Nauczanie ortografii

Opracowanie:

Kinga Krzyżanowska

Przyczyny trudności w

nauce ortografii

Wady i błędy wymowy

Poprawna wymowa nauczyciela ma
istotny wpływ na naukę pisania.
Dziecko przyswaja sobie język
otoczenia, mówi tak, jak jego
rówieśnicy i opiekunowie, z którymi
przebywa. Znajdując się w szkole
głównym wzorem do naśladowania
staje się dla niego osoba i język
jakim się posługuje nauczyciel.

Poprawne wypowiadanie słów i głosek
przez nauczyciela sprzyja powstawaniu
w umysle dziecka prawidłowych
wyobrażeń słuchowych , istotnych
zwłaszcza dla wyrazów, których
pisownia oparta jest na zasadzie
fonetycznej „pisz jak słyszysz”.

Czym jest poprawna

wymowa

Za poprawna wymowę należy uznać
wymowę, która jest zgodna z przyjęta
normą, rozumianą jako postać
dźwiękowa wypowiedzi języka
ogólnopolskiego., utrwalona i
zaakceptowana społecznie.
Odstępstwa od przyjętej normy
traktowane są jako błędy wymowy.

Niepoprawna wymowa

Niepoprawna wymowa może być
spowodowana:
-Wadami w budowie narządów mowy i słuchu
albo ich nieprawidłowym funkcjonowaniem.
- Złymi wzorami wymowy otoczenia, w którym
wychowuje się dziecko.
-Według J.Kani wady wymowy są zjawiskiem
patologicznym, natomiast inne
blędy-”odstępstwem od normy na rzecz
dialektu lub obcego języka”.

Niepoprawna wymowa

Niepoprawna wymowa w znacznym
stopniu utrudnia naukę ortografii oraz i
jest źródłem błędów w pisaniu. Jeżeli
dziecko xle wymawia wyrazy może
również je źle zapisywac.

RERANIE

Polega na nie wymawianiu głoski r
Złe wymawianie głoski l( jako i
niezgłoskotwórcze, np. zamiast lato-jato)
Ubezdźwięcznianie głosek dźwięcznych
(np. zamiast b wymawiają p, zamiast d-t).
Rzadko występują wady takie jak jąkanie i
mowa nosowa jednak te dwie ostatnie nie
wpływają one w istotny sposób na naukę
ortografii.

Najczęściej spotykane wady

wymowy

SEPLENIENIE- polega na
nieprawidłowej wymowie spółgłosek s,
z, c, dz, a także ś, ż, ć, dź, jest ono
spowodowane nieprawidłową budową
narządów mowy albo złym ich
ustawieniem w czasie wymawiania.

Dialekt

Złe wzory mowy otoczenia w którym przebywa

dziecko to kolejna przyczyna trudności w nauce

ortografii. Może wynikać to z posługiwania się

dialektem, który nieraz ma odrębne

słownictwo, inna fleksje i składnie oraz różnice

w zakresie fonetyki. Można mówić o dialekcie

terytorialnym, gwarowym obejmującym dana

miejscowość lub sąsiadujące miejscowości, a

także o dialekcie środowiskowym, czyli

społecznym. Dialekty są oparte na innych

właściwościach artykulacyjnych.

Dialekt

Trudności w pisaniu, związane z posługiwaniem

się dialektem występują w różnej postaci i zależą

od regionu. Pewne osobliwe gwary mogą ułatwić

poprawne opanowanie orografii
( np. wyrazów z, ż, rz) m Froelichowa i I

Ledóchowska zwracają uwagę na fakt, iż

mazurzenie, które utrudnia dzieciom rozróżnianie

głosek sz - s, cz - c, ż - z- może jednocześnie

ułatwić pisanie wyrazów z rz, bowiem głoska ż

pochodząca ze zmiękczenia r nie ulega

mazurzeniu. Stąd obok wymowy zaba (żaba), zart

(żart) występuje wymowa żeka (rzeka).

Uświadomienie uczniom różnicy w wymowie

pomaga w poprawnym pisaniu wyrazów z ż i rz.

Dialekt środowiskowy

Innego rodzaju kłopoty w nauce pisania

sprawiają dzieciom dialekty środowiskowe

tzw. Żargony. Powodują one raczej błędy

stylistyczne i gramatyczne, ale także

wpływają na powstawianie błędów

ortograficznych. W niektórych środowiskach

spotyka się zniekształcenia spółgłosek

nosowych, polegające na zastępowaniu ich

samogłoską ustną z dodatkiem spółgłoski

nosowej, np. noga - nogom,
chodzą - chodzom.

Inne błędy polegają na zniekształceniu
głosek miękkich, np. rękami-rekamy,
czy zamienienie miękkiego li na ly,
np. list-lyst.
Zależność między wymową a błędami
ortograficznymi potwierdzają badania
przeprowadzone przez W Okonia, T
Krajewskiego, B Rocławskiego

Znajomość sprawności artykulacyjnej i cech

wymowy uczniów to jeden z warunków

prawidłowego kształcenia języka mówionego

oraz pisanego. Droga do eliminowania błędów,

wynikających z wadliwego wypowiadania

wyrazów, jest uczenie dzieci właściwej

artykulacji i poprawnego posługiwania się

językiem ogólnopolskim. Częste czytanie

książek na lekcjach, słuchanie audycji

radiowych, piękne opowiadanie nauczyciela,

uczenie się na pamięć fragmentów prozy czy

wierszy może dać dobre wyniki w szybszym

opanowaniu języka literackiego.

