METODY NAUCZANIA ORTOGRAFII

Proces

kształcenia poprawności ortograficznej polega na

opanowaniu umiejętności i nawyku bezbłędnego pisania. O takiej

umiejętności można mówić wówczas, gdy uczeń rozumie budowę i sens

logiczny pisanych słów, dokonuje wyboru właściwych liter i sprawnie

posługuje się zasadami ortograficznymi. W wyniku systematycznych

ćwiczeń, czynności poprawnego pisania automatyzują się, przechodząc

w nawyk ortograficzny, t.j. bezbłędne pisanie, które przebiega już bez

udziału świadomości piszącego.

Dziecko

odzwierciedla

materiał ortograficzny za pomocą

analizatorów. Zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go,

uruchamiając ośrodki motoryczne mowy. Wymówiony wyraz kojarzy z

akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego optycznym obrazem, a

zapisanie wyrazu, wzmacnia zapamiętanie obrazu graficznego i

ruchowego. Przy takim połączeniu czynności, w umyśle dziecka

powstają skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi,

słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Skojarzenia

te muszą być utrwalane poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i

zapamiętywaniu wyrazów w coraz trudniejszych formach pisania. Dużą

rolę w nauce ortografii odgrywa poziom pamięci, w szczególności

pamięci wzrokowej i ruchowej oraz umiejętności koncentracji uwagi.

Jeżeli uczeń nie potrafi skoncentrować uwagi na wyrazie, jego

spostrzeganie jest niedokładne, nie sprzyja zapamiętywaniu i powoduje

powstawanie błędów.

Nie mniej istotne są motywy uczenia się ortografii. Dziecko

podejmuje działania ponieważ chce się uczyć, otrzymać pochwałę,

dobrą ocenę, czy też jest zainteresowane tematyką lekcyjną

(zadaniową).

Metody nauczania

- ćwiczenia poprawnej wymowy

- analizowanie

trudności ortograficznych (ich dostrzeganie i analiza)

- wyjaśnienie pisowni wyrazów

- pamięciowe ćwiczenia zapisu wyrazów

- praca ze słownikiem ortograficznym

- gry i zabawy dydaktyczne

- kontrola

własnoręcznie napisanego tekstu

Formy ćwiczeń w pisaniu

Najprostszą formą pisania jest przepisywanie. Polega ono na

wiernym odtwarzaniu wyrazów czy zdań obserwowanych jako całość.

Aby ćwiczenie to nie było tylko kopiowaniem tekstu należy dodać

polecenie: zaobserwuj, policz, wyjaśnij, zapamiętaj, wybierz, dopisz,

uzupełnij. Przepisywanie kształci umiejętność:

- słuchania i rozumienia poleceń

- całościowego spostrzegania materiału przeznaczonego do pisania

- poprawnego

odczytywania

tekstu i rozumienia jego treści

- dokonywania

analizy

gramatyczno – ortograficznej

- sprawdzania

własnej pracy z wzorem

Pisanie z pamięci to odtwarzanie zapamiętanego , graficznego obrazu

czy zdań oraz porównywanie zapisu z udostępnionym poniżej wzorem.

Praca uczniów polega na:

- odczytaniu i zrozumieniu tekstu przeznaczonego do pisania

- analiza gramatyczno – ortograficzna (podział na zdania, rodzaj zdań,

omówienie trudności ortograficznych, uzasadnienie)

- odczytywanie i próba powtórzenia zapamiętanego tekstu

- pisanie z pamięci (bez wzoru)

- sprawdzanie z wzorem

Materiał do pisania z pamięci powinien być ciekawy i niezbyt długi.

Pisanie ze słuchu tzw. dyktando polega na zapisaniu dyktowanych

wyrazów i zdań bez możliwości korzystania z wzoru. W pracy z uczniami

klas I – III najczęściej stosuje się dyktando z objaśnieniem i dyktando

sprawdzające. Dyktowanie z objaśnieniem to dyktowanie tekstu po

uprzednim objaśnieniu pisowni trudnych wyrazów, które odbywa się

bezpośrednio przed pisaniem lub w jego trakcie. Podstawę kształcenia

umiejętności poprawnego pisania stanowi tu znajomość zasad pisowni

oraz pamięć wzrokowa i słuchowa.

Dyktando sprawdzające jest formą ćwiczeń kontrolującą osiągnięty

przez uczniów poziom poprawności ortograficznej. Pozwala również na

ustalenie rodzaju i zakresu trudności.

