FINANSE JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA 

Finanse są działem nauki , który zajmuje się badaniem określonego elementu rzeczywistości 
ekonomicznej (bazującego na pieniądzu) i formułowaniem (na podstawie uzyskanych wyników) 
określonych praw. 

Finanse są ściśle powiązane z innymi dyscyplinami naukowymi. 

Opisując zjawiska finansowe trudno pominąć zjawiska, które są przedmiotem badań nauk 
ekonomicznych, społecznych, politycznych czy prawnych. 

Finanse nie istnieją w próżni, ich stan i rozwój są efektem nie tylko ekonomicznej rzeczywistości. 

RELACJE NAUKI O FINANSACH Z INNYMI DYSCYPLINAMI 

Teoria finansów, Ekonomia, Historia (finansów), Socjologia (finansów), Psychologia (finansów), Nauki 
prawne, Nauka o polityce finansowej, Statystyka, Matematyka, Zarządzanie strategiczne 

TEORIA FINANSÓW 

Dyscyplina badająca naturę i treść zjawisk finansowych oraz ich rolę w gospodarce i społeczeństwie 

EKONOMIA 

Naczelne miejsce w ekonomii przypada ekonomii politycznej czyli nauce teoretycznej o prawach, 
prawidłowościach i zależnościach między poszczególnymi elementami gospodarki; ogólnie – nauce 
zajmującej się prawami ekonomicznymi w dziedzinie zjawisk gospodarczych. 

Makroekonomia  jest nauką o alokacji zasobów gospodarki jako całości 

Mikroekonomia  zajmuje się analizą problemów alokacji zasobów przez indywidualne podmioty 
gospodarujące oraz badaniem poszczególnych rynków  

HISTORIA (FINANSÓW) - Dyscyplina badająca zjawiska w czasie poszukująca prawidłowości 
zachodzących w czasie wiążąca prawidłowości z ogólniejszymi zjawiskami gospodarczymi i 
społecznymi w przeszłości.  

SOCJOLOGIA (FINANSÓW) - Dyscyplina badająca społeczne warunki i skutki funkcjonowania 
pieniądza (socjologia pieniądza)problemy finansowe (np. dotyczące nierówności dochodów w 
społeczeństwie) 

PSYCHOLOGIA (FINANSÓW) - Dyscyplina badająca przesłanki i skutki reakcji podmiotów stosunków 
finansowych w decyzyjnym procesie finansowym 

NAUKI PRAWNE (Np. prawo finansowe, publiczne, międzynarodowe, bankowe, ubezpieczeniowe, 
gospodarcze itp.) Dyscypliny mające na celu systematykę i opis instytucji prawnych funkcjonujących 
w dziedzinie finansów rozpoznawanie prawnych podstaw działalności podmiotów posługujących się 
pieniądzem. 

NAUKA O POLITYCE FINANSOWEJ  - Zajmuje się poznawaniem celów podmiotów prowadzących 
politykę finansową , hierarchizacja tych celów, przesłankami ich zmienności (różne warunki), 
instrumentami polityki finansowej, oceną skuteczności ich zastosowania. 

STATYSTYKA (FINANSÓW) - Dyscyplina zajmująca się gromadzeniem i przetwarzaniem danych 
liczbowych dotyczących rzeczywistości finansowej. Umożliwia dokonywanie syntez i weryfikowanie 
hipotez stawianych w teorii finansów. 

INŻYNIERIA FINANSOWA  

Inżynieria finansowa opiera się na modelach matematycznych. Zajmuje się opracowywaniem 
instrumentów finansowych w celu przejęcia podmiotów gospodarujących lub powiększenia tzw. 
wartości rynkowej przedsiębiorstwa, bez istotnej poprawy faktycznych wyników jego działalności  

ZARZĄDZANIE STRATEGICZNE - Wiedza na temat przygotowania systemowych gwarancji sprawnego 
funkcjonowania jednostki gospodarującej w warunkach stale zmieniającego się otoczenia oraz 
wykorzystania tych zmian jako sposobności do podejmowania nowych działań, lepiej zaspokajających 
potrzeby różnych grup interesów 

FINANSE JAKO ZJAWISKO EKONOMICZNE 

Finanse jako zjawisko ekonomiczne (jako podstawowy element współczesnej gospodarki rynkowej) 
są bardzo złożone. Powszechnie uważa się, że występują one tam, gdzie w procesach gospodarczych 
wykorzystywany jest pieniądz. W takim więc ujęciu finanse są wyrazem gospodarki rynkowej. Różne 
interpretacje terminu „finanse” 

- finanse to tylko stosunki pieniężne w sferze podziału 

- finanse to zjawiska finansowe w sferze podziału i  w sferze wymiany 

-  finanse to zjawiska finansowe, do których zalicza się także pewne elementy gospodarki niemające 
charakteru finansowego 

FINANSE OBEJMUJĄ OGÓŁ ZJAWISK FINANSOWYCH ZWIĄZANYCH Z: TWORZENIEM (EMISJĄ), 
PRZEPŁYWEM, GROMADZENIEM , WYDATKOWANIEM ZASOBÓW PIENIĘŻNYCH. 

