OiS Wyklad 4 (23 10 2014) zadan Nieznany

background image

1

Przykład z ksi

ąż

ki:

str. 48-54 oraz fragmenty ze stron: 54-60

Przykład 1. Określić szczegółowo właściwości częstotliwościowe układu przedstawionego na rys.
1.23, jeżeli

µ

F

200

,

40

=

=

C

R

.

Wyznaczyć transmitancję operatorową

)

(

/

)

(

)

(

1

2

s

U

s

U

s

H

=

oraz częstotliwościową

)

j

(

ω

H

.

Wyprowadzić charakterystykę amplitudową i fazową.

Obliczyć

odpowiedź

impulsową

i

jednostkową

oraz

odpowiedź

na

wymuszenie

V

)

120

400

(

sin

2

50

)

(

1

o

=

t

t

u

.

Sporządzić wykresy Bodego oraz Nyquista.

Rys. 1.23. Schemat układu elektrycznego do przykładu 1.1

Rozwi

ą

zanie analityczne:

Transmitancja układu z rys. 1.23 została podana w tabeli 1.2. W celu ilustracji ogólnej procedury
wyprowadzania transmitancji w pasywnym układzie elektrycznym, wyznaczymy ją tutaj. Zakładamy,
ż

e transformata wymuszenia

)

(

1

s

U

jest znana i wyznaczamy transformatę odpowiedzi

)

(

2

s

U

.

Następnie zapisujemy iloraz

)

(

/

)

(

1

2

s

U

s

U

. W układzie tym jest jedno oczko. Zgodnie z II prawem

Kirchhoffa dla transformat, dla

0

)

0

(

2

=

u

,

prąd w dwójniku

)

(

1

1

)

(

)

(

1

1

1

s

U

RC

s

C

s

C

s

R

s

U

s

I

+

=

+

=

(1.118)

Napięcie na wyjściu układu jest równe napięciu na kondensatorze, dlatego transmitancja
operatorowa

125

125

/

1

/

1

1

1

)

(

1

)

(

)

(

)

(

)

(

1

1

1

2

+

=

+

=

+

=

=

=

s

C

R

s

C

R

C

R

s

s

U

C

s

s

I

s

U

s

U

s

H

(1.119)







)

(

2

s

U

(1)

(2)

(0)

C

s

1

)

(

1

s

U

R

0

)

(

2

=

s

I

)

(

1

s

I

background image

2

Czyniąc podstawienie

ω

j

=

s

, uzyskujemy

transmitancję częstotliwościową

1

j

1

)

j

(

)

j

(

)

j

(

1

2

+

=

=

C

R

U

U

H

ω

ω

ω

ω

(1.120)

Zatem

charakterystyka amplitudowa opisana jest zależnością

1

)

(

1

1

j

1

)

j

(

)

(

2

+

=

+

=

=

C

R

C

R

H

H

ω

ω

ω

ω

(1.121)

a

charakterystyka fazowa – zależnością

[

]

)

(

arctg

)

j

(

arg

)

(

C

R

H

Θ

ω

ω

ω

=

=

(1.122)

Logarytmiczna charakterystyka amplitudowa

+

=

+

=

=

1

log

10

1

)

(

1

log

20

)

(

log

20

)

(

2

2

2

gr

dB

C

R

H

H

ω

ω

ω

ω

ω

(1.123)

gdzie

rad/s

125

)

(

1

=

=

C

R

gr

ω

nosi nazwę pulsacji granicznej układu RC. Wartość charakterystyki

amplitudowej dla pulsacji granicznej wynosi

707

,

0

2

2

1

)

(

1

)

(

2

=

+

=

C

R

H

gr

gr

ω

ω

(1.124)

W przeliczeniu na decybele

dB

3

707

,

0

log

20

)

(

=

gr

dB

H

ω

.

Pulsację graniczną dla układu RC definiuje się więc jako pulsację, dla której, zgodnie z (1.98),

2

/

2

/

/

1

2

=

=

U

U

X

Y

lub

2

/

1

/

/

2

1

2

2

2

2

=

=

U

U

X

Y

. Kwadraty amplitud wartości skutecznych

sygnałów sinusoidalnych na wejściu i wyjściu układu są proporcjonalne do mocy. W takim razie dla
pulsacji granicznej tylko połowa mocy podawanej na wejście dochodzi na wyjście. Reszta mocy
rozpraszana jest w elementach stratnych układu (np. w opornikach) lub jest magazynowana w
elementach reaktancyjnych. Podana definicja pulsacji granicznej jest uniwersalna i stosowana do
większości układów, których charakterystyka amplitudowa zmienia się w funkcji

ω

, czyli do filtrów.