Dyktowanie tekstu musi odbywać się następująco:

- odczytanie tekstu (zgodnie z wymową i naturalną intonacją, bez

zniekształcania głosek)

- sprawdzenie stopnia zrozumienia treści tekstu

- dyktowanie

(najlepiej

zdaniami lub ich logicznymi całościami)

- czytanie

sprawdzające

- sprawdzenie i ocena.

Ogromną rolę w kształtowaniu sprawności ortograficznej mają

powtórzenia. Powinny być one rozłożone w czasie i przyjmować różną

treść i formę.

PROPOZYCJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH

W kratki diagramu wpisz wyrazy o podanych niżej znaczeniach.

1. Coś czego bardzo pragniesz.

8. Dziedzina gospodarki

2. puchowa do przykrywania.

9. Pracują na statkach.

3. Siedzą na niej kury.

10.Głośne wołanie.

4.

Obietnica. 11.Miesiąc, w którym rozpoczyna

5. Między lekcjami.

się nauka.

6.

Wielki

krzyk.

12.Marchewka,

kapusta,

sałata

7.

Na

powiece.

to....

13.W niej skarby.

Napisz wyrazy w kolejności alfabetycznej. Podkreśl spółgłoski, po
których piszemy ż.
Odwilż, małżeństwo, lżej, rży, małża;

Pośród je

□

yn

□

mija le

□

y,

Niech tu dą

□

ą!

□

al mi je

□

y

A tu

□

je

□

szar

□

ując bie

□

y. Swym

orę

□

em, jak nale

□

y,

Cię

□

ko sapiąc, naje

□

ona

Chcę powitać dwóch

□

arłoków.

Obok mę

□

a drepce

□

ona,

Dalej

nap

□

ód! W tył ni kroku”.

Uchodź z

□

yciem

□

mijo.

Wnet

po

□

ółtej z próchna bie

□

ni

Je

□

ów tych złowró

□

bna szar

□

a

Chy

□

o smukły mknie drapie

□

nik:

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Mówi,

□

e z wę

□

owej

skórki

Mie

□

y,

□

uca, ude

□

a!

Będą wkrótce włókna, wiórki.

Kolczastego tnie ryce

□

a,

Na to rozsro

□

ona

□

mija:

G

□

moci, gna w ko

□

enie wie

□

by!

„Mój jad pozabija !

Czy zwycię

□

y je

□

a? Gdzie

□

by!

Z pamiętnika

Krzysia

Dopisz

przeczenie

nie do

podawanych

wyrazów.

Środa. Kuję:

□

eźba,

□

ecz

....

Wtem ... Ach, w telewizji mecz.

prószy

- .....................

W po

□

ądeczku, ksią

□

ki sp

□

ątam! ładny

- .....................

Chy

□

o zleciał czas. Dziesiata.

lepią

- .....................

Czwartek.

□

epa, ko

□

eń, świe

□

y... zręcznie

- .....................

Pat

□

ę: szybę mróz ośnie

□

ył.

ciekawa

- .....................

Hej, na ły

□

wy! Tu

□

p

□

ed ósmą

smaczny

- .....................

Powróciłem. Alem usnął!

piszą

- .....................

Piątek,

□

ąd , reporta

□

, orę

□

...

grzecznie

- .....................

P

□

yszedł G

□

ego

□

. No, nie w porę,

wesoły -

.....................

Lecz gość. Mata dał z kretesem.

brzydko -

.....................

Rewan

□

! Migiem wieczór p

□

eszedł!

wysoki

- .....................

Wśród ko

□

eni wie

□

by mieszkał

Tchó

□

, drapie

□

nik i grabie

□

ca.

□

arłok z niego był niemały,

□

aby p

□

ed nim wprost a

□

dr

□

ały.

Pod sreb

□

ystą

□

eki szybą

Łuska się je

□

yła rybom.

Na gołąbkach i na kurach
Z p

□

era

□

enia cierpła skóra.

Pró

□

no płacze gospodyni,

Darmo wójt zasadzki czyni!
Zwie

□

ę zbójecki wcią

□

o zmie

□

chu

Do kurnika wpadał z wie

□

chu

Na k

□

tałt huraganu, bu

□

y

I

□

eź czynił w rodzie ku

□

ym.

Niektóre wyrazy z ż schowały się w innych. Odszukaj je.

Do „łyżew” wskoczył myśliwski pies.