FUNKCJE FINANSÓW W GOSPODARCE: Alokacyjna, Redystrybucyjna, Stabilizacyjna, Kredytowa 

Funkcja alokacyjna - Odnosi się do dokonywania za pomocą strumieni pieniężnych alokacji zasobów 
w gospodarce narodowej. Przepływ zasobów pieniężnych skutkujący alokacją czynników 
wytwórczych w gospodarce (zarówno w sferze produkcji, jak i konsumpcji) realizuje się w oparciu o 
mechanizm rynkowy oraz rozwiązania instytucjonalno-prawne w danym kraju. 

Funkcja redystrybucyjna - Związana jest z ponownym rozdysponowaniem zgromadzonych zasobów 
pieniężnych. 

Wyróżnia się dwa rodzaje redystrybucji: 

Redystrybucja budżetowa - ma charakter nieekwiwalentny, związane jest z realizacją różnego typu 
obciążeń na rzecz sektora finansów publicznych, często jest określana mianem redystrybucji w 
wąskim zakresie 

Redystrybucja pozabudżetowa - Uczestniczą w niej przede wszystkim podmioty sfery realnej i 
finansowej. Przedmiotem jej są wyłącznie różnego rodzaju przepływy pieniężne w związku z 
operacjami finansowymi : 

   - zasilanie przedsiębiorstw kredytem bankowym, emitowanym na bazie wcześniej pozyskanych 
depozytów bankowych 

   - spłata odsetek od kredytów 

    -  wypłata odszkodowania ubezpieczonemu itp.. 

Funkcja stabilizacyjna - Związana jest z wykorzystywaniem przez państwo zjawisk finansowych do 
realizacji makroekonomicznych celów, takich jak: wzrost gospodarczy, stabilizacja, ograniczenie 
bezrobocia, ograniczenie inflacji, poprawa bilansu płatniczego 

Funkcja kredytowa - Związana jest z finansowym zasileniem podmiotów gospodarczych przez 
instytucje kredytowe. Przedmiotem tej funkcji jest kredyt, będący pieniądzem emitowanym przez 
banki. 

Właściwe „ustawienie” poszczególnych funkcji finansów należy do państwa. 

Mają być tak ukształtowane, żeby możliwa była poprawa ekonomicznej efektywności rynkowego 
systemu gospodarki. 

POZAEKONOMICZNE FUNKCJE FINANSÓW 

Finanse są wytworem myśli ludzkiej i kształtują postawy człowieka w naszej cywilizacji  

Finanse stają się samoistnym bytem niematerialnym, stają się podwaliną kultury organizacyjnej. 

POZAEKONOMICZNE FUNKCJE FINANSÓW 

Finanse mają wymiar kulturowo-cywilizacyjny . Nasze myśli, odczucia i wyobrażenia o pieniądzu 
tworzą powszechnie znany i akceptowany system wartości 

Myślenie kategoriami pieniądza musi być uznane przez poszczególne jednostki ludzkie, gdyż w naszej 
cywilizacji brak przepływów strumieni finansowych oznaczałby utratę podstawy ich egzystencji. 
Myślenie, zachowania i dążenia w pracy zawodowej podporządkowane są (w znacznej mierze) 
zapewnieniu sobie odpowiednich dochodów pieniężnych 

POZAEKONOMICZNE FUNKCJE FINANSÓW 

Społeczny wymiar finansów przejawia się w tym, że zbiorowe zachowania na rynku finansowym 
mogą być odmienne od zachowań indywidualnych, prowadząc do zdarzeń mających skutki dla 
gospodarki (np. tzw. „owczy pęd”)  

 

W trakcie ewolucji wykształciły się dwa modele sektora finansowego: model anglosaski i model 
niemiecko-japoński 

Model anglosaski - Opiera się na rynkach finansowych; 

- Sprzyja to uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych; 

- Banki komercyjne wykorzystywane są przede wszystkim do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, a  
także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt; 

- Podstawowy dopływ kapitału odbywa się przez emisję papierów wartościowych i przez giełdę;  

- Bardzo istotną rolę odgrywają różnego rodzaju fundusze i banki specjalne (inwestycyjne). 

Model niemiecko-japoński - Główną rolę w sektorze finansowym odgrywa system bankowy; Banki 
zaspokajają krótko- i długoterminowe potrzeby klientów. Równocześnie rozpowszechniają się 
powiązania kapitałowe między bankami i korporacjami przemysłowymi. 

Zalety modelu anglosaskiego 

- Nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw; 

- Sprzyjanie działaniu inwestorów instytucjonalnych; 

- Pobudzenie innowacji finansowych 

Wady modelu anglosaskiego 

- Oparcie finansowania podmiotów gospodarczych na anonimowym rynku papierów wartościowych; 

- Nastawienie na częste zmiany partnerów, co wymusza krótkoterminową perspektywę w procesach 
decyzyjnych; 

- Duża formalizacja transakcji ekonomicznych. 

Zalety modelu niemiecko-japońskiego 

- Finansowanie podmiotów gospodarczych na podstawie indywidualnych umów kredytowych; 

- Długoterminowe finansowanie między bankiem a korporacją przemysłową, m.in. przez krzyżowanie 
udziałów kapitałowych; 

- Stymulowanie powstawania silnych banków uniwersalnych. 

