Przedmiot i obszary rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych. 

Metoda kasowa i metoda memoriałowa. 

1 

 

Przedmiot  i  obszary  rachunkowości  jednostek  sektora  finansów 
publicznych. 

 

Przedmiotem  rachunkowości  jednostek  sektora  finansów  publicznych  są  zjawiska  związane  z 
wykonaniem  budżetu,  a  więc  akumulacją,  rozdziałem  i  zużyciem  środków  publicznych,  a  także  
należności,  zobowiązania oraz wartość pozostałych składników majątkowych stanowiących własność 
Skarbu Państwa, państwowych jednostek budżetowych, agencji wykonawczych i instytucji gospodarki 
budżetowej,  jak  również  stanowiących  własność  gmin,  powiatów,  województw  oraz  podległych 
gminom,  powiatom  i  województwom  jednostek  budżetowych  i  samorządowych  zakładów 
budżetowych. 

Informacje uzyskane z systemu ewidencyjnego, jakim jest rachunkowość, umożliwiają analizę, ocenę i 
kontrolę wykonania budżetu, realizacji planów finansowych, a także sytuacji majątkowej i finansowej 
jednostek sektora finansów publicznych. 

Organizacja  rachunkowości  jednostek  sektora  finansów  publicznych  i  sprawozdawczości  finansowej 
oraz budżetowej jest jednolita  dla wszystkich jednostek  sfery  budżetowej.  Ujednolicenie to polega 
na stosowaniu:  



 

jednolitego  planu  kont  przez  Skarb  Państwa,  gminy,  powiaty,  województwa,  jednostki 
budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, państwowe fundusze celowe i placówki, 



 

jednolitej klasyfikacji i dochodów i wydatków budżetowych, przychodów i rozchodów, 



 

jednolitych wzorców sprawozdań oraz zasad i częstotliwości ich sporządzania. 

Istotą rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych jest to, że:  



 

Budżet wykonują organy finansowe.  



 

Plany  finansowe  dochodów  i  wydatków  budżetowych  oraz  przychodów  i  kosztów  wykonują 
jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, państwowe fundusze celowe i placówki, 



 

Podatki oraz niepodatkowe dochody budżetowe pobierają organy podatkowe. 

Uwzględniając  specyfikę  podmiotów  sektora  finansów  publicznych,  w  ramach  rachunkowości  tego 
sektora można wyodrębnić następujące obszary: 



 

rachunkowość wykonania budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, 



 

rachunkowość  jednostek  budżetowych,  samorządowych  zakładów  budżetowych,  rachunkowość 
państwowych funduszy celowych i rachunkowość placówek, 



 

rachunkowość organów podatkowych. 

Rachunkowość  wykonania  budżetu  prowadzą  organa  finansowe,  którymi  są  organa  wykonawcze 
odpowiedzialne za realizacje określonego budżetu. Na szczeblu centralnym jest to minister finansów, 
natomiast na szczeblu samorządu terytorialnego są to zarządy gmin, powiatów, województw. 

Operacje gospodarcze w budżecie jst dotyczą głównie: 

Przedmiot i obszary rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych. 

Metoda kasowa i metoda memoriałowa. 

2 

 



 

różnego typu rozliczeń dotyczących ustalenia dochodów własnych, rozliczeń z innymi budżetami i 
innymi kontrahentami, 



 

gromadzenia dochodów na rachunku bankowym budżetu, 



 

realizacji wydatków budżetowych i ich rozliczania, 



 

ustalenia niedoboru lub nadwyżki budżetu i skumulowanej nadwyżki lub niedoboru budżetu. 

Rachunkowość jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych obejmuje szerszy 
zakres  zagadnień  niż  rachunkowość  wykonania  budżetu.  Można  w  niej  wyodrębnić  następujące 
dziedziny: 



 

gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, 



 

rzeczowe składniki majątku trwałego, 



 

rzeczowe składniki majątku obrotowego, 



 

środki trwałe w budowie, 



 

przychody i koszty, 



 

rozrachunki, 



 

wynik działalności. 