Dla pulsacji

gr

ω

ω

>>

można zaniedbać jedynkę w nawiasie wyrażenia (1.123), opisującego

)

(

ω

dB

H

, co prowadzi do

gr

gr

gr

dB

H

ω

ω

ω

ω

ω

ω

ω

log

20

log

20

log

20

log

10

)

(

2

2

+

=

=

=

(1.125)

Jeżeli podziałka na osi pulsacji jest logarytmiczna, to dla

gr

ω

ω

>>

można z dużą dokładnością

zastąpić charakterystykę amplitudową linią prostą o równaniu

b

x

a

y

+

=

, dla której rolę zmiennej

niezależnej x pełni

ω

log

. Współczynnik kierunkowy tej prostej

20

=

a

oznacza, że wartość

charakterystyki amplitudowej maleje o 20 decybeli przy wzroście

ω

log

o 1, a więc przy 10

krotnym

wzroście pulsacji. Mówimy, że szybkość opadania charakterystyki amplitudowej wynosi 20 dB/dec
(skrót dec oznacza dekadę).

Dla pulsacji

gr

ω

ω

<<

można w (1.123) zaniedbać pierwszy składnik, co prowadzi do

dB

0

1

log

10

)

(

=

=

ω

dB

H

. Oznacza to, że układ RC ani nie tłumi, ani nie wzmacnia sygnałów

background image

3

sinusoidalnych o niskich częstotliwościach. Sygnały takie przechodzą na wyjście rozważanego układu
praktycznie bez zmiany amplitudy.

Rozważany układ jest przykładem realizacji, na elektrycznych elementach pasywnych, układu
zwanego filtrem dolnoprzepustowym. Przedział

)

,

0

(

gr

ω

ω

nazywa się pasmem przepuszczania

filtru dolno-przepustowego, a przedział

)

,

(

+∞

gr

ω

ω

nazywa się pasmem zaporowym. Za

częstotliwość graniczną, czyli umowną granicę między pasmem przepuszczania a zaporowym,
przyjmuje się częstotliwość

gr

ω

, dla której zachodzi równość

R

C

gr

=

)

/(

1

ω

. Wartość charakterystyki

fazowej

π

/4

)

1

(

arctg

)

(

arctg

)

(

=

=

=

C

R

Θ

gr

gr

ω

ω

.

Aby wyznaczyć funkcje

)

(

ω

P

oraz

)

(

ω

Q

dla

charakterystyki Nyquista (1.100), należy pomnożyć

licznik i mianownik

)

j

(

ω

H

przez sprzężenie zespolone mianownika. Po rozdzieleniu części

rzeczywistej i urojonej, otrzymujemy

2

)

(

1

1

)

(

C

R

P

ω

ω

+

=

,

2

)

(

1

)

(

C

R

C

R

Q

ω

ω

ω

+

=

(1.126)

Wyprowadzimy teraz funkcję

))

(

f(

)

(

ω

ω

P

Q

=

, opisującą analitycznie

wykres Nyquista. Łatwo

zauważyć, że

)

(

)

(

ω

ω

ω

P

C

R

Q

=

. Iloczyn

C

R

ω

należy uzależnić od

)

(

ω

P

. W tym celu

przekształcamy algebraicznie pierwszą zależność w (1.126) i otrzymujemy

1

)

(

1

±

=

ω

ω

P

C

R

.

Znak minus przed pierwiastkiem jest konieczny, ponieważ

)

,

(

+∞

−∞

ω

. W takim razie

)

(

1

)

(

1

)

(

ω

ω

ω

P

P

Q

=

m

(1.127)

Podnosząc obie strony równania (1.127) do kwadratu i uwzględniając fakt, że dla każdego

)

,

(

+∞

−∞

ω

wyrażenie

podpierwiastkowe

jest

dodatnie,

dostajemy

zależność

)

(

)

(

)

(

2

2

ω

ω

ω

P

P

Q

=

, którą można przekształcić do

2

2

2

2

1

)

(

2

1

)

(

=

+

ω

ω

Q

P

(1.128)

Jest to równanie okręgu o środku w punkcie (½, 0) i promieniu ½. Jeżeli ograniczymy się do
przedziału

)

,

0

(

+∞

ω

, to wykres Nyquista jest pół-okręgiem leżącym w czwartej ćwiartce

płaszczyzny Gaussa, gdyż

0

)

(

<

ω

Q

.