Wady modelu niemiecko-japońskiego 

- Niedostateczne rozszerzenie zakresu instrumentów finansowych; 

- Opóźnienie we wprowadzania innowacji bankowych; 

- Mniejsza odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych. 

 

KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH 

Ogół zjawisk finansowych (faktów empirycznych o charakterze pieniężnym, stanów rzeczy o 
charakterze pieniężnym poddających się poznaniu naukowemu) można pogrupować ze względu na 
różne kryteria 

W literaturze przedmiotu spotyka się dwie klasyfikacje finansów: PRZEDMIOTOWĄ i PODMIOTOWĄ 

KLASYFIKACJA PODMIOTOWA  

- Dzieli zjawiska finansowe ze względu na specyficzne zachowania różnych podmiotów gospodarczych 
w stosunku do strumieni i zasobów pieniężnych. 

- Zachowania te wynikają z ról, jakie te podmioty mają pełnić w gospodarce i społeczeństwie oraz ze 
zmieniających się sposobów ich postępowania. 

KLASYFIKACJA PODMIOTOWA  

Finanse gospodarstw domowych, Finanse przedsiębiorstw, Finanse banków i innych pośredników 
finansowych, Finanse ubezpieczeń zarobkowych, Finanse publiczne, Finanse instytucji 
niekomercyjnych 

Finanse międzynarodowe 

Finanse gospodarstw domowych - Podstawowym, zwykle dominującym źródłem przychodów 
gospodarstw domowych jest sprzedaż zasobów pracy. Wydatki dotyczą przede wszystkim bieżącej 
konsumpcji… 

Finanse przedsiębiorstw (biznesowe) - Często określane są mianem finansów sektora zarobkowego 
(obejmującego podmioty gospodarcze uczestniczące w procesie produkcji i wymiany dóbr w celach 
zarobkowych). Obok finansów przedsiębiorstw komercyjnych, sektor ten obejmuje również finanse 
spółdzielni. 

Wśród przychodów można wymienić: 

- Przychody ze sprzedaży dóbr i usług, Przychody zwrotne, Transfery pozabudżetowe (np. z rynku 
kapitałowego), Transfery budżetowe (np. subwencje) 

Wśród wydatków  można wymienić wydatki: 

- związane z bieżącą działalnością, związane ze spłatą kredytów bankowych wraz z należnymi 
odsetkami, daniny publiczne, wypłaty dywidend 

 Finanse banków i innych pośredników finansowych - Rodzaj zjawisk i strumieni finansowych w 
sektorze banków jest odzwierciedleniem dwuszczeblowej struktury systemu bankowego. Bank 
centralny – emitujący pieniądz gotówkowy. Banki komercyjne – emitujące wyłącznie pieniądz 
bezgotówkowy 

Do tego ogniwa finansów zalicza się również finanse niebanków, a więc podmiotów gospodarczych, 
które nie mogą kreować pieniądza w żadnej postaci, ale w stosunku do pozostałych elementów 
strumieni finansowych zachowują się podobnie jak banki. 

Dotyczy to procesu gromadzenia zasobów pieniężnych w celu ich użyczenia w formie pożyczek 
pieniężnych. 

Podstawowa część przychodów tych podmiotów ma charakter zwrotny (depozyty, lokaty, wkłady). 

Wśród rozchodów całego sektora dominują elementy o charakterze zwrotnym.  Inne grupy 
rozchodów związane są z kosztami działalności bieżącej i inwestycyjnej. Należy również wymienić 
daniny publiczne oraz wypłaty dywidend i składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia 
rzeczowe.  

Finanse ubezpieczeń zarobkowych - Obejmują one zjawiska związane z gromadzeniem i 
wydatkowaniem zasobów pieniężnych przez ubezpieczycieli. 

Podstawowym źródłem przychodu są ubezpieczenia wartości materialnych, jak i składki na 
ubezpieczenia osobowe klientów. 

Wśród kierunków wydatków należy wyróżnić przede wszystkim: 

-wypłaty odszkodowań, pokrycie kosztów funkcjonowania, prewencję, daniny publiczne 

Finanse publiczne - Dotyczą finansów państwa oraz finansów jednostek samorządu terytorialnego. 
Cechą finansów publicznych jest przymusowy charakter świadczeń stanowiących ich przychody, tj. 
danin publicznych. Po stronie dochodów znajdują się również dochody zwrotne. 

Wydatki sektora finansów publicznych mają charakter transferów dokonywanych na rzecz ludności 
lub podmiotów gospodarujących. Są to również koszty działania tego sektora (zarówno bieżące, jak i 
inwestycyjne)  

Finanse instytucji niekomercyjnych - Obejmują zjawiska zachodzące w zasobach pieniężnych 
instytucji non-profit (fundacje, stowarzyszenia, agencje itp.) 

Podstawowym źródłem przychodów są darowizny, składki i dochody majątkowe.  

Główne kierunki wydatków – to różnego rodzaju transfery na rzecz społeczeństwa.  

Finanse międzynarodowe - są wynikiem postępującego procesu globalizacji i umiędzynarodowienia 
procesów gospodarczych. Przepływy finansowe w ujęciu międzynarodowym, jako należności i 
zobowiązania zagraniczne, są rejestrowane w bilansie płatniczym danego kraju. 