Inne trudności w nauce

orografii

Trudności w opanowaniu poprawnej
pisowni wyrazów wynikają z różnych
przyczyn, wśród których najważniejsze
są wspomniane już wcześniej wady i
błędy wymowy, wady wzroku i słuchu,
słaba zdolność koncentrowania uwagi i
zapamiętywania, a także
fragmentyczne zaburzenia funkcji
percepcyjno-motorycznych.

Inna grupę przyczyn stanowia przyczyny
zewnętrzne, do których należą tzw.
zaniedbania pedagogiczne, wynikające z
niekorzystnych sytuacji szkolnych lub też
złych warunków domowych. Jeżeli uczeń
nie otrzyma dobrych wzorów liter, nie
nauczy się poprawnego i płynnego ich
pisania, będzie popełniał błędy graficzne.
Mają one zły wpływ na utrwalenie się
poprawnych zapisów.

Niekorzystnie wpływa również pospiech i
brak systematyczności. Specyficzna
przyczyna trudności w nauce pisania są
fragmentaryczne zaburzenia rozwoju
psychoruchowego. Zaburzenia te mogą
dotyczyć funkcji analizatora wzrokowego,
słuchowego, kinestetyczno-ruchowego, lub
kilku tych analizatorów łącznie. Powodują
one trudności w czytaniu i pisaniu.

Te, które odnoszą się do czytania,
noszą nazwę dysleksji, natomiast
trudności w pisaniu zwane są z
dysgrafią i dysortografią.

DYSGRAFIA- jest wynikiem zaburzeń
motoryki dziecka, wiąże się z trudnościami w
opanowaniu samej techniki pisania. Dzieci
dysgraficzne piszą wolniej, kreślą litery
niekształtne o różnej wielkości i pochyleniu.
Często mają kłopoty ze znalezieniem
właściwego miejsca na liniaturze. Zdarza się,
że zaczynają pisanie od końca kartki lub
zeszytu. W czasie pisania pojawia się u
dzieci znaczne napięcie mięśni i współ ruchy.

DYSORTOGRAFIA- to zaburzenie
polegające na specyficznych trudnościach
w opanowaniu umiejętności bezbłędnego
zapisu również wyrazów o pisowni
fonetycznej. Dzieci z trudnościami tego
typu nie pamiętają obrazu pisanych słów,
nie dostrzegają popełnianych błędów
(chociaż dobrze widza przedmioty ze
swojego otoczenia).

Dysortografia przejawia się w postaci

różnych błędów, w zależnosci od zaburzonej

funkcji percepcyjnej. I Tak:
-Przy wadliwej percepcji wzrokowej dziecko

przestawia litery w wyrazie, opuszcza litery,

sylaby, czy tez całe wyrazy.
- Przy wadliwej percepcji słuchowej ma

trudnosci w rozróżnianiu dźwieków

podobnych i odtwarzaniu kolejnych dzwięków

w wyrazach, co powoduje błedny ich zapis

Dysgrafia i dysortografia to tylko pozornie
dwa różne zaburzenia. Dysgrafia ma
ujemny wpływ na wyniki ortografii.
Brzydkie, niekształtne i nieczytelne pismo
utrudnia zapamiętywanie obrazu
graficznego wyrazów. Zarówno dysgrafia
jak i dysortografia są to zaburzenia często
niezależne od poziomu inteligencji, zdarzają
się nawet u uczniów mających wyższy
poziom inteligencji niż przeciętny.

Przyczyny tych zaburzeń nie są jeszcze w pełni

zbadane; określono jedynie ich istotę i objawy.
Dostępna obecnie wiedza pozwala na

podejmowanie działań w celu przezwyciężenia

tego typu trudności. Są one uzależnione od

charakteru oraz zakresu zaburzeń i wymagają

zastosowania specjalnych zabiegów i środków

dydaktycznych. Nie mogą więc być

prowadzone w toku zwykłej nauki szkolnej, ale

w czasie dodatkowych zajęć, opartych przede

wszystkim na indywidualnej pracy z dzieckiem.

W czasie lekcji dzieci, które mają
trudności w nauce pisania powinny być
otoczone specjalna troską. Częściej
stosowana w ich przypadku zachęta
niż nagana, pochwała nawet za
niewielkie osiągnięcia - mogą stać się
czynnikiem wyzwalającym chęci do
pokonywania trudności w pisaniu.

Zasady i metody nauczania

Cele nauczania ortografii właściwości
psychofizyczne uczniów klas I-III
narzucają konieczność stosowania w
nauczaniu ortografii określonych norm-
zasad postępowania dydaktycznego.
Oto najważniejsze z tych zasad:

Zasada systematyczności

Zasada systematyczności- wyraża się
w planowaniu materiału nauczania
ortografii i rytmicznym jego
realizowaniu, stosowaniu
systematycznej kontroli i oceny
stopnia opanowania przez uczniów
umiejetności poprawnego pisania.