Rachunkowość  organów  podatkowych,  którymi  są  urzędy  skarbowe  i  gminy  obejmuje  problemy 
ewidencji  i  rozliczania  podatków  i  opłat  należnych  budżetowi  państwa  lub  budżetom  jednostek 
samorządu terytorialnego.  

Warto  podkreślić,  że  wszystkie  trzy  obszary  rachunkowości  budżetowej  występują  w  gminach, 
ponieważ urząd jest zarazem organem finansowym, jednostką budżetową i organem podatkowym w 
odniesieniu do podatków lokalnych i opłat. 

Metoda kasowa i metoda memoriałowa 

 

Nadrzędnym  aktem  prawnym  dotyczącym  sfery  finansów  publicznych,  do  którego  odwołują  się 
obecne  przepisy  prawa  obejmujące  wspomnianą  sferę,  jest  ustawa  z  dnia  29  września  1994  r.  o 
rachunkowości (Dz. U. 2009 nr 152 poz. 1223 z późn. zm.) z wyłączeniem rozdz. 5, 6, 7. Reguluje ona 
zasady prowadzenia rachunkowości przez podmioty sektora finansów publicznych. Nie wszystkie jej 
przepisy  mają  jednak  w  nim  zastosowanie.  Zgodnie  z  art.  80  ustawy  o  rachunkowości  części 
podmiotów  tego  sektora  nie  dotyczą  przepisy  rozdziału  5  ustawy  "Sprawozdania  finansowe 
jednostki",  rozdziału  6  "Sprawozdania  finansowe  jednostek  powiązanych"  oraz  rozdziału  7 
"Badanie  i  ogłaszanie  sprawozdań  finansowych".  Obowiązki  dotyczące  sporządzania  i  obiegu 
sprawozdań reguluje w ich wypadku odrębne rozporządzenie.  

Oprócz ustawy o rachunkowości równie ważnym aktem prawa jest ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. 
o finansach publicznych. Dz. U. 2009 nr 157 poz. 1240 z późn. zm. 

Szczególne zasady rachunkowości budżetowej wg UOFP  



 

dochody i wydatki ujmuje się w terminie ich zapłaty, niezależnie od rocznego budżetu, którego 
dotyczą; 

Przedmiot i obszary rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych. 

Metoda kasowa i metoda memoriałowa. 

3 

 



 

ujmuje się również wszystkie etapy rozliczeń poprzedzające płatność dochodów i wydatków, a w 
zakresie wydatków i kosztów — także zaangażowanie środków; 



 

odsetki  od  nieterminowych  płatności  nalicza  się  i  ewidencjonuje  nie  później  niż  na  koniec 
każdego kwartału; 



 

wyceny składników aktywów i pasywów wyrażonych w walutach obcych dokonuje się nie później 
niż na koniec kwartału. 

W  rachunkowości  jednostek  sektora  finansów  publicznych  znalazła  zastosowanie  zarówno  metoda 
kasowa, jak i metoda memoriałowa.  

Ewidencja  księgowa  wykonania  budżetów  (dochodów  i  wydatków)  przez  poszczególnych 
dysponentów środków budżetowych oparta jest na METODZIE KASOWEJ, według której dochód jest 
zrealizowany  wtedy,  kiedy  nastąpi  wpływ  dochodu  na  rachunek  budżetu,  natomiast  dokonanie 
wydatku  oznacza każdą  kwotę  rozchodowaną  z  rachunku  budżetu  bez  względu  na  cel,  z wyjątkiem 
środków  budżetowych  przekazanych  do  dysponentów  niższego  stopnia  na  pokrycie  wydatków 
ujętych w ich planach finansowych. 