W bilansie płatniczym państwa ujęte są wszystkie rodzaje zagranicznych transakcji, czyli rejestrowane 
są wszelkie przepływy kapitału przez granicę 

KLASYFIKACJA PRZEDMIOTOWA - Jest to podział poszczególnych  elementów strumieni pieniężnych 
według kryterium ich charakteru. Wyodrębnia się określone kategorie zdarzeń pieniężnych bez 
względu na podmioty biorące w nich udział. Trzy rodzaje strumieni pieniężnych 

1.  Przychody i wydatki ekwiwalentne (rynkowe) 

2.  Przychody i wydatki pieniężne redystrybucyjne (transfery) 

3.  Przychody i wydatki pieniężne kredytowe 

GLOBALIZACJA I ALIENACJA RYNKÓW FINANSOWYCH  

Globalizacja rynków finansowych , to funkcjonalne powiązanie i silne zespolenie narodowych 
rynków walutowych, pieniężnych i kapitałowych  w jeden, globalny rynek finansowy.  

Czynniki wpływające na rozwój globalnego rynku finansowego:  dobrze rozwinięta infrastruktura 
prawna i instytucjonalna, dobrze działające systemy techniczno-kontrolne, koncentracja uczestników 
rynku, wzrastające znaczenie handlu elektronicznego na rynkach finansowych i giełdach pieniężnych  

Geneza globalizacji rynków finansowych - postępujące procesy integracji rynków finansowych 
krajów członkowskich Unii Europejskiej; wzrost powiązań rynków finansowych krajów Europy 
Zachodniej, Ameryki Północnej i Azji. 

Wzrostowi powiązań funkcjonalnych tych rynków sprzyjały takie czynniki, jak: 

1. wzrastająca liberalizacja przepływów kapitału w skali regionalnej i międzynarodowej 

2. usuwanie ograniczeń dewizowych w wielu krajach członkowskich MFW 

3. deregulacja instytucji finansowych w poszczególnych krajach 

4. finansowe innowacje na światowych giełdach terminowych 

5. wzrost zagranicznych operacji (aktywności) banków komercyjnych 

6. sprawny system telekomunikacji i łączności w skali międzynarodowej 

Liberalizację przepływów kapitału i znoszenie ograniczeń dewizowych w poszczególnych krajach 
wspierał MFW - Swobodny obrót kapitałem i liberalne przepisy dewizowe były istotnymi czynnikami 
zapewniającymi funkcjonowanie wymienialności walut w tych krajach, w których narodowe rynki 
walutowe oraz finansowe miały zasięg międzynarodowy i których waluty występowały w charakterze 
walut rezerwowych, lokacyjnych i transakcyjnych. 

Deregulacja instytucji finansowych  -  przybrała najpierw formę przemieszczania części operacji 
finansowych banków komercyjnych  na rynek eurowalutowy, a potem znalazła wyraz w dużym 
rozluźnieniu narodowych przepisów dotyczących operacji pośrednictwa banków na poszczególnych 
narodowych rynkach finansowych. Sprzyjało to wzrostowi zagranicznych operacji tych banków. 

Wśród innowacji finansowych na uwagę zasługuje powstanie terminowych rynków finansowych 
(financial futures) i rynków opcji.  

Istotną cecha działalności podmiotów gospodarczych operujących na terminowych rynkach 
finansowych było znaczne uwolnienie wybieranych przez te podmioty walut transakcyjnych oraz 
innych elementów walutowych transakcji terminowych od jurysdykcji krajów, w których te rynki 
funkcjonują.  

Za pośrednictwem międzynarodowego rynku finansowego oraz eurorynku pieniężnego i eurorynku 
kapitałowego nadal przepływają kapitały z krajów i regionów posiadających ich nadwyżki do krajów 
mających ich niedobory. 

Zdaniem wielu ekonomistów tylko około 10% międzynarodowych transakcji pieniężnych służy teraz 
ruchom towarów i inwestycjom, natomiast około 90% stanowią czyste operacje finansowe, których 
przeważająca część ma charakter spekulacyjny. 

Alienacja rynków finansowych  

Alienacja (wyobcowanie) rynków finansowych oznacza ich oderwanie od rzeczywistej gospodarki w 
skali narodowej, regionalnej i międzynarodowej. 

Nie jest to zjawisko nowe. Powstawało w miarę wzrostu roli kapitału finansowego w życiu 
gospodarczym.  

Nasiliło się jednak w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. 

Przyczyny nasilenia alienacji rynków finansowych 

- postępowanie liberalizacji przepływów kapitałów i globalizacji rynków finansowych, 

- pojawienie się wielu innowacji finansowych, głównie pochodnych instrumentów finansowych 
(derywatów), 

- wzrost liczebności indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów lokujących swoje kapitały na 
wielu rynkach finansowych świata. 

Wśród inwestorów, których polityka lokacyjna mogła pogłębić zjawisko alienacji rynków finansowych, 
znaleźli się tacy wielcy instytucjonalni inwestorzy, jak: 

1. fundusze emerytalne 

Przykładem może być zachowanie się amerykańskich funduszy emerytalnych w czasie krachu 
giełdowego w Nowym Jorku kiedy to w ciągu jednego dnia wartość rynkowa akcji notowanych na 
giełdzie nowojorskiej spadła o 500 mld. dol. 