Zasada profilaktyki

Zasada profilaktyki w nauczaniu ortografii,

czyli zapobiegania błędom, polega na stałej

trosce nauczyciela o poprawny zapis

nowych i trudnych wyrazów,

przyzwyczajaniu uczniów do zgłaszania

swoich wątpliwości w pisaniu i wdrażania

ich do samokontroli własnego tekstu.

Działając zgodnie z prawem pierwszej

reakcji dąży się do tego, aby zapis każdego

nowego wyrazu był poprawny, aby błędna

forma nie utrwalała się w pamięci dziecka.

Zasada integracji

Zasada integracji ortografii z innymi
działami nauczania wskazuje na
konieczność łączenia ćwiczeń
ortograficznych z innymi ćwiczeniami
językowymi. Łączna ich realizacja
prowadzi do opanowania podstaw
ogólnej sprawności językowej.

Zasada stopniowania

trudnosci

Zasada stopniowania trudności odnosi
się do racjonalnego doboru i układu
treści poszczególnych zagadnień
ortograficznych oraz stopniowego
przechodzenia od przepisywania,
pisania z pamięci, poprzez pisanie ze
słuchu jako ćwiczenie utrwalające, aż
do pisania ze słuchu traktowanego jako
sprawdzian.

Zasada pogladowości

Zasada pogladowosci wymaga
właściwego doboru i celowego
wykorzystania środków dydaktycznych.
Pomagają one w skupieniu uwagi, w
utrwaleniu zapamiętywanych wyrazów,
a także formułowaniu zasad pisowni.

Zasada aktywności

Zasada aktywności dotyczy tworzenia
takich warunków, które zapewnią
wszystkim uczniom aktywny i świadomy
udział w lekcji. Zróżnicowanie ćwiczeń
ortograficznych, w zależności od
opanowania pisowni przez poszczególnych
uczniów, oraz zainteresowanie ich treścią i
sposobem wykonania ćwiczeń pomaga w
kształtowaniu pozytywnej motywacji
uczenia się poprawnego pisania.

Zasada kontroli i oceny

postępów

Zasada kontroli i oceny postępów
uczniów stosowana jest przede
wszystkim w celu likwidowania
niedociągnięć i braków w opanowaniu
umiejętności ortograficznych.
Systematyczna kontrola i ocena to
także czynnik motywacyjny do
zdobywania przez uczniów nawyku
ortograficznego pisania.

Metody nauczania

Współczesne teorie dydaktyczne dalekie są

od określenia metod nauczania. Jak wiadomo

występują róże ich klasyfikacje, zależne od

przyjętych kryteriów i podstaw podziału.

Podobnie w literaturze metodycznej języka

polskiego nie spotyka się wyraźnego

wyróżnienia i nazwania metod nauczania

ortografii. Jednak autorzy utożsamiają

metody z rodzajem ćwiczeń ortograficznych,

inni łączą je z tokiem rozumowania,

występującym podczas analizy i uogólniania

problemów ortograficznych.

Poziom myślenia i innych procesów
poznawczych uczniów okresu
wczesnoszkolnego wymaga organizowania
na lekcjach działalności manipulacyjno-
umysłowej z materiałem językowym.
Łączenie aktywności manipulacyjnej z
aktywnością poznawczą i rozwijaniem
myślenia jest działaniem najbardziej
odpowiadającym właściwościom
psychicznym dziecka w tym okresie

Aktywność dziecka w posługiwaniu się
materiałem językowym wymaga
zastosowania różnorodnych środków
dydaktycznych, ułatwiających spostrzeganie
i analizę zagadnień ortograficznych,
samodzielne wykonywanie ćwiczeń,
formułowanie prostych zasad i samokontrolę
wykonanej pracy. Takie sposoby nauczania
ortotografii najogólniej można nazwać
METODAMI DZIAŁANIA JĘZYKOWEGO

Metody działania

językowego

- Ćwiczenia poprawnej wymowy
- analizowanie trudności ortograficznych

(dostrzeganie i analiza trudności)

- wyjaśnianie pisowni wyrazów za pomocą

przytoczenia zasady lub poszukania

odpowiedniej formy gramatycznej

- pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów
- praca ze słownikiem ortograficznym
- gry i zabawy dydaktyczne
- kontrolę własnego tekstu

Klasyfikacja i sposoby

organizowania ćwiczeń

ortograficznych

Kształcenie nawyku poprawnej
pisowni odbywa się poprzez
różnorodne ćwiczenia. W literaturze i
praktyce pedagogicznej spotykamy
się z wieloma kryteriami ich
klasyfikacji i zróżnicowaną
terminologią.