Sprawdź, proszę, może jeszcze w nich jest? ........................................

Spłoszony złodziej krzyknął: „O, stróż!”

Ile stróż dostał w nagrodę róż? ...........................................................

Zrób łańcuszek wyrazów. Nowy wyraz zaczyna się od głoski
kończącej poprzedni wyraz. Podkreśl w wyrazach rz niewymienne i
rz po spółgłoskach:


a. korytarz, chrzan, rzeczownik, orzech, kalendarzyk, elementarz,

korzenie, drzewo, rząd;

b. kurz, korytarz, orzeszek, rzadko, wierzba, rzodkiew, jarzębina,

Andrzej;

Jakie litery wpiszesz w puste okienka?

G

□

eś nieg

□

eczny był jak

□

adko:

□

ucił śnie

□

ką za sąsiadką,

rano, kiedy jadł śniadanko
spa

□

ył kota ciepłą g

□

anką,

na złość młodszej siost

□

e Joli

p

□

erwał koncert dla p

□

edszkoli,

t

□

asnął d

□

wiami z całej siły,

aż psy w całym bloku wyły!
nie chciał w domu siedzieć dłu

□

ej

i wyskoczył na podwó

□

e!

Na podwórku dla zabawki
Przestawili z Wickiem ławki,
Je

□

ykowi zabrał sanki

I p

□

ed

□

eźniał kole

□

anki.

A wieczorem – do rodziny
stroił bardzo b

□

ydkie miny.

- A co na to,

□

ekli mama oraz tato?

W tajemnicy wam powtó

□

ę,

że to było coś o... skó

□

e...

Przepisz, usuwając nawiasy i łącząc lub oddzielając „nie” od
podanego wyrazu.


„

Sknera”

„Milcząca Gaduła”

Lewą ręką pewien sknera

Na (nie) poważne tematy

Prawej ręce coś wydzierał:

(Nie) ustanie pleść gotowa.

„(Nie)dotykaj! (Nie)rusz! (Nie)bierz!”

Spytał ją pan matematyk...

Krzyczał z pasją sam na siebie.

Popatrz. Milczy jak (nie)mowa.

W kratki logogryfu wpisz znaczenia następujących haseł:

1. Ciemnoczerwony owoc kulisty

drzewa krajowego.

2. Kotki na wierzbie.
3. Zwierzę domowe, pociągowe

lub wierzchowe.

4. Wysuszona trawa.
5. Np. drożdżowiec.
6. Następuje po lecie.
7. Pułapka na ryby.

1

2

3

4

5

6

7

Podane wyrazy wpisz do tabelki.
Maślak , ćma, ciepło, śpiew, wisi, niedziela, zima, dźwig, środa, słoń,
koń, śpi, dłoń, prosi, prośba, dzięcioł.

ć ń ś ź dź

ci ni si zi dzi

c n s z dz

przed spółgłoską na

końcu wyrazu przed samogłoską przed

„i”

Przeczytaj płynnie wyrazy podzielone na głoski

p – ł – o – ć d

–

ł – o – ń

r – y – ś

p – ł – o – ci – e

d – ł – o – ni – e

r – y – si – e

tej p – ł – o – c – i w d – ł – o – n – i 5 r – y – s – i

Wpisz brakujące spółgłoski miękkie.

□

wiatło

□

emia

ole

□

ka

□

ężko

□

emno

ś

□

ana

□

ląsk kopal

□

a

□

mno

□

le

Ci

ź Ź

ni

ń Z

Ś

ś si

Ć

ć ci

Ni

Si zi

Ń

( ń, ni) Ole

□

ka mieszka w Katowicach na (Ś, Si)

□

ląsku. Jej tato (ź, zi)

Ka

□

k jest (ń, ni) gór

□

kiem. Pracuje pod (ź, zi)

□

emią w (ń, ni) kopal

□

.

Każdego dnia rąbie on wielkie (ć, ci) ś

□

any węgla. Na głowie ma kask

ze specjalnym (ś, si)

□

wiatełkiem, który ułatwia mu pracę w (ć, ci)

□

emności. Jego praca jest bardzo (ć, ci)

□

ężka i odpowiedzialna.