Fundusze te stosowały następującą  strategię lokat: sprzedawaj akcje, gdy ich ceny zaczynają 
spadać; kupuj akcje, gdy ich ceny zaczynają rosnąć. Masowa sprzedaż przez te fundusze akcji  1987 
roku w Nowym Jorku w następnych dniach doprowadziła do krachu światowego. 

2. instytucje ubezpieczeniowe 

Mają ugruntowaną pozycję na rynku finansowym. Najważniejszą dziedziną ich działalności jest 
działalność inwestycyjna, w ramach której lokują nadwyżki posiadanych środków na rynku 
finansowym (kupują akcje, obligacje itp.). Towarzystwa te kreują również produkty rynku 
finansowego, takie jak polisy czy lokaty terminowe z ubezpieczeniem na życie. 

3. fundusze powiernicze 

W warunkach kryzysu na rynkach finansowych zjawisko alienacji tych rynków pogłębiają niektóre 
fundusze powiernicze, zarówno te, które uprawiają spekulację finansową, jak i te, które starają się 
dbać o interesy swoich klientów i zachować wypłacalność w sytuacji, kiedy to indywidualni i 
instytucjonalni inwestorzy wycofują z nich swoje jednostki uczestnictwa. 

W sytuacjach kryzysowych fundusze powiernicze sprzedają akcje mimo spadku ich kursów po to, aby 
zachować odpowiednią płynność i mieć pieniądze dla inwestorów ogarniętych paniką. 

4. fundusze podwyższonego ryzyka  

Fundusze te zaczęły występować w roli negatywnych bohaterów prasowych. 

Fundusze hedgingowe są klasyfikowane jako instytucje o znacznym ryzyku 

Jest to w istocie grupa agresywnych inwestorów, stosujących wielokrotne lewarowanie swoich 
pozycji inwestycyjnych przy wykorzystaniu kredytów udzielanych im przez banki. 

Najważniejszą przeszkodą w rzetelnej analizie tych funduszy jest brak informacji, wynikający z 
niechęci samych funduszy do ujawniania ich lokat oraz bardzo surowo przestrzegany zakaz 
reklamowania się. 

Są organizowane jako spółki komandytowe prawa amerykańskiego lub mają strukturę towarzystw 
powierniczych w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych. 

Nie nadzorują ich właściwie żadne organa regulujące działalność podmiotów gospodarczych. Jednak 
roczny wynik finansowy z ich działalności podlega audytowi. 

Ich działania są jednak mniej przejrzyste od działań funduszy powierniczych. 

Występuje u nich z reguły wyższa stopa zwrotu od stopy w funduszach powierniczych. 

Dla inwestorów są one świetną alternatywą tradycyjnych form lokowania pieniędzy. 

LTCM (Long Term Capital Management, założony w 1993 roku przez legendę Wall Street Johna 
Meriwether’a (byłego wiceprezesa Salomon Brothers. 

Model matematyczny, który wykorzystywano do monitoringu ryzyka inwestycyjnego 

Na alienację rynków finansowych wpływa również działalność lokacyjna wielkich indywidualnych 
inwestorów  którzy nie mają dostatecznej wiedzy i kierują się emocjami – ich zachowania na rynkach 
finansowych często są irracjonalne. 

Mogą oni przerzucać swoje kapitały (często bez należytego uzasadnienia ekonomicznego) z jednego 
rynku finansowego na inne rynki, co wzmaga napięcia na tych rynkach i pobudza ruchy kapitałów 
spekulacyjnych. 

W okresach wielkich zaburzeń na rynkach finansowych (kryzys meksykański, azjatycki, rosyjski, 
brazylijski), kiedy to jednego dnia kursy akcji na giełdach spadały jednego dnia o ponad 15%, a 
następnego dnia rosły o ponad 13%, zjawisko alienacji rynków finansowych wzmagało napięcie w 
świecie finansów i pogłębiało kłopoty gospodarcze krajów dotkniętych kryzysem gospodarczym i 
finansowym. 

Drugą, pozytywną stroną  jest to, że w warunkach ustabilizowanej sytuacji w gospodarce światowej i 
spokoju na rynkach finansowych przepływy kapitałów, nawet te o charakterze spekulacyjnym 
pobudzają rozwój wielu gospodarek. 

To wszystko utrudnia jednoznaczną ocenę skutków ruchów kapitałów i sprawia, że zjawiska alienacji 
rynków finansowych nie można jednoznacznie oceniać jako tylko negatywne. 

Z rozważań na temat alienacji rynków finansowych można wyciągnąć następujące wnioski:  

1.Alienacja świata finansów , w szczególności rynków finansowych, i ustawiczna pogoń 
indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów za zyskiem działa destabilizująco na globalny rynek 
finansowy. 

Może pogłębiać kryzysy finansowe i ułatwiać ich transmisję z  jednych ośrodków finansowych do 
innych. 

Przykładem tego może być kryzys azjatycki i rosyjski, których reperkusje odczuła również Warszawska 
Giełda Papierów Wartościowych. 

2. Oderwanie wielu operacji finansowych od rzeczywistych procesów gospodarczych powoduje, że 
żyją one własnym życiem. 

Jest to w istocie wielki hazard uprawiany w ramach dozwolonych prawem. Biorą w nim udział 
wytrawni gracze spośród wielkiej rzeszy indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów. 