• W celu ukazania funkcji ćwiczeń

ortograficznych, a także ich związków
z innymi ćwiczeniami językowymi
można wyróżnić trzy kryteria:

1. Kryterium opracowywania zagadnień

ortograficznych, wskazujące kolejne etapy
pracy tj. wprowadzenie, utrwalenie i
sprawdzenie stanowi podstawę do
wyróżnienia następujących rodzajów
ćwiczeń

ćwiczenia wprowadzające, zwane także
wdrażającymi

ćwiczenia utrwalające

Ćwiczenia sprawdzające

2. Kryterium integracji tematycznej ortografii z

innymi działami nauki języka polskiego, które
pozwala wyróżnić podstawowe typy ćwiczeń

- Ćwiczenia ortograficzno-artykulacyjne
- Ćwiczenia ortograficzne związane z

czytaniem

- Ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne
- Ćwiczenia ortograficzno-słownikowe
- Ćwiczenia ortograficzno-stylistyczne

3. Kryterium organizacji nauki pisania,

które daje podstawę do
wyodrębnienia kolejnych form
ćwiczeń w pisaniu

- Przepisywanie
- Pisanie z pamięci
- Pisanie ze słuchu

W realizacji programowych zagadnień
ortograficznych wszystkie wymienione
grupy ćwiczeń pozostają ze sobą w ścisłym
związku. Na przykład ćwiczenie
wprowadzające może mieć charakter
ćwiczenia ortograficzno-słownikowego
pisanego z pamięci.

W doborze ćwiczeń do opracowania

kolejnych zagadnień programowych
należałoby uwzględnić:

- Etap i stopień trudności

realizowanego zagadnienia

- Powiązania treściowe z innymi

ćwiczeniami ortograficznymi

- odpowiednią formę ćwiczeń w pisaniu
- aktualny poziom umiejętości

ortograficznych poszczególnych
uczniów

Duże znaczenie ma także staranny
dobór materiału ćwiczeniowego do
analizy ortograficznej i precyzyjne
redagowanie poleceń określających
sposoby działania z tym materiałem.

Materiał ćwiczeniowy mogą stanowić

zarówno pojedyncze wyrazy, grupy

wyrazów czy zdania jak i teksty ciągłe,

wybrane lub ułożone przez nauczyciela jak i

uczniów. Podstawą gromadzenia tego

materiału jest dostarczenie uczniom

odpowiedniego słownictwa, które pozwoli

dostrzec, przeanalizować pewną trudność i

uogólnić. Materiał ćwiczeniowy powinien

być bliski uczniom, zrozumiały i

interesujący. Powinien uwzględniać

zróżnicowane potrzeby językowe zespołu

klasowego.

Poprawność wykonania ćwiczeń często

zależne jest od poprawnego
sformułowania poleceń. Ich treść
podana jasno i zwięźle umożliwia
jednoznaczne wykonanie zadań.

Ćwiczenia ortograficzne w pracy lekcyjnej

są podporządkowane realizacji ogólnych

zadań z zakresu języka polskiego. Nie

mogą one jednak stanowić tylko ich

uzupełnienia. Starannie powiązane z

innymi ćwiczeniami językowymi mają

charakter pracy organizowanej

systematycznie i planowo. W razie

potrzeby można je realizować w ciągu

całej godziny lekcynej.

Ćwiczenia ortograficzne muszą mieć

wyraźnie określone cele oraz zadania,

wskazujące na kształcenie określonych

umiejętności. Zadania te odzwierciedlają

tematy lekcji języka polskiego np.:
KLASAI
Nauka w pamięci wiersz pt. „Porządki w

ogródku”. Ćwiczenia wdrażające do

poprawnej wymowy i zapisywania

spółgłosek na końcu wyrazu i w grupach

spółgłoskowych.

KLASA II
Wspólne redagowanie zdań. Jak dbac o

zdrowie ( na podstawie własnych

spostrzeżeń i tekstu pt. „Zdrowie to skarb”).

Ćwiczenia utrwalające poprawną wymowę i

pisownię spółgłosek dźwięcznych.
KLASA III
Samodzielne wypowiedzi o planach i

marzeniach wakacyjnych na podstawie

tekstu pt „Na wakacje”. Ćwiczenia

sprawdzające pisownię wyrazów z zanikiem

dźwięczności.

Podział ćwiczeń ze względu na

etapy opracowywania

zagadnień ortograficznych

Ćwiczenia wprowadzające- organizowane są w

celu zapoznania uczniów z nowymi

zagadnieniami ortograficznymi. W ćwiczeniach

tych eksponuje się tylko jedną trudność, która

będzie przedmiotem analizy np pisownię imion

wielką literą. Ułatwia to lepsze skupienie

uwagi i bardziej wnikliwą obserwację.

Analizowanie nowych trudności wiąże się ze

sformułowaniem reguł czy zasad lub z

pamięciowym ćwiczeniem pisowni określonej

grupy wyrazów.

„ Reguła ortograficzna „stanowi
uogólnienie szeregu faktów językowych
oraz sformułowanie zasad pewnej
regularności, jaka zachodzi w stosunku
pisma do mowy.
W klasach I-III, gdzie nauka pisowni ma
charakter ćwiczeń praktycznych,
uzasadnienia odnoszą się do konkretnego
zapisu, a treść przybiera formę najbardziej
zrozumiałą dla uczniów.

