansie płatniczym.
Polegają one na transferze siły nabywczej z określonego kraju za granicę i z zagranicy do danego
kraju. Transfery te mogą wynikać z wielu powodów:

- z zakupu towarów i usług za granicą wskutek czego przynajmniej krótkookresowo powiększają się
należności i zobowiązania zagraniczne

- z tytułu udzielenia lub otrzymania zagranicznych kredytów handlowych i pożyczek finansowych

- zakładania przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów drugiego kraju

- płatności odszkodowań i reparacji

- zakupu i sprzedaży zagranicznych papierów wartościowych itp.

Przekazanie określonej wartości za granicę lub otrzymanie jej z zagranicy na warunkach zwrotności
oznacza, iż kraj otrzymujący ją jest w przyszłości zobowiązany do jej zwrotu.

Transfer wartości na warunkach odpłatności jest równoznaczny z koniecznością przekazywania za
granicę w trakcie użytkowania kapitału, określonych wartości jako wynagrodzenia za czasowe
dysponowanie pewną siłą nabywczą.

Z teoretycznego punktu widzenia można wyróżnić cztery podstawowe typy transferów:

- nieodpłatne i bezzwrotne

- nieodpłatne, ale zwrotne

- odpłatne i bezzwrotne

- odpłatne i zwrotne

nieodpłatne i bezzwrotne – tzw. jednostronne ruchy kapitału np. bezzwrotna pomoc zagraniczna w
przypadku klęsk żywiołowych, reparacji i odszkodowania wojenne. Jeden kraj przekazuje za granicę
część swego dochodu lub majątku bez konieczności zwrotu i zapłaty odsetek czy dywidend.

Transfery nieodpłatne , ale zwrotne - nie oprocentowane pożyczki finansowe na cele rozwoju, są
również rodzajem pomocy, ale nie tak korzystnej.

Transfery odpłatne i bezzwrotne - tzw. wieczny kredyt

Transfery odpłatne i zwrotne - najczęściej występujące : oprocentowane kredyty oraz lokaty
przynoszące dochód.

Pojęcie międzynarodowych ruchów kapitału

Wszelkie te transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami
gospodarczymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej
gospodarki narodowej wobec zagranicy, czyli jej pozycji zagranicznej netto.

a. polityczne i humanitarne

b. ekonomiczne

Motywy ekonomiczne

- chęć osiągania wyższych zysków, również w długim okresie za granicą,

- dostęp do surowców, których nie ma w kraju,

- obejście barier celnych,

- zróżnicowane kształtowanie się cen w porównaniu z rynkiem krajowym,

- ulgi podatkowe dla inwestorów zagranicznych,

- przewaga technologiczna umożliwiająca wyższe zyski za granicą,

- nowe rynki zbytu,

- wyższe stopy procentowe na rynkach kapitałowych, dla przedsiębiorstwa macierzystego .

- bardziej stabilne stosunki polityczne i gospodarcze za granicą,

- korzystniejsza produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego

*Okres międzynarodowych przepływów kapitału

- przepływy krótkoterminowe ( do 1 roku) , przepływy długoterminowe (powyżej 1 roku)

przepływy krótkoterminowe - np. lokowanie i wycofywanie wkładów na rachunkach w bankach
zagranicznych, krótkoterminowe kredyty kupieckie i bankowe

przepływy długoterminowe - obrót akcjami i obligacjami; inwestycje bezpośrednie – stworzenie
nowej lub zdobycie efektywnej kontroli na istniejącą spółką) i inwestycje portfelowe (pośrednie) –
chęć uzyskania za granicą wyższych dywidend

Podmioty sprawcze i sposoby przemieszczania się kapitału

- transfery publiczne wywóz kapitału ze źródeł publicznych – budżety agencji rządowych, organizacji
międzynarodowych, budżety lokalne

- transfery prywatne - kapitały przedsiębiorstw i osób prywatnych, kapitały banków komercyjnych

4 podstawowe warianty tych przepływów

- od publicznych eksporterów do publicznych importerów - np. wiązane kredyty państwowe

- od publicznych eksporterów do prywatnych importerów – np. kredyty eksportowe od państwowych
instytucji finansowych krajów wysoko rozwiniętych dla prywatnych kredytobiorców

- od prywatnych eksporterów do prywatnych importerów - np. kredyty kupieckie

- od prywatnych eksporterów do publicznych importerów - np. sprzedaż obligacji emitowanych przez
rządy państw obcych na krajowym rynku kapitałowym wśród prywatnych nabywców

*ocena przepływu kapitału w skali międzynarodowej

a) Zjawiska pozytywne

- import kapitału pozwala uruchomić niewykorzystane dotąd czynniki produkcji

- inwestycje bezpośrednio to napływ nowoczesnych technologii, lepszej organizacji produkcji,
zarządzania; upowszechnienie postępu technicznego i organizacyjnego

- zwiększenie zatrudnienia w krajach importujących i eksportujących kapitał

- wzrost produkcji towarów i usług, wzrost funduszu inwestycji i konsumpcji

b)Zjawiska negatywne

- uzależnienie kraju importującego kapitał od zagranicy

- kontrola kapitału zagranicznego nad gospodarka krajów importujących kapitał

- odpływ zysków z kraju zasilanego za granicę, wyzysk miejscowych robotników

- Transfer kapitału wiąże się z ryzykiem pułapki zadłużenia