Destabilizuje to rynki finansowe, wzmaga niepewność jutra, powoduje wzrost ryzyka oraz nie ułatwia 
osiągania zysków przez inwestorów stosujących na rynkach papierów wartościowych tradycyjne 
strategie lokacyjne oparte głównie na przesłankach ekonomicznych. 

3. Alienacja rynków finansowych powoduje wzrost spekulacyjnych przepływów kapitałów. 

Odnosi się to głównie do bardzo płynnych lokat portfelowych. 

W warunkach kryzysowych wyraźnie widać przerzucanie się inwestorów z akcji na bezpieczne 
obligacje skarbowe. 

4. Na wielu narodowych rynkach finansowych i na globalnym rynku finansowym występuje na 
nieznaną w przeszłości skalę niepewność, nieobliczalność zachowań lokacyjnych wielu inwestorów 
oraz duża nerwowość. 

Zmiany koniunktury giełdowej zależą teraz nie tyle od rzeczywistej kondycji gospodarek czy 
poszczególnych wielkich firm, ile w dużej mierze od czynników psychologicznych i wydarzeń 
politycznych. 

Kapitał spekulacyjny reaguje nerwowo i łatwo przechodzi od euforii do skrajnego pesymizmu. 

5.Na globalnym rynku finansowym występuje proces jego kapitalizacji. Rośnie siła „akumulacyjna” 
indywidualnych i instytucjonalnych inwestorów.  

Prowadzi to do wzrostu roli kapitału finansowego w gospodarce światowej i w międzynarodowych 
stosunkach finansowych. 

Podejmowane są próby ograniczenia spekulacyjnych przepływów kapitałów (na forum G-7, MFW, ŚFE 
w Davos 1999). 

KRYZYSY FINANSOWE 

   Głębokie przeobrażenia w systemie funkcjonowania międzynarodowych rynków finansowych 
wywołała przede wszystkim postępująca globalizacja finansowa, której drogę torowały: 

- deregulacja i liberalizacja finansowa 

   sprzyjały instytucjonalizacji oszczędzania (wzrostowi roli dużych inwestorów instytucjonalnych w 
przepływach kapitału)  

- postęp technologiczny (szczególnie rozwój informatyzacji i telekomunikacji) 

   umożliwił  szybki rozwój nowych instrumentów finansowych, cechujących się niskimi kosztami 
transakcyjnymi i oferującymi możliwości wysokich zysków  

Zmiany te zaowocowały powstaniem globalnego rynku finansowego cechującego się: 

dużą płynnością, wysoką mobilnością  międzynarodowego kapitału. 

Te cechy globalnego rynku finansowego 

- Z jednej strony umożliwiają krajom o ograniczonych oszczędnościach własnych większy niż 
kiedykolwiek dostęp do kapitałów zagranicznych potrzebnych do finansowania ich rozwoju; 

- Z drugiej strony, globalny rynek finansowy, ze względu na dużą zmienność i nieprzewidywalność 
przepływów kapitałowych, zwiększa ryzyko powstania kryzysów finansowych. 

POJĘCIE KRYZYSÓW FINANSOWYCH 

  Kryzysy finansowe można zdefiniować  jako epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym, 
które wiążą się z niedoborem płynności i/lub niewypłacalnością uczestników rynku oraz 
interwencjami władz publicznych mającymi temu zapobiec. 

RODZAJE KRYZYSÓW FINANSOWYCH: kryzysy walutowe, kryzysy bankowe, kryzysy zadłużenia 
zagranicznego, Kryzysy systemu finansowego 

KRYZYS WALUTOWY - Oznacza zaburzenia na narodowych i/lub międzynarodowych rynkach 
walutowych, najczęściej bezpośrednio wywołane spekulacyjnymi atakami krótkoterminowego 
kapitału zagranicznego, objawiające się m.in. głębokimi spadkami kursów walutowych, rezerw 
walutowych i/lub dużymi wzrostami stóp procentowych.  

Przyczyny kryzysów mogą być różnorodne (ekonomiczne, polityczne, psychologiczne).  

Jednak bezpośrednim detonatorem kryzysu jest nagła utrata zaufania rynków finansowych do 
stabilności danej waluty, co rodzi oczekiwanie na nieuchronną i rychłą jej dewaluację. 

Następują wtedy takie zjawiska, jak: 

- gwałtowny odpływ kapitału zagranicznego wcześniej zainwestowanego w danym kraju; 

- ucieczka rezydentów od waluty krajowej ( w tym również w celu wcześniejszego nabycia walut 
zagranicznych potrzebnych do spłaty zaciągniętych wcześniej kredytów dewizowych); 

- spekulacyjny atak na walutę danego kraju, przeprowadzany głównie przez nierezydentów. 

Przebieg kryzysu walutowego 

1.  Atak spekulacyjny na walutę 

2.  Gwałtowna deprecjacja waluty 

3.  Interwencja banku centralnego 

4.  Wyczerpanie rezerw walutowych 

5.  Dewaluacja waluty lub porzucenie reżimu stałego kursu 

  Obiektem ataków spekulacyjnych są najczęściej waluty krajów utrzymujących stałe kursy 
walutowe. 