Teraz zajmiemy się

wyznaczeniem odpowiedzi czasowych na wybrane wymuszenia. Ponieważ

wymuszenie ma charakter napięciowy, to w celu uzyskania odpowiedzi impulsowej, rozważamy
wejściowy

impuls napięcia opisany deltą Diraca. Wymuszenie i jego transformata Laplace’a mają

postać:

1

)

(

),

(

)

(

1

1

=

=

s

U

t

t

u

δ

. Zgodnie z (1.76), odpowiedź impulsowa układu jest równa odwrotnej

transformacie Laplace’a jego transmitancji operatorowej

)

(

e

1

/

1

/

1

)}

(

{

)

(

1

1

1

t

C

R

C

R

s

C

R

s

H

t

y

t

C

R

ε

δ

=

+

=

=

L

L

(1.129)

Ponieważ

ms

8

=

C

R

oraz

1

s

125

/

1

=

C

R

, to

V

)

(

e

125

)

(

125

t

t

y

t

ε

δ

=

.

background image

4

Odpowiedź jednostkowa dla rozważanego układu to odpowiedź na włączenie na wejściu w chwili

0

=

t

źródła napięcia stałego o wartości 1 V. Wymuszenie oraz jego transformata Laplace’a mają

postać:

)

(

)

(

1

t

t

u

ε

=

,

s

s

U

/

1

)

(

1

=

. Zgodnie ze wzorem (1.78), odpowiedź jednostkowa

V

)

(

)

e

1

(

)

(

)

e

1

(

)

/(

1

1

1

1

1

)

1

(

1

)

(

)

(

125

1

1

1

1

1

1

t

t

C

R

s

s

C

R

s

C

R

s

C

R

s

s

s

s

H

t

y

t

t

C

R

ε

ε

ε

=

=

+

=

+

=

+

=

=

L

L

L

L

L

(1.130)


Przejdźmy teraz do wyznaczenia odpowiedzi rozważanego układu

RC na zadane wymuszenie

sinusoidalne

V

)

120

400

(

sin

2

50

)

(

1

o

=

t

t

u

. Założona pulsacja

rad/s

400

=

ω

wymuszenia

)

(

1

t

u

jest większa od pulsacji granicznej

rad/s

125

=

gr

ω

, a wi

ęc leży ona w paśmie zaporowym

rozwa

żanego filtru dolno-przepustowego

RC. Z tego względu sinusoidalna odpowiedź w stanie

ustalonym b

ędzie miała stłumioną amplitudę w stosunku do wymuszenia, zgodnie z zależnością

(1.98). Oznacza to,

że

1

2

)

(

U

H

U

ω

=

, gdzie

2

U i

1

U oznaczają wartości skuteczne sygnałów

)

(

2

t

u

i

)

(

1

t

u

. Warto

ść charakterystyki amplitudowej, zgodnie z (1.121), dla pulsacji

rad/s

400

=

ω

, wynosi

0,298

rad/s)

400

(

=

H

. Oznacza to, że sinusoidalne sygnały napięcia o pulsacji równej 400 rad/s

przechodzą na wyjście układu

RC z amplitudą stłumioną do około 30 % swej wartości na wejściu. W

naszym przypadku

V

9

,

14

V

50

298

,

0

)

rad/s

400

(

1

2

=

=

=

U

H

U

(1.131)

Aby wyznaczyć przesunięcie fazowe między sygnałami

)

(

1

t

u

i

)

(

2

t

u

, należy obliczyć wartość

charakterystyki fazowej dla

rad/s

400

=

ω

. Zgodnie z zależnością (1.98), faza początkowa sygnału

sinusoidalnego

)

(

2

t

u

wynosi

ϕ

ω

ψ

+

=

)

(

Θ

, gdzie

ϕ

jest fazą początkową sygnału

)