Nie należy wymagać od uczniów
pamięciowego wygłoszenia zasad.
Ważniejsze jest uświadomienie istnienia
trudności i praktyczne opanowanie
pisowni niż zapamiętanie treści definicji.
O zrozumieniu zasady świadczy
umiejętność jej stosowania. Wyjątki
można wprowadzić wówczas gdy
uczniowie potrafią posługiwać się zasadą.

Zapoznanie uczniów z nowym
materiałem ortograficznym, którego
nie objaśnia zasada, wymaga
szczególnych zabiegów
dydaktycznych. W materiale tym
każdy wyraz stanowi oddzielną
trudność.

Ćwiczenia utrwalające

Mają na celu opanowanie
umiejętności i automatyzacje
poprawnego pisania wyrazów w
zakresie wprowadzonych zagadnień
ortograficznych.
Wyróżnia się ćwiczenia organizowane
systematycznie i okolicznościowe.

Systematyczne utrwalanie

To planowe, wielokrotne ćwiczenie pisowni
poznanych wyrazów, lecz w zmieniających
się układach i sytuacjach, z zastosowaniem
innych środków dydaktycznych. Wiązanie
nowych doświadczeń ze zdobytymi
uprzednio jest najlepszą formą utrwalenia.
Sprzyja to ujawnieniu braków, porządkuje
elementarną wiedzę, ułatwia tworzenie
trwałych skojarzeń i przekształcenie
umiejętności w nawyk.

Utrwalanie okolicznościowe

Nie oznacza ono ćwiczeń
przypadkowych. Ćwiczenia te
organizowane są najczęściej w
powiązaniu z innymi ćwiczeniami
językowymi. Mogą one dotyczyć
zwracania uwagi na istnienie
określonej trudności ortograficznej
objaśniania zapisu wyrazów i
samokontroli pracy uczniów.

Ćwiczenia sprawdzające

Uświadamiają nauczycielowi i uczniom

aktualny poziom poprawności ortograficznej.
Ćwiczenia te powinny obejmować wyłącznie

utrwalony materiał ortograficzny. W przypadku

użycia wyrazów nowych, należy wyjaśnić ich

pisownie lub podać poprawny zapis.
Ćwiczenia sprawdzające trzeba organizować w

różnorodny i ciekawy sposób. Oprócz

tradycyjnych dyktand warto zastosować gry i

zabawy dydaktyczne.

Podział ćwiczeń ze względu na

integracje tematyczną ortografii z

innymi ćwiczeniami językowymi

Ćwiczenia ortograficzno-artykulacyjne polegają

na analizowaniu materiału ortograficznego z

równoczesnym korygowaniem i ćwiczeniem

poprawnej wymowy uczniów.
Nauka ortografii wpływa na rozwój sprawności

artykulacyjnej. Powiązanie nauki pisowni z

wymową istnieje przed wszystkim w trakcie

omawiania tych zagadnień ortograficznych,

których analiza wymaga elementarnej wiedzy

fonetycznej.

Ćwiczenia

ortograficzne związane z

czytaniem

Są to ćwiczenia często stosowane w
klasach I-III. Na tym etapie kształcenia
związek czytania z pisaniem jest bardzo
ścisły. Uczniowie równocześnie doskonalą
umiejętności czytania i bezbłędnego
pisania. Teksty przeznaczone do ćwiczeń
czytają kilkakrotnie: przed napisaniem, w
czasie pisania i po napisaniu, w celu
poprawienia własnej pracy.

Czytane teksty są wzorem pisowni
dla uczniów. W ćwiczeniach
ortograficznych wykorzystuję się dwa
rodzaje tekstów:

- Teksty do ćwiczeń
- Teksty literackie, np. omawiane

czytanki, wiersze itp.

Teksty ćwiczeń ortograficznych ukazują
różne trudności i służą do kojarzenia i
utrwalania określonego obrazu wyrazów.
Celowe zatem wydaje się analityczne
czytanie tych tekstów. Polega ono nie tylko
na poprawnym wypowiadaniu tekstu czy
jego rozumieniu, ale także na zwracaniu
uwagi na sposób zapisu poszczególnych
wyrazów. To czytanie ukierunkowane jest
na zapamiętywanie pisowni.

Teksty omawiane czytanek i wierszy w nauce
pisowni wykorzystywane są wybiórczo,
najczęściej do organizowania ćwiczeń:

- Profilaktycznych, wyjaśniających pisownię

wyrazów trudnych czy nowych, związanych z
tekstem

- Utrwalających analizowane trudności (np.

wyszukiwanie i zapis określonej grupy
wyrazów lub wybranych fragmentów tekstu)

Teksty o silnym zabarwieniu
uczuciowym czy zawierające dużo
nowych i trudnych pojęć nie nadają
się do ćwiczeń ortograficznych nie
można również czytaniem
analitycznym hamować doskonalenia
techniki czytania. Należy zwracać
uwagę na wdrażanie dzieci w
opanowanie zasad interpunkcji.

Ćwiczenia ortograficzno gramatyczne

Ze względu na wyraźne związki treściowe
gramatyki z ortografią ułatwiają
uzasadnianie pisowni i formułowanie
prostych zasad. W realizacji tych ćwiczeń
główne zadanie nauczyciela sprowadza się
do:

- Ustalenia zapisu wyrazów na podstawie ich

formy gramatycznej oraz znaczenia

- Gramatycznego uzasadnienia pisowni i

sformułowania zasady.