Przepisz podane wyrazy z „h” w trzech grupach w porządku
alfabetycznym: w pierwszej - rzeczowniki, w drugiej - czasowniki,

w trzeciej – przymiotniki.

hejnał, Hanna, hoduje, huśtać, bohaterski, czyha, hamuje, Henryk,
zhańbiony, harmonia, hałasuje, hamak, harcerski, heblować, hektar,
hodowlany, Honorata, honorowy, hak, herbaciane, hotel

Uzupełnij „h” lub „ch”

Nieodzowna jestem w

□

aku,

Ciągle

□

uśtam się w

□

amaku.

Przy wykopa

□

bywam w

□

utach

□

arcerz bierze mnie na zbiórki,

Obce są mi piątki, czwórki.
Lubię jeździć

□

ulajnogą

I

□

amować lewą nogą.

Wciąż w

□

ałasie się odzywam.

Powiedz, jak ja się nazywam?

Ma mnie hiacynt i herbata
Zna mnie dobrze Honorata
Co dzień słyszysz mnie w hejnale
W Hondurasie mieszkam stale
Zawsze bywam w Hrubieszowie
Czym ja jestem kto to powie?

...................................................................................................
Wypisz z wiersza wyrazy z „h” w porządku alfabetycznym.

Kłopotliwe samo „h”,
dość szczególną skłonność ma,
lubi hałaśliwe słowa:
huk, harmider, hałasować, heca, hurmem,
hej, hop, hura, hola, horda, hejnał, hulać,
hasać, halo, hop, wataha ........................
W tych wypadkach się nie wahaj.

W

□

amaku

□

usta się dru

□

na

□

ania.

□

alinka

□

oduje

□

iszpańskie

□

iacynty.

Rymowanka

harcerz

-

chata

chleb

-

herbata

hasło

-

chór

hejnał -

chmura

humor - hura!

Połącz sylaby w wyrazy i zapisz

ha cha

chu Ha

Hen

chu

cerz

mak

ryk

ry

Dopisz wyrazy pokrewne
herbata - -
__________________________________________________________
kuchnia

-

__________________________________________________________
choinka -
__________________________________________________________
humor

-

__________________________________________________________
hak

-

__________________________________________________________
słuchawka -
__________________________________________________________
chmura -
__________________________________________________________
haft

-

__________________________________________________________
hodowla -
__________________________________________________________

Rozwiąż krzyżówkę

1. Domek „Baby Jagi”

2. Wbity w ścianę.

3. Odpychasz się nogą i jedziesz jak na

rowerze

4. Gorący napój, może być z cytryną

5.

Bardzo dzielny człowiek.

Od podanych rzeczowników utwórz czasowniki

hałas

- .............................

hamulec - .............................

haft

- .............................

hodowla - .............................

handel

- .............................

hebel

- .............................

Uzupełnij luki wpisując „h” lub „ch”

....erbata rośnie w ....inach. ....elena ....aftuje ....ustkę. dzieci ....ałasują
koło ....uśtawki. W lesie sły....ać ....uk siekiery. Jurek ....andluje
zbożem.

Rozwiąż krzyżówkę („h” lub „ch”)

1. Płaczesz, gdy go trzesz
2. Do nosa, ma cztery rogi
3. Ochrania głowę strażaka.
4. Inaczej linia widnokręgu
5. Może być chińska, indyjska

lub cejlońska.

Wypisz z tekstu wyrazy z „h” i „ch” do tabelki

Na leśnej polanie pracują harcerze i zuchy. Z samochodu znoszą
namioty, pojemniki z chlebem, pudełka śrubek i haków. Śpieszą się, bo
dmucha coraz silniejszy wiatr. Może być burza. Druh Henryk pomaga
słabszym i przypomina, że w lesie nie wolno hałasować.

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

„h” „ch”

Ćwiczenia utrwalające pisownię wyrazów z ó

1. Wymień wyrazy z ó na wyrazy z o i odwrotnie

brzózka – brzoza
kłódka -

.....................

głowa

- .....................

róg -

.....................

broda

- .....................

twaróg - .....................

stopa -

.....................

próg -

.....................

połowa

- .....................

stóg -

.....................

słowo -

.....................

zamiótł - .....................

wniosła -

.....................

urósł

- .....................

gniotła

- .....................

plótł -

.....................

podniosła - .....................

pieróg - .....................

myszołowy - .....................

podróż - .....................

sokoły -

.....................

łóżko -

.....................

obroty

- .....................

Zapamiętaj!
Gdzie się ó na o wymienia, tam je piszę bez zwątpienia.

2. Uzupełnij według wzoru.

Siódemka – siedem
szóstka - .....................

zbierać -

.....................

otwór -

.....................

dobierać -

.....................