(

1

t

u

. W naszym

przypadku

o

120

=

ϕ

więc, zgodnie z (1.122) ,

o

6

,

72

rad/s)

400

(

=

Θ

. Oznacza to, że sinusoidalne

sygnały napięcia o pulsacji równej 400 rad/s przechodzą na wyjście układu

RC z fazą o 72,6°

mniejszą niż na wejściu, czyli są opóźnione o

ms

17

,

3

)

400

/

π

2

(

202

,

0

)

360

/

6

,

72

(

=

=

T

o

o

względem

)

(

1

t

u

. Faza początkowa

o

o

o

o

4

,

167

6

,

192

)

120

(

6

,

72

rad/s)

400

(

=

+

=

+

=

ϕ

ψ

Θ

.

Wykonane obliczenia pozwalają zapisać postać czasową sygnału na wyjściu, mianowicie

V

)

4

,

167

400

(

sin

2

9

,

14

)

(

sin

2

)

(

2

2

o

+

=

+

=

t

t

U

t

u

ψ

ω

.

Warto w tym miejscu zauważyć, że ponieważ badany układ jest układem elektrycznym, to do
wyznaczenia jego odpowiedzi w stanie ustalonym na wymuszenie sinusoidalne możemy, zamiast
pojęcia transmitancji, użyć metody symbolicznej, tzn. metody liczb zespolonych. Obliczenia, które
należy wykonać, w celu wyznaczenia postaci czasowej napięcia na wyjściu, są następujące

V

)

4

,

167

400

(

sin

2

9

,

14

)

(

V

e

9

,

14

e

19

,

1

5

,

12

j

j

A

e

19

,

1

e

9

,

41

e

50

5

,

12

j

40

e

50

)

5

,

12

j

40

(

j

,

5

,

12

1

2

4

,

167

j

6

,

102

j

1

2

6

,

102

j

4

,

17

j

120

j

120

j

1

1

o

o

o

o

o

o

o

+

=

=

=

=

=

=

=

=

=

=

=

=

t

t

u

I

X

U

Z

U

I

X

R

Z

C

X

C

C

C

ω

(1.132)

background image

5

Otrzymany wynik jest zgodny z tym, który otrzymaliśmy wcześniej.

Dla układów elektrycznych użycie transmitancji jest wygodniejsze od metody symbolicznej, gdy
należy wyznaczyć sinusoidalną odpowiedź ustaloną (szczególnie dla układów o dużej liczbie
elementów). Transmitancję wyznacza się raz i od razu dla wszystkich pulsacji. Metoda symboliczna
wymaga powtórzenia obliczeń reaktancji, prądów i napięć dla każdej pulsacji osobno.

Transmitancję można również wykorzystać do obliczenia odpowiedzi uwzględniającej stan
nieustalony układu przy wymuszeniu sinusoidalnym. W tym celu skorzystamy z definicji
transmitancji (1.74) oraz z transformaty nr 22 z dodatku D1, uwzględniając

0

=

a

. Zaburzone

napięcie na wyjściu

2

2

1

1

,

2

cos

sin

2

/

1

/

1

)

(

)

(

)

(

ω

ϕ

ω

ϕ

+

+

+

=

=

s

s

U

C

R

s

C

R

s

U

s

H

s

U

z

(1.133)

Podstawienie wartości liczbowych daje transmitancję

)

400

(

)

125

(

1767767

655

,

7654

)

(

2

2

,

2

+

+

=

s

s

s

s

U

z

(1.134)

Napięcie

)

(

,

2

t

u

z

wyznaczamy w oparciu o transformatę nr 34 z dodatku D1. Uwzględnienie

125

,

1767767

,

655

,

7654

=

=

=

d

c

b

i

400

=

ω

, prowadzi do

t

z

t

t

t

u

125

,

2

e

617424

,

4

)

sin(

57958

,

20

)

cos(

617424

,

4

)

(

=

ω

ω

(1.135)

Zamiana sumy

)

sin(

)

cos(

t

q

t

p

ω

ω

+

na sinus, wg uwagi z dodatku D1, daje

t

z

t

t

u

125

,

2

e

617424

.