Do analizy i wyjaśniania pisowni można

wykorzystać następujące zagadnienia

gramatyczne:

- Wyróżnianie samogłosek i spółgłosek –

umożliwia zrozumienie zasady pisowni

spółgłosek miękkich, spółgłosek

dźwięcznych, rz po spółgłoskach

- Tożsamość różnych form wyrazu – służy do

objaśniania pisowni wyrazów ze

spółgłoskami dźwięcznymi, a także wyrazów

z ó, rz, ż, h niewymiennymi i wymiennymi

- Grupowanie wyrazów należących do tej

samej rodziny- pomaga w opanowaniu

pisowni wyrazów z ó i rz wymiennmi i

niewymiennymi, pisowni spółgłosek

dźwięcznych oraz wyrazów z ą i ę.

- odmiana wyrazów przez liczby, osoby,

czasy- utrwala pisownię czasowników typu:

siedzę, wzięła, stanął.

- rozpoznawanie rzeczownika, przymiotnika,

czasownika i przysłówka- ułatwia zapis

przeczenia nie przed tymi częściami mowy

oraz przyimka z rzeczownikiem.

- Określanie rodzaju zdań- wdraża do

prawidłowego stosowania interpunkcji.
Istotą ćwiczeń ortograficzno-słownikowych jest
kojarzenie znaczenia wyrazów z poprawnym
zapisem. Równoczesne poznawanie strony
znaczeniowej i ortograficznej słownictwa
umożliwia także poprawną jego wymowę i
pomaga w utrwaleniu poprawnego zapisu,
zwłaszcza tych form, których pisownię należy
zapamiętać.

Najczęściej organizowane ćwiczenia

ortograficzno-słownikowe

- Grupowanie wyrazów zawierających

określoną trudność ortograficzną według

ich znaczenia np. jaskółka, królik, kogut,

żółw, kózka, kura, krówka.

- zastępowanie podanych wyrazów i

związków frazeologicznych innymi np.
odważni harcerze - dzielni harcerze
korale jarzębin – owoce jarzębiny

- Dobieranie wyrazów o znaczeniu

przeciwstawnym np.
odważny – tchórzliwy , krótszy - dłuższy

- Dobieranie do podanego wyrazu wyrazów

pokrewnych np.
król, królewicz, królewna, królestwo.

- układanie słowniczków tematycznych np.

święto górnika, górniczy trud, korzyści z

węgla.

- uzupełnianie tekstu opuszczonymi wyrazami
- układanie zdań z podanym słownictwem
- gromadzenie oraz dobór odpowiedniego

słownictwa potrzebnego do określonych form

wypowiedzi.

Ćwiczenia ortograficzno- stylistyczne

Polegają na utrwaleniu pisowni

określonego materiału ortograficznego w

związku z redagowaniem różnych form

wypowiedzi
Do często stosowanych ćwiczeń

ortograficzno-stylistycznych należą:

- ćwiczenie pisowni wyrazów i związków

frazeologicznych, które będą zastosowane

w danej formie wypowiedzi

- doskonalenie umiejętności samodzielnego

korzystania ze słownika orograficznego w

czasie pisania wypowiedzi

- Organizowanie różnego rodzaju ćwiczeń

ortograficznych na podstawie
zredagowanych wypowiedzi pisemnych,
zawierających odpowiednio dobrany do
analizy materiał ortograficzny.

- ćwiczenia sprawdzające poprawność

pisania poprzez samodzielne układanie
różnych form wypowiedzi pisemnych.

Podział ćwiczeń ze względu na

organizację nauki pisania

Przepisywanie jest najprostszą formą ćwiczeń

w pisaniu polega na całościowym i wiernym
odtwarzaniu obserwowanych wyrazów czy
zdań.

Główne zadanie nauczyciela związane z tymi

ćwiczeniami to wdrożenie uczniów do

- Rozumienia treści poleceń oraz materiału

przeznaczonego do przepisywania

- Wyraźnej i poprawnej wymowy

odczytywanego materiału do ćwiczeń

- Dokonywanie analizy gramatycznej np.

podziału tekstu na zdania, określenia
ich rodzaju, wyodrębnienia wyrazów i
ustalania ich kolejności zdaniach

- Dokonywania analizy ortograficznej, tj.

wnikliwej obserwacji i uzasadniania
pisowni, określania i zapamiętywania
ich budowy głoskowo literowej

- Zapisywanie całych wyrazów,

zespołów wyrazów lub krótkich zań z
jednoczesnym sprawdzaniem.

Przepisywanie z pamięci

To zapisywanie graficznego wyrazu czy
zań i pisanie ich bez pomocy wzoru
oraz porównywanie poprawności
zapisu z udostępnionym później
wzorem. Dokładna analiza i obserwacja
wzoru oraz możliwość sprawdzenia
zapisu i dokonania poprawek są
głównymi elementami, które decydują
o skuteczności tej formy pisania.