Zapamiętaj!
Tam o z kreską zawsze piszę, gdzie je zamiast e usłyszę.

3. Wyrazy z ó wymień na wyrazy z a

Wytwórnia – wytwarzać
Powtórka- .....................

wrócić -

.....................

Skrót -

.....................

powrót -

.....................

Krój -

.....................

obrócić -

.....................

Zapamiętaj!
Piszę ó, to murowane , gdy na a jest wymieniane.

4. Wyniki działań wskażą kolejne litery w wyrazach.

Wybrane litery dadzą rozwiązanie

3 x 11 – 4 x 8 =

1

(s)

k ó r a

2 x 25 – 8 x 6 =

s

o

k

ó

ł

5 x 12 – 7 x 8 =

p

r

ó

b

a

2 x 24 – 5 x 9 =

w

i

ó

r

y

2 x 16 – 9 x 3 =

s

k

r

ó

t

5 x 11 – 6 x 9 =

k

t

ó

r

y

3 x 22 – 8 x 8 =

n

a

b

ó

j

5. Podane wyrazy zapisz w kolejności alfabetycznej. Podkreśl ó.

próżniak, but, córka, ogórek, wróbel, góral, pszczółka, czółno, kura

Pogrupuj wyrazy i napisz je w dwóch rzędach:
jeżyny , struś, żubr, żółw, warzywa, królik, żaba, żyto, jęczmień, jeż,
wąż, zboże, grusza, wiewiórka, śliwa, jarzyny
.........................................................................................................

.........................................................................................................

Uzupełnij zdania, korzystając z zapisanych wyrazów.

Warzywa to inaczej .....................

....................... to owoce krzewów leśnych.

Wieczorem z nad stawu dochodzi rechot .................

W Puszczy Białowieskiej mieszkają ......................

Gospodarze często hodują ......................

Do zwierząt długowiecznych zalicza się .................. i ...................

Ulubionym zwierzątkiem dzieci jest ruda ..................

Przeczytaj wyrazy. Uzupełnij je brakującymi literami.

je

□

yny

□

aba tale

□

□

ubr

je

□

ły

□

ka

ja

□

yny wą

□

nó

□

wa

□

ywa

zbo

□

e

zwie

□

ęta

Napisz wyrazy w kolejności alfabetycznej:

pożar, koleżanka, dużo, ciężko, kałuża, straż, ryż, jeżyny, łyżwy,
młodzież

Wśród wyrazów z rz po spółgłoskach są wyjątki. Kto szybciej je
znajdzie?

brzoza, grzebień, przerwa, pszenica, wrzosy, pszczoła, krzaki, chrzan,
kształt, brzeg, wrzesień, pszczelarz.

LITERATURA:

1.L.Bandura : Z zagadnień błędów uczniowskich, Warszawa 1963,

PZWS.

2. K.Drzewiecki: Zarys metodyki języka polskiego, Warszawa 1922.

3. M.Froelichowa, J. Ledochowska: Metodyka nauczania ortografii w

szkole ogólnokształcącej, Warszawa 1961,PZWS.

4. W.Gawdzik: Ortografia na wesoło, Warszawa 1969, Instytut

Wydawniczy PAX.

5. A.Jedut, A.Pleskot: Nauczanie ortografii w klasach I-III. Poradnik dla

nauczyciela, Warszawa 1991,WSiP.

6. G.Kapica: Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym, Warszawa

1986, WSiP.

7. T.Krajewski : U źródeł błędów ortograficznych, „ Życie Szkoły” 1960.

8. J.Kulpa, R.Więckowski: Metodyka nauczania języka polskiego w

klasach początkowych, Warszawa 1983, WSiP.

9. J.Malendowicz: Nauczanie ortografii w klasach I-IV, Warszawa 1976,

WSiP.

10. T.Pasierbiński, J.Starościak: Nauczanie ortografii, Warszawa 1951,

PZWS.

11. E.Polański: Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Warszawa 1987,

WSiP.

12. J.Lompscher: Psychologia uczenia się w nauczaniu początkowym,

Warszawa 1976, WSiP.

13. J.Wójcik, M.Staszowa: Zbiór ćwiczeń ortograficznych dla uczniów

klas I-III, Warszawa, 1961, WSiP.

Teresa Popławska

nauczyciel Szkoły Podstawowej

z Oddziałami Integracyjnymi Nr 11

w Suwałkach