4

)

180

6

,

12

sin(

21.09123

)

(

+

=

o

o

ω

(1.136)

co

można

zaokrąglić

do

t

z

t

t

u

125

,

2

e

62

,

4

)

4

,

167

sin(

2

9

,

4

1

)

(

+

=

o

ω

i

zapisać

jako

)

(

)

(

)

(

,

2

2

,

2

t

u

t

u

t

u

p

z

+

=

. Łatwo sprawdzić, że

V

0

)

0

(

,

2

=

z

u

. Powinno tak być z powodu ciągłości

napięcia na kondensatorze, który w chwili

0

=

t

nie był naładowany. Wykładnicza składowa

przejściowa

)

(

,

2

t

u

p

praktycznie zaniknie po czasie

ms

40

s

)

125

/

1

(

5

=

, czyli po około dwóch

okresach sinusa. Wszystkie te spostrzeżenia można zaobserwować na rys. 1.28.

Rozwi

ą

zanie za pomoc

ą

programu PSpice:

Kształt impulsu Diraca, w krótszym przedziale czasu, pokazano na rys. 1.26.

background image

6

Rys. 1.25. Wymuszenie w postaci impulsu (u góry) i odpowiedź impulsowa układu RC:

V(2) – wynik symulacji za pomocą programu PSpice,

125*exp(-125*Time) – odpowiedź dokładna, obliczona analitycznie

Rys. 1.26. Puls prostokątny o polu 1Vs, modelujący napięciowy impuls Diraca

W programie PSpice nie możemy zadeklarować impulsu Diraca, który miałby, zgodnie z

definicją, nieskończoną amplitudę i nieskończenie krótki czas trwania. Do symulacji impulsu Diraca
używamy krótkotrwałego pulsu prostokątnego o tak dobranej amplitudzie i czasie trwania, aby pole
ograniczone jego wykresem i osią czasu wynosiło 1. Puls ten deklarujemy za pomocą źródła typu

PWL

. Pozwala ono generować nieokresowe sygnały prądu lub napięcia zależne od czasu,

aproksymowane odcinkami linii prostej.

Przebieg odpowiedzi jednostkowej przedstawiono na rys. 1.27.

Rys. 1.27. Odpowiedź jednostkowa układu RC

V(1) – napięciowe wymuszenie jednostkowe

V(2) – odpowiedź jednostkowa wyznaczona przez program PSpice

1-exp(-125*Time) - odpowiedź jednostkowa dokładna, obliczona analitycznie


Wykresy wymuszenia sinusoidalnego i odpowiedzi: ustalonej, zaburzonej oraz przejściowej,

przedstawiono na rys. 1.28.

background image

7

Rys. 1.28. Odpowiedź układu RC na wymuszenie sinusoidalne

V(1) – wymuszenie sinusoidalne symulowane przez źródło SIN

V(2) – zaburzona odpowiedź sinusoidalna wyznaczona przez program PSpice

50*sqrt(2)*… – wymuszenie sinusoidalne w postaci analitycznej

14.9*sqrt(2)*… – odpowiedź sinusoidalna ustalona w postaci analitycznej

-4.62*exp(-125*Time) – odpowiedź przejściowa w postaci analitycznej

Na rys. 1.29 przedstawiono wykres charakterystyki amplitudowej. Zaznaczono na nim

częstotliwość graniczną

Hz

,9

19

=

gr

f

, dla której

0,707

)

π

2

(

gr

f

H

, oraz częstotliwość

Hz

63,617

=

f

, odpowiadającą pulsacji 400 rad/s. Wartość charakterystyki amplitudowej dla tej

częstotliwości wynosi około 0,298, co jest zgodne z wcześniejszymi obliczeniami.

Rys. 1.29. Wykresy charakterystyki amplitudowej układu RC

V(2) – charakterystyka symulowana przez PSpice

1/sqrt(pwr(2*pi*Frequency*0.008,2)+1) – charakterystyka wyznaczona analitycznie


Na rys. 1.30 przedstawiono

wykresy Bodego transmitancji częstotliwościowej. Dla

gr

f

f

<<

charakterystykę amplitudową w dB można aproksymować linią poziomą, a dla

gr

f

f

>>

linią

prostą o nachyleniu -20 dB/dec.