W pisaniu z pamięci wyróżnia się

kolejne fazy

- Wyraźne i zgodne z wymową

odczytanie materiału do pisania,

sprawdzenie stopnia rozumienia treści

- Analiza gramatyczna tekstu np.

podział na zdania, określenie ich

rodzaju, wskazywanie wyrazów i

ustalenie ich kolejności w zdaniach.

- Analiza ortograficzna części lub całości

tekstu przeznaczonego do pisania, tj.
analiza i synteza wzrokowa-słuchowa
wyrazów nowych lub trudnych,
uzasadnianie ich pisowni

- Zapisywanie wyrazów lub zdań w

powietrzu, na kartce, na foli

- Odczytanie lub próba powiedzenia z

pamięci materiału prznaczonego do
pisania

- Zasłonięcie części lub całości tekstu i

pisanie z pamięci

- Sprawdzenie zapisanej części lub

całego tekstu z podanym wzorem

Autodyktando

Pośrednia forma pisania między

przepisywaniem, a pisaniem z pamięci -

wykorzystywane jest przede wszystkim do

utrwalenia pisowni. Polega ono na pisaniu

z pamięci uprzednio poznanego materiału

ortograficznego np.

- Uzupełnianiu brakującej części tekstu

- zapisaniu wyrazów lub zdań

przeczytanych z tablicy, czy książki

- pisanie wyuczonych zagadek z pamięci,

rymowanek czy wierszy lub. fragmentów

prozy

Autodyktando

Możliwość korzystania z tekstu
(element przepisywania) w razie
wystąpienia wątpliwości wyrabia
czujność i odpowiedzialność
ortograficzną

Pisanie ze słuchu

Pisanie ze słuchu zwane dyktandem, to

zapisywanie dyktowanych wyrazów i zdań

bez możliwości korzystania ze wzoru. Spełnia

ono różne funkcje w nauce orografii.

Ćwiczenia te można wykorzystywać do

wprowadzenia nowego materiału, jednak

największe znaczenie mają w dalszych

etapach kształcenia pisowni, w utrwalaniu i

sprawdzaniu umiejętności i nawyków

poprawnego pisania. Na tej podstawie

wyróżnia się dyktanda wprowadzające,

utrwalające i sprawdzajace.

Duży wpływ na wyniki ćwiczeń w pisaniu
ze słuchu ma umiejętność słuchania,
rozumienia i zapamiętywania
dyktowanego materiału po pierwszym
przeczytaniu. Efekty pisania ze słuchu
zależą od sprawnego ich przeprowadzenia
Szczególną rolę odgrywa technika
dyktowania. Dyktowanie poprzedza się
starannym odczytaniem i sprawdzeniem
stopnia rozumienia treści.

Teks powinien być wypowiadany

zgodnie z obowiązującą wymową. Nie

wolno zniekształcać głosek przez

niewyraźne lib hiperpoprawne ich

wymawianie. Należy mówić z naturalną

intonacją, powoli oraz tak głośno, aby

słyszeli wszyscy uczniowie. Tekst

dyktujemy zdaniami. Poszczególne

zdania można powtarzać dwukrotnie

przed i po zapisaniu przez uczniów.

Zdania rozwinięte najlepiej podzielić na
logiczne części, a następnie podyktować
najpierw całe zdanie, potem wydzielone jego
części i ponownie całe zdanie. Szybkość
dyktowania uzależniona jest od tempa pisania
uczniów. Po wykonaniu całego ćwiczenia
dokonuje się ostatniego czytania i
uzupełnienia braków. Ważne jest, by
nauczyciel podczas dyktowania pozostawał
cały czas w tym samym i widocznym miejscu,
by nie rozpraszać uwagi uczniów.

Dyktando wprowadzające

Polega na dyktowaniu tekstów zawierających
tylko jedną, aktualnie omawianą trudność
ortograficzną. Nauczyciel informuje uczniów
o rodzaju trudności, uzasadnia i podaje
poprawny zapis bezpośrednio przed
dyktowaniem. W czasie pisania natomiast
pisownie trudną wyjaśniają uczniowie. Oni
także pod kierunkiem nauczyciela
sprawdzają własne prace. Nauczyciel nie
ocenia tych prac stopniem.

Dyktanda utrwalające

Stanowią pomost pomiędzy pisaniem z

pamięci, a pisaniem ze słuchu, między

praca pod kierunkiem nauczyciela, a

samodzielną pracą uczniów. Mają one na

celu opanowanie umiejętności w zakresie

poprawnego pisania w zakresie poznanych

reguł, zasad, i wyrazów o pisowni

niewyjaśnionej.
Wyróżnia się następujące formy dyktand

utrwalających:

- dyktando z objaśnieniem

- dyktando z wybranych reguł i form

- dyktando swobodne

- dyktando twórcze

Najbardziej kształcącą rolę i powszechne

zastosowanie, bo już w pierwszym roku nauki,

mają dyktanda z objaśnieniem. W tej formie

pisania dyktowanie tekstu odbywa się po

uprzednim uzasadnieniu pisowni. Podstawę

kształcenia umiejętności stanowi znajomość zasad

pisowni oraz pamięć wzrokowa i słuchowa.