Taki system kursowy ułatwia bowiem atak spekulacyjny, ponieważ władze monetarne muszą 
natychmiast interweniować, wskutek czego od samego początku tracą rezerwy walutowe. 

Inwestorzy liczą w tej sytuacji na to, że jeśli atak spekulacyjny będzie dostatecznie gwałtowny, to w 
pewnym momencie bankowi centralnemu zabraknie albo rezerw, albo determinacji do dalszej 
obrony kursu. 

Kryzys walutowy może przenieść się na inne segmenty rynku finansowego, a w szczególności 
powodować wystąpienie; 

- kryzysu bankowego, kryzysu giełdowego, kryzysu na rynku nieruchomości, kryzysu zadłużeniowego. 

Czarna Środa – wydarzenia 16 września 1992 r. w Wielkiej Brytanii, kiedy rząd konserwatystów 
zmuszony został do wycofania funta szterlinga z mechanizmu ERM (ang. European Exchange Rate 
Mechanism).  Nastąpiło to w wyniku ataku spekulacyjnego dokonanego przez George'a Sorosa, który 
zarobił na tych transakcjach około 1 mld USD. . 

KRYZYS BANKOWY - Sytuacja, w której dochodzi do znacznego obniżenia ogólnego poziomu kapitału 
w systemie bankowym, co grozi niedoborem płynności lub niewypłacalnością banków i zmusza je do 
zawieszenia wypłaty zobowiązań i/lub rząd do udzielenia bankom wsparcia finansowego na szeroką 
skalę, aby temu zapobiec. 

  Kryzysy bankowe mogą mieć: 

- charakter przypadkowy  bądź też ich podłożem są czynniki realne (np. wahania koniunktury gosp.) 

Kryzysy przypadkowe - Zjawisko upadłości instytucji finansowych jest wyjaśniane za pomocą 
„psychologii tłumu”, „masowej histerii” oraz „samospełniającej się przepowiedni”. 

Działania niewielu klientów wycofujących swoje wkłady powodują masową panikę i tzw. run na 
banki.  

Nie mając wystarczającej ilości płynnych aktywów, aby obsłużyć wszystkich klientów, banki tracą 
płynność, a następnie wypłacalność. 

Kryzysy o podłożu realnym - Źródłem kryzysu bankowego może być recesja gospodarcza, która: 

- wpływa na redukcję wartości aktywów bankowych (w wyniku rosnącej ilości kredytów straconych, 
spadku kursu akcji i cen nieruchomości); 

- zwiększa prawdopodobieństwo, że bank nie będzie w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań; 

- deponenci, przewidując taki obrót sprawy, masowo wycofują swoje wkłady z instytucji finansowych, 
co przyspiesza nadejście kryzysu bankowego (w tym przypadku panika nie jest przypadkowa, lecz 
pojawia się w wyniku zmieniających się warunków gospodarczych). 

KRYZYS ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO 

Sytuacja, w której kraj nie jest w stanie obsługiwać swego zadłużenia zagranicznego, zarówno 
zobowiązań rządu, jak i firm prywatnych. Trudności z obsługą długu mogą być spowodowane: 

- krótkotrwałą utratą płynności (np. w następstwie nagłego wstrzymania dopływu kapitału lub jego 
raptownego odpływu, gwałtownego wzrostu kosztów importu lub  spadku wpływów z eksportu) 

- długookresową utratą wypłacalności, która najczęściej ma podłoże strukturalne i oznacza, że kraj 
nigdy nie będzie w stanie spłacić swego zadłużenia 

KRYZYS SYSTEMU FINANSOWEGO 

Oznacza: 

- kompletne załamanie funkcjonowania  systemu finansowego jako całości (instytucji i rynków 
finansowych), 

- przejawiające się w niezdolności do realizowania jego podstawowych funkcji (w tym przede 
wszystkim pośredniczenia w gromadzeniu i alokacji oszczędności) 

 - i wywierające  bardzo niekorzystny i długotrwały wpływ na gospodarkę. 

Do kryzysu systemu finansowego najczęściej dochodzi w wyniku rozległego kryzysu bankowego, 
który swym zasięgiem obejmuje dużą liczbę ważnych systemowo banków, co destabilizuje 
funkcjonowanie całego systemu finansowego. 

Kryzys systemowy może obejmować kryzys walutowy, jeśli ten ostatni wywołuje poważne zakłócenia 
w funkcjonowaniu krajowego systemu płatniczego. Nie każdy jednak kryzys walutowy prowadzi do 
kryzysu krajowego systemu finansowego. 

 

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY CZYNNIKÓW PRODUKCJI 

MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW KAPITAŁU - Od lat trzydziestych XX w. przeważa ujęcie utożsamiające 
międzynarodowe ruchy kapitału z transakcjami kapitałowymi ujmowanymi w bilansie płatniczym. 
Polegają one na transferze siły nabywczej z określonego kraju za granicę i z zagranicy do danego 
kraju. Transfery te mogą wynikać z wielu powodów: 

- z zakupu towarów i usług za granicą wskutek czego przynajmniej krótkookresowo powiększają się 
należności i zobowiązania zagraniczne 

- z tytułu udzielenia lub otrzymania zagranicznych kredytów handlowych i pożyczek finansowych 

- zakładania przedsiębiorstw w jednym kraju przez rezydentów drugiego kraju 

- płatności odszkodowań i reparacji 

- zakupu i sprzedaży zagranicznych papierów wartościowych itp. 