Charakterystyka fazowa zmienia się w przedziale od 0 do -90°. Zaznaczono na niej

częstotliwość graniczną, dla której

o

45

)

π

2

(

=

gr

f

Θ

oraz częstotliwość

Hz

63,617

=

f

,

odpowiadającą pulsacji 400 rad/s. Wartość charakterystyki fazowej dla tej częstotliwości wynosi

około

o

6

,

72

, co jest zgodne z wcześniejszymi obliczeniami.

background image

8

Rys. 1.30. Wykresy Bodego układu RC:

charakterystyka amplitudowa w dB (u dołu) i fazowa w stopniach (u góry),

VdB(2) – charakterystyka amplitudowa symulowana przez PSpice

-10*log10(pwr(2*pi*Frequency*0.008,2)+1) – charakterystyka amplitudowa obliczona

VP(2) – charakterystyka fazowa symulowana przez PSpice

-arctan(2*pi*Frequency*0.008)*180/pi – charakterystyka fazowa obliczona

Opóźnienie grupowe

1

odpowiedzi wyjściowej względem wymuszenia obliczamy na podstawie

charakterystyki fazowej, mianowicie

2

2

2

)

(

1

))

(

arctg

(

d

d

)

(

d

d

)

(

ω

ω

ω

ω

ω

ω

ω

ω

ω

τ

+

=

+

=

=

=

gr

gr

RC

RC

RC

Θ

(1.137)

Z wykresu opóźnienia grupowego (rys. 1.31) wynika, że maleje ono ze wzrostem częstotliwości i nie
przekracza

8

/

1

=

gr

ω

ms.

Rys. 1.31. Wykresy opóźnienia grupowego dla układu RC

Wykres Nyquista pokazano na rys. 1.32. Wraz ze wzrostem pulsacji przesuwamy się w kierunku
punktu (0, 0), co zobrazowano strzałkami na krzywej. Dla każdego punktu na tym wykresie długość
wektora poprowadzonego z początku układu współrzędnych do danego punktu jest równa wartości
charakterystyki amplitudowej dla danej pulsacji, a kąt skierowany (czyli z uwzględnieniem znaku),
jaki tworzy ten wektor z osią rzeczywistą, jest równy wartości charakterystyki fazowej dla rozważanej
częstotliwości.

1

Opó

ź

nienie grupowe – ang. group delay – wielko

ść

okre

ś

laj

ą

ca opó

ź

nienie fazowe wprowadzane przez urz

ą

dzenie dla danej cz

ę

stotliwo

ś

ci sygnału, przedstawiana

za pomoc

ą

wykresu. Matematycznie opó

ź

nienie grupowe reprezentowane jest przez pochodn

ą

opó

ź

nienia fazowego po cz

ę

stotliwo

ś

ci. Linia prosta na wykresie oznacza,

ż

e warto

ść

opó

ź

nienia dla wszystkich cz

ę

stotliwo

ś

ci jest stała (tzw. liniowa faza urz

ą

dzenia) [http://www.portalnaglosnieniowy.pl/component/content/article/149-slownik-

tematyczny/4256-oponienie-grupowe]

background image

9

Rys. 1.32. Wykres Nyquista transmitancji częstotliwościowej układu RC


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
OiS Wykład 4 (23 10 2014)
OiS Wykład 3 (16 10 2014)
OiS Wykład 5 (30 10 2014)
2013 2014 ZARZADZANIE ZASOBAMI LUDZKIMI wyklad 3 23 10
ZO material wyklad 08 10 2014 Nieznany
KPC Wykład (4) 23 10 2012
OiS Wykład 1(07 10 2013)
wykład 4 - 23.10.2008, FARMACJA, ROK 5, TPL 3, Zachomikowane
ogólne - wykład 3 - 23.10.2012, Językoznawstwo ogólne, Językoznawstwo ogólne - wykład
Młoda Polska WYKŁAD (23 04 2014)
OiS Wykład 8 (20 11 2014)
Algebra wyklad 30 10 id 57336 Nieznany
WYKŁAD 23.10.2011r, PDF i , SOCJOLOGIA I PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
Wykład z 23.10.2010 (sobota) mgr A. Sobczyński, UJK.Fizjoterapia, - Notatki - Rok I -, Deontologia z
Ekonomia. wykład 3. 23.10.2006, Studja, Ekonomia SGGW, Wykłady
EP wyklad Formy prawne 2014 id Nieznany
Biochemia wykład III$ 10 2014
Wykład z 23.10.2010 (sobota) S. Pańko, Fizjologia do poczytania

więcej podobnych podstron