Dodatkowy wpływ wywiera aktywna i świadoma

praca uczniów. Wyodrębnia się dwa rodzaje

dyktand z objaśnieniem:

- dyktando wzrokowe
- dyktando słuchowe

Dyktando wzrokowe

Polega na zapisaniu dyktowanego
tekstu po analizie wzrokowej. Teksty
mogą być w podręcznikach lub napisane
na tablicy, a wyrazy szczególnie trudne
dodatkowo uwypuklone na tablicy, np.
poprzez podkreślenie czy obrysowanie
ramką. Po napisaniu uczniowie sami
sprawdzają własne prace porównując je
z tekstem-wzorem.

Dyktando słuchowe

To zapis dyktowanego tekstu poprzedzony

analizą ortograficzną, opartą na

spostrzeżeniach słuchowych. Dokonywanie

analizy wyrazów i zdań powinno doskonalić

poprawną wymowę uczniów, wyrabiać

umiejętność uzasadniania pisowni i

poprawnego zapisu. Podobna funkcję spełnia

samokontrola przeprowadzona w formie

porównania własnego tekstu ze zdaniami

zapisywanymi pojedynczo na tablicy. Dyktanda

z objaśnieniem wzrokowe i słuchowe powinny

być oceniane przez nauczyciela.

Dyktando wybranych reguł i

form

Polega ono na zapisywaniu tych fragmentów

dyktowanego tekstu, w którym mają

zastosowanie podane zasady lub formy

gramatyczne. W dyktowanych tekstach

(najczęściej w klasie II ) należy ograniczyć się do

jednej zasady pisowni np. rz po spółgłoskach lub

jednej formy gramatycznej np. ó w wyrazach

liczby pojedynczej. Wykorzystanie kilku zasad czy

form zwiększa stopień trudności w pisaniu.

Przypominanie posługiwania się nimi tuż przed

rozpoczęciem pisania, zmusza do świadomego

wysiłku i koncentracji uwagi. Prace sprawdza i

ocenia nauczyciel.

Dyktando swobodne

(twórcze)

Stosowane jest najczęściej w klasach
II i III, zapewnia utrwalenie
poznanych zagadnień
ortograficznych w powiązaniu z
ćwiczeniami stylistycznymi. Sa dla
uczniów łagodnym przejściem od
ćwiczeń ortograficznych do
swobodnego wypowiadania się na
piśmie.

Dyktando swobodne

Polega na najbardziej wiernym zapisywaniu

usłyszanych zdań czy urywków z czytanego

przez nauczyciela tekstu. Istnieje możliwość

zastępowania wyrazów innymi, lecz bez

istotnej zmiany jego treści. Dyktowany tekst

stanowi znaną uczniom formę wypowiedzi

pisemnej i zawiera słownictwo utrwalające

poznane trudności ortograficzne. Przed

rozpoczęciem pisania słownictwo to, jak i

cały tekst, jest przedmiotem wnikliwej

analizy treściowej i ortograficznej. Prace

sprawdzają uczniowie, a następnie

nauczyciel.

Dyktando twórcze

Zwane jest także redakcyjnym, wiąże ze soba

bardzo ściśle naukę pisowni z redagowaniem

różnych form wypowiedzi pisemnych. Ćwiczenia

te wymagają od uczniów pisania określonej formy

wypowiedzi, utrwalającej wybrane zasady pisowni

lub odpowiednie grupy wyrazów.
Układanie wypowiedzi odbywa się na podstawie

dyktowanego przez nauczyciela tekstu lub

zgromadzonego słownictwa. W początkowej fazie

ćwiczeń można wykorzystać teksty dyktowane

przez nauczyciela. Praca uczniów sprowadza się

wówczas do zapisywania tekstu z jednoczesnym

uzupełnieniem w nim brakujących miejsc

określonym materiałem ortograficznym.

Dyktando twórcze

Następnie należy przechodzić do bardziej

kształcących wariantów ćwiczenia tj.

układania różnych form wypowiedzi na

podstawie wspólnie zgromadzonego

słownictwa, które sprzyja utrwaleniu

poznanego materiału ortograficznego.

Zredagowane wypowiedzi, ocenione

przez nauczyciela wykorzystuje się

również do organizowania różnych

ćwiczeń ortograficznych.

Dyktando sprawdzające

Obejmuje tylko ten materiał, który został

uprzednio opracowany i utrwalony.

Celem tych ćwiczeń jest kontrola

poziomu poprawności ortograficznej

oraz uświadomienie im zakresu i rodzaju

trudności. Dyktando sprawdzające nie

może jednak stanowić wyłącznego

sposobu sprawdzania pisowni.

Sprawdzenie musi być wynikiem kontroli

wszystkich prac pisemnych.

Dyktando sprawdzające

Przeprowadzenie dyktand sprawdzających
musi być poprzedzone ćwiczeniami mających
charakter zapobiegawczo-sprawdzających.
Polega ono na dyktowaniu tekstu, z którym
uczniowie zapoznali się wcześniej
indywidualnie tzn. dokonali analizy
ortograficznej według wskazówek
nauczyciela. Następnie można dyktować
tekst bez udzielania dodatkowych wyjaśnień.
Wyjątki stanowią wyrazy nowe, których
pisownia wymaga uzasadnienia.