Przekazanie określonej wartości za granicę lub otrzymanie jej z zagranicy na warunkach zwrotności 
oznacza, iż kraj otrzymujący ją jest w przyszłości zobowiązany do jej zwrotu. 

Transfer wartości na warunkach odpłatności jest równoznaczny z koniecznością przekazywania za 
granicę w trakcie użytkowania kapitału, określonych wartości jako wynagrodzenia za czasowe 
dysponowanie pewną siłą nabywczą.  

Z teoretycznego punktu widzenia można wyróżnić cztery podstawowe typy transferów: 

- nieodpłatne i bezzwrotne 

- nieodpłatne, ale zwrotne 

- odpłatne i bezzwrotne 

- odpłatne i zwrotne 

nieodpłatne i bezzwrotne – tzw. jednostronne ruchy kapitału np. bezzwrotna pomoc zagraniczna w 
przypadku klęsk żywiołowych, reparacji i odszkodowania wojenne. Jeden kraj przekazuje za granicę 
część swego dochodu lub majątku bez konieczności zwrotu i zapłaty odsetek czy dywidend. 
 
Transfery nieodpłatne , ale zwrotne - nie oprocentowane pożyczki finansowe na cele rozwoju, są 
również rodzajem pomocy, ale nie tak korzystnej. 

Transfery odpłatne i bezzwrotne - tzw. wieczny kredyt 

Transfery odpłatne i zwrotne - najczęściej występujące : oprocentowane kredyty oraz lokaty 
przynoszące dochód. 

Pojęcie międzynarodowych ruchów kapitału 

Wszelkie te transakcje kapitałowe dokonywane między krajowymi i zagranicznymi podmiotami 
gospodarczymi, które powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej 
gospodarki narodowej wobec zagranicy, czyli jej pozycji zagranicznej netto. 

 
a. polityczne i humanitarne 

  
b. ekonomiczne 

Motywy ekonomiczne 

- chęć osiągania wyższych zysków, również w długim okresie za granicą, 

- dostęp do surowców, których nie ma w kraju,  

- obejście barier celnych, 

- zróżnicowane kształtowanie się cen w porównaniu z rynkiem krajowym,  

- ulgi podatkowe dla inwestorów zagranicznych,  

- przewaga technologiczna umożliwiająca wyższe zyski za granicą,  

- nowe rynki zbytu,  

- wyższe stopy procentowe na rynkach kapitałowych, dla przedsiębiorstwa macierzystego . 

- bardziej stabilne stosunki polityczne i gospodarcze za granicą, 

- korzystniejsza produkcja dla przedsiębiorstwa macierzystego 

*Okres międzynarodowych przepływów kapitału 

- przepływy krótkoterminowe ( do 1 roku) , przepływy długoterminowe    (powyżej 1 roku) 

przepływy krótkoterminowe - np. lokowanie i wycofywanie wkładów na rachunkach w bankach 
zagranicznych, krótkoterminowe kredyty kupieckie i bankowe 

przepływy długoterminowe - obrót akcjami i obligacjami; inwestycje bezpośrednie – stworzenie 
nowej lub zdobycie efektywnej kontroli na istniejącą spółką) i inwestycje portfelowe (pośrednie) – 
chęć uzyskania za granicą wyższych dywidend 

Podmioty sprawcze i sposoby przemieszczania się kapitału 

- transfery publiczne wywóz kapitału ze źródeł publicznych – budżety agencji rządowych, organizacji 
międzynarodowych, budżety lokalne 

- transfery prywatne - kapitały przedsiębiorstw i osób prywatnych, kapitały banków komercyjnych 

4  podstawowe warianty tych przepływów 

- od publicznych eksporterów do publicznych importerów - np. wiązane kredyty państwowe 

- od publicznych eksporterów do prywatnych importerów – np. kredyty eksportowe od państwowych 
instytucji finansowych krajów wysoko rozwiniętych dla prywatnych kredytobiorców 

- od prywatnych eksporterów do prywatnych importerów - np. kredyty kupieckie 

- od prywatnych eksporterów do publicznych importerów - np. sprzedaż obligacji emitowanych przez 
rządy państw obcych na krajowym rynku kapitałowym wśród prywatnych nabywców 

*ocena przepływu kapitału w skali międzynarodowej  

a) Zjawiska pozytywne  

- import kapitału pozwala uruchomić niewykorzystane dotąd czynniki produkcji 

- inwestycje bezpośrednio to napływ nowoczesnych technologii, lepszej organizacji produkcji, 
zarządzania; upowszechnienie postępu technicznego i organizacyjnego 

- zwiększenie zatrudnienia w krajach importujących i eksportujących kapitał 

- wzrost produkcji towarów i usług, wzrost funduszu inwestycji i konsumpcji  

b)Zjawiska negatywne  

- uzależnienie kraju importującego kapitał od zagranicy 

- kontrola kapitału zagranicznego nad gospodarka krajów importujących kapitał 

- odpływ zysków z kraju zasilanego za granicę, wyzysk miejscowych robotników  

- Transfer kapitału wiąże się z ryzykiem pułapki zadłużenia