Zgodnie  więc  z  metodą  kasową  rejestrowane  są  jedynie  te  dochody,  które  faktycznie  wpłynęły  na 
rachunki bankowe w danym roku, niezależnie od tego, jakiego okresu dotyczyły. Natomiast wydatki 
uważa  się,  za  poniesione  w  momencie  uznania  rachunku  bankowego.  Nakaz  stosowania  zasady 
kasowej  w  zakresie  operacji  budżetowych  wynika  z  art.  40  ust.  2  UOFP,  w  którym  zapisano,  iż: 
„dochody  i  wydatki  będą  ujmowane  w  terminie  ich  zapłaty,  niezależnie  od  rocznego  budżetu, 
którego dotyczą”. 

W  literaturze  podkreśla  się  wyraźnie  niedoskonałości  stosowania  ujęcia  kasowego.  W  księgowości 
opartej na zasadzie kasowej nie tworzy się rezerw na należności i zobowiązania, co może zachęcać do 
manipulacji  wykazywaną  nadwyżką  lub  deficytem.  Na  koniec  okresu  ustala  się  różnicę  między 
otrzymanymi a wydatkowanymi środkami pieniężnymi. Uzyskane w ten sposób saldo jest traktowane 
jako wynik równoznaczny ze stanem środków pieniężnych. Może to prowadzić do manipulacji saldem 
przez  przyspieszone  lub  opóźnione  regulowanie  płatności.  Nieujmowanie  jako  wydatków 
budżetowych zobowiązań powstających w  wyniku niezapłacenia za zamówione i otrzymane  towary 
oraz  usługi  nie  jest  ekonomicznie  uzasadnione  (i  pociąga  za  sobą  dodatkowe  koszty  dla  budżetu). 
Rezultatem tego jest zaniżony rzeczywisty deficyt budżetowy.  

Zaletą stosowania ujęcia kasowego jest to, że pozwala dość szybko ocenić gospodarowanie środkami 
pieniężnymi  i  dokonać  porównań  z  ustalonymi  wcześniej  wielkościami.  Ten  system  pomiaru  nie 
stanowi jednak należytej podstawy do podejmowania decyzji oraz rozliczania z odpowiedzialności. 

Przeciwieństwem  metody  kasowej  jest  METODA  MEMORIAŁOWA.  Stanowi  ona  jedną  z 
podstawowych  zasad  obowiązujących  w  rachunkowości  sektora  prywatnego.  Zasada  ta  obowiązuje 
również  w  rachunkowości  jednostek  sektora  publicznego.  Została  ona  określona  w  art.  6  ustawy  z 
dnia  29  września  z  1994  r.  o  rachunkowości.  Zgodnie  z  nią  operacje  księgowane  są  w  momencie 
naliczenia obciążenia, a nie wówczas, gdy jest przyjmowana lub wydatkowana gotówka.  

Wszystkie przychody osiągnięte przez jednostkę i koszty ją obciążające, które dotyczą danego roku 
budżetowego, ujmuje się w momencie ich zaistnienia, niezależnie od terminu ich zapłaty.  

 

Przedmiot i obszary rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych. 

Metoda kasowa i metoda memoriałowa. 

4 

 

Również  stan  majątku,  fundusze  oraz  wynik  finansowy  rejestrowane  są  w  ewidencji  księgowej 
według  zasady  memoriałowej.  Dotyczy  to  poszczególnych  jednostek  organizacyjnych 
wyodrębnianych w sektorze publicznym, w tym jednostek budżetowych i samorządowych zakładów 
budżetowych.  

Jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe zobowiązane są stosować nadrzędną zasadę 
rachunkowości, jaką jest właśnie zasada memoriału. 

Wszelkie  uzyskiwane  w  danym  roku  dochody  lub  ponoszone  wydatki  dotyczące  roku  poprzedniego 
lub  następnego  nie  mają  wpływu  na  poziom  nadwyżki  lub  niedoboru  w  roku  bieżącym.  W 
odróżnieniu  od  zasady  kasowej  w  przypadku  stosowania  zasady  memoriałowej  mogą  występować 
rezerwy bierne